Nước Tần được hình thành từ năm 897 TCN, khi Phi Tử (非子) được nhà Chu phong đất ở vùng Tần (nay thuộc Cam Túc – Thiểm Tây), cho đến năm 221 TCN, khi Tần Thủy Hoàng Doanh Chính tiêu diệt sáu nước và xưng Hoàng đế. Trước Tần Thủy Hoàng, nước Tần đã có 31 vị quân chủ...
Trước khi Tần Thủy Hoàng diệt sáu nước, thống nhất Trung Hoa và xưng Hoàng đế vào năm 221 trước Công nguyên, nước Tần đã tồn tại như một chính thể độc lập trong suốt một thời gian rất dài, trải qua nhiều biến động, cải cách và chiến tranh khốc liệt. Nếu xét từ thời điểm hình thành sớm nhất, khi Phi Tử được nhà Chu phong đất ở vùng Tần vào năm 897 trước Công nguyên, cho đến khi Doanh Chính xưng đế, nước Tần đã tồn tại khoảng 676 năm. Trong quãng thời gian ấy, nước Tần trải qua tổng cộng 31 đời quân chủ, từ các vị khanh, hầu sơ khai cho đến các Tần vương thời Chiến Quốc, trước khi chuyển mình thành đế quốc đầu tiên trong lịch sử Trung Hoa.
Vị quân chủ đầu tiên được xem là người đặt nền móng cho nước Tần chính là Phi Tử, một nhân vật có nguồn gốc đặc biệt. Ông được cho là hậu duệ của Cao Dao, một pháp quan nổi tiếng thời thượng cổ, và được nhà Chu giao cho nhiệm vụ chăn nuôi, lai tạo ngựa phục vụ triều đình. Nhờ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ này, Phi Tử được phong đất ở vùng Tần, khu vực nằm ở phía tây bắc, giáp ranh với các bộ lạc du mục. Ban đầu, Tần chỉ là một vùng phụ thuộc, mang tính chất biên viễn, giữ vai trò cung cấp quân mã và bảo vệ biên cương cho nhà Chu, chưa phải là một quốc gia chư hầu độc lập đúng nghĩa.
Phải đến thời Tần Tương Công, con của Tần Trang Công, nước Tần mới chính thức được phong làm chư hầu. Khi Chu Bình Vương dời đô về phía đông sau loạn Tây Nhung năm 770 trước Công nguyên, Tần Tương Công có công hộ tống, dẹp loạn, nên được ban đất phong và tước hầu. Đây được xem là cột mốc đánh dấu sự ra đời chính thức của nước Tần trong hệ thống chư hầu nhà Chu. Từ đây, Tần trở thành một trong những nước thuộc trật tự chính trị Chu triều, dù vẫn bị các nước Trung Nguyên coi là “man di”, bán khai do có sự pha trộn mạnh mẽ với các bộ tộc Nhung, Địch.
Trong giai đoạn Xuân Thu, nước Tần phát triển chậm hơn so với các nước ở miền Trung Nguyên. Vị trí địa lý xa xôi, thường xuyên phải đối phó với các bộ lạc du mục khiến Tần không thể tham gia sâu vào các cuộc tranh bá thời kỳ này. Tuy nhiên, chính hoàn cảnh biên viễn ấy lại rèn luyện cho Tần một tinh thần thượng võ mạnh mẽ, một xã hội quen với chiến tranh và kỷ luật nghiêm khắc. Tần cũng đóng vai trò là cầu nối thương mại giữa văn minh Chu và các vùng đất phía tây, điều này giúp tích lũy nguồn lực kinh tế và nhân lực đáng kể.
Bước ngoặt mang tính quyết định trong lịch sử nước Tần diễn ra vào thế kỷ IV trước Công nguyên, dưới thời Tần Hiếu Công. Nhận thức rõ sự tụt hậu của Tần so với các nước khác, Tần Hiếu Công đã trọng dụng Thương Ưởng, một nhà tư tưởng Pháp gia kiệt xuất. Cuộc biến pháp của Thương Ưởng không chỉ là cải cách hành chính đơn thuần, mà là một cuộc cách mạng toàn diện đối với cấu trúc nhà nước Tần. Pháp luật được đặt lên trên tất cả, áp dụng bình đẳng cho mọi tầng lớp, kể cả quý tộc. Chế độ cha truyền con nối bị suy yếu, thay vào đó là việc trọng dụng người có công lao thực tế, đặc biệt là trên chiến trường.
Thương Ưởng khuyến khích nông nghiệp, thương mại và lao động sản xuất, coi đó là nền tảng để nuôi dưỡng một đội quân hùng mạnh. Ông mở rộng chính sách nhập cư, thu hút nhân tài và nông dân từ các nước khác đến Tần, cấp đất, miễn nghĩa vụ quân sự trong một thời gian nhất định. Nhờ đó, dân số Tần tăng nhanh, sản lượng nông nghiệp dồi dào, tạo điều kiện duy trì một quân đội đông đảo, chuyên nghiệp. Việc chia đất nước thành các quận huyện do quan lại bổ nhiệm trực tiếp, thay vì phong cho quý tộc, đã giúp Tần vương kiểm soát quyền lực tập trung hơn bất kỳ nước nào khác thời bấy giờ.
Về quân sự, nước Tần từ bỏ những quy tắc chiến tranh mang tính lễ nghi của thời Xuân Thu, chuyển sang lối đánh thực dụng, tàn khốc nhưng hiệu quả. Tần không ngần ngại lợi dụng điểm yếu của đối phương, đánh úp, vây hãm, tiêu diệt triệt để. Điều này khiến Tần bị nhiều nước chỉ trích là tham lam, vô đạo, nhưng cũng chính nhờ đó mà Tần liên tiếp giành thắng lợi, mở rộng lãnh thổ và bẻ gãy sức kháng cự của các đối thủ.
Sau khi Thương Ưởng bị xử tử do mâu thuẫn chính trị nội bộ, các vị quân chủ kế nhiệm như Tần Huệ Văn Vương, Tần Chiêu Tương Vương vẫn tiếp tục duy trì và phát huy thành quả của biến pháp. Dưới thời Tần Chiêu Tương Vương, nước Tần trở thành cường quốc áp đảo trong cục diện Chiến Quốc, liên tiếp đánh bại các nước Ngụy, Hàn, Triệu, mở rộng lãnh thổ về phía đông và nam. Việc tiêu diệt phần lãnh thổ còn sót lại của nhà Chu vào năm 256 trước Công nguyên mang ý nghĩa biểu tượng cực lớn, đánh dấu sự chấm dứt vai trò chính trị của Chu triều đã tồn tại hơn 800 năm.
Cuối thời Chiến Quốc, bảy nước lớn tồn tại song song là Tần, Sở, Tề, Yên, Hàn, Ngụy và Triệu. Trong số đó, Tần nổi bật với ưu thế vượt trội về quân sự, tổ chức nhà nước, kinh tế và địa lý. Khi Doanh Chính lên ngôi năm 246 trước Công nguyên, dù mới 13 tuổi, nước Tần đã sẵn sàng cho giai đoạn chinh phục cuối cùng. Sau khi nắm thực quyền, Doanh Chính lần lượt tiêu diệt Hàn, Triệu, Ngụy, Sở, Yên và Tề chỉ trong vòng chưa đầy một thập kỷ.
Việc Doanh Chính xưng Hoàng đế vào năm 221 trước Công nguyên không phải là sự kiện đột ngột, mà là kết quả tất yếu của gần bảy thế kỷ tích lũy, cải cách và chinh chiến của nước Tần. Trước khi trở thành đế quốc, Tần đã là lực lượng phá vỡ trật tự phong kiến nhà Chu, mở đường cho mô hình nhà nước trung ương tập quyền. Những thành tựu của nước Tần trong giai đoạn nhà Chu, từ cải cách thể chế, tổ chức quân đội, đến tư duy quản trị và chiến tranh, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Trung Hoa.
Có thể nói, nếu không có gần 676 năm tồn tại với 31 đời quân chủ, không có những giai đoạn âm thầm tích lũy sức mạnh ở vùng biên viễn, không có cuộc biến pháp mang tính cách mạng của Thương Ưởng và không có tinh thần thực dụng, sắt đá của các Tần vương thời Chiến Quốc, thì sẽ không bao giờ có Tần Thủy Hoàng – vị hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Hoa. Nước Tần, trong vai trò một chư hầu của nhà Chu, đã trở thành kẻ đào huyệt cho trật tự cũ và đồng thời là người mở ra một kỷ nguyên hoàn toàn mới trong lịch sử Trung Quốc.
Vietbf @ Sưu tầm
