1.000 tỷ USD bốc hơi chỉ trong sáu tuần
Ngay cả với chuẩn “điên rồ” của thế giới tiền số, những tuần vừa qua vẫn là một cơn ác mộng. Chỉ trong vòng sáu tuần, hơn 1.000 tỷ USD vốn hóa đã bốc hơi khỏi thị trường tiền mã hoá. Những nhà đầu tư kỳ cựu vốn quen với cảnh giá lên trời, xuống đáy còn thấy chao đảo, huống gì lớp F0 vừa mới bước chân vào vì sợ bỏ lỡ “cơ hội đời người”.
Bitcoin – lá cờ đầu của cả hệ sinh thái – lao dốc mạnh từ đỉnh lịch sử khoảng 126.000 USD hồi đầu tháng 10, xuống dưới 81.000 USD vào thứ Sáu tuần trước, rồi ngoi lên quanh mốc 88.000 USD đầu tuần này khi chứng khoán Mỹ hồi phục. Nhưng cú bật nhẹ ấy không đủ xoá đi nỗi lo: đây đang trở thành một trong những tháng tệ hại nhất của crypto, và chẳng ai dám chắc là thị trường đã thực sự “chạm đáy”.
Khi Bitcoin gục ngã, chứng khoán chỉ hắt hơi
Nếu nhìn sang Phố Wall, người ta thấy bức tranh tương phản rõ rệt. Bitcoin đã rơi hơn 30% so với đỉnh gần nhất, bước vào vùng thị trường gấu. Trong khi đó, chỉ số S&P 500 chỉ giảm khoảng 3% so với đỉnh. Với giới quan sát, cú rơi này mang dáng dấp của “mùa đông crypto” 2022 – giai đoạn kết thúc bằng vụ sụp đổ chấn động của sàn FTX do Sam Bankman-Fried cầm trịch.
Các nhà phân tích của Deutsche Bank chỉ ra một khác biệt quan trọng: những cú sập trước đây chủ yếu do đám đông nhỏ lẻ “đầu cơ máu lửa” tạo nên, còn lần này diễn ra trong bối cảnh nhiều tổ chức tài chính lớn đã nhúng tay, đi kèm những thay đổi chính sách và các cơn gió ngược vĩ mô trên toàn cầu. Nói cách khác, tiền thông minh đã vào cuộc – và cú đau mà thị trường đang chịu cũng “thật” hơn nhiều.
Bóng ma Fed và nỗi sợ bong bóng AI
Có hai nỗi lo lớn đang ám ảnh cả chứng khoán lẫn tiền số. Thứ nhất là Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ cắt giảm lãi suất ra sao, khi nào, với tốc độ nào. Thứ hai là câu hỏi: liệu cơn sốt trí tuệ nhân tạo (AI) có đang phình lên thành bong bóng, rồi đến lúc sẽ nổ tung vào mặt nhà đầu tư?
Tiền mã hoá, giống các cổ phiếu công nghệ, đặc biệt nhạy cảm với lãi suất. Khi lãi suất cao, chi phí vay vốn tăng, dòng tiền rời khỏi những tài sản rủi ro, từ cổ phiếu tăng trưởng cho đến Bitcoin. Chỉ cần vài tín hiệu “diều hâu” hơn từ Fed, khẩu vị rủi ro trên thị trường lập tức teo tóp. Với những người đã trót ôm coin ở vùng giá cao, cảm giác chênh vênh càng rõ.
Cú “flash crash” ngày 10/10: khi chiến tranh thương mại thổi tung tiền số
Nhưng crypto không chỉ sống bằng lãi suất. Ngày 10/10, sau khi Tổng thống Donald Trump bất ngờ “kích hoạt lại” cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, thị trường tiền số đã trải qua một cú flash crash – sập nhanh, mạnh, trong một khoảng thời gian cực ngắn.
Làn sóng hoảng loạn bán tháo lập tức kích hoạt hàng loạt lệnh thanh lý tự động trên thị trường phái sinh vốn đã quá đòn bẩy. Chỉ trong một ngày, khoảng 19 tỷ USD giá trị tài sản số bị quét sạch. Với nhiều nhà đầu tư, cú rơi không kịp thở đó chính là giọt nước tràn ly, đưa họ đến quyết định rời khỏi thế giới crypto – ít nhất là trong lúc này.
Trong thị trường dùng đòn bẩy cao, cú sập kiểu dây chuyền là điều quen thuộc. Bitcoin càng giảm, càng nhiều tài khoản bị gọi ký quỹ, càng bị buộc phải bán bớt tài sản để bù đắp, và chính hành động bán đó lại đẩy giá xuống sâu hơn. Vòng xoáy tuyết lở cứ thế nuốt chửng cả những ai tưởng mình đứng ngoài tầm nguy hiểm.
Quỹ spot Bitcoin và “thế hệ nhà đầu tư bình thường”
Điều khiến cú sụt lần này khác biệt là lượng tiền khổng lồ đã chảy vào thị trường thông qua các quỹ spot Bitcoin – những sản phẩm được cơ quan quản lý Mỹ bật đèn xanh năm ngoái. Nhờ chúng, Bitcoin không còn là món đồ chơi của dân “crypto geek” nữa, mà đã nằm ngay trong tài khoản chứng khoán của những nhà đầu tư phổ thông: người về hưu, nhân viên văn phòng, các quỹ đầu tư truyền thống.
Động cơ của dòng tiền này cũng khác. Họ mua Bitcoin vì thấy giá đi lên, vì muốn đa dạng hoá danh mục, vì nghe nói đây là “vàng kỹ thuật số”. Nhưng họ không gắn bó với hệ tư tưởng “tiền phi tập trung, chống lại ngân hàng trung ương” như thế hệ đầu tiên. Họ cũng không sống trong những cộng đồng online nơi người ta rủ nhau “mua đáy”, “giữ vững niềm tin” mỗi lần giá rơi.
Steve Sosnick, chiến lược gia trưởng của Interactive Brokers, nói thẳng: “Tóm lại là Bitcoin giờ dành cho người thường rồi. Vì thế, người thường sẽ xem nó giống như một khoản đầu tư đầu cơ trong danh mục… Nó sẽ được đối xử như một tài sản chính thống nhưng cực kỳ biến động.” Khi Bitcoin được đưa vào cùng giỏ với các cổ phiếu rủi ro, quỹ ETF, hợp đồng tương lai… nó cũng chịu chung một quy luật lạnh lùng: lên thì mừng, xuống thì cắt.
Crypto giữa lằn ranh niềm tin và thực tế
Trong những chu kỳ trước, mỗi lần thị trường đỏ lửa, những tín đồ Bitcoin lâu năm lại coi đó là cơ hội để “gom thêm”. Họ tin vào câu chuyện dài hạn, vào sức mạnh của cộng đồng và vào niềm tin rằng tiền pháp định sẽ sớm mất giá. Lực mua ấy nhiều lần đã cứu Bitcoin khỏi những cú rơi không đáy.
Nhưng lần này, những nhà đầu tư mới từ Phố Wall, từ các quỹ hưu trí, từ tài khoản môi giới online không có cùng thứ niềm tin đó. Họ không lên Twitter để đọc những dòng “HODL”, không tham gia nhóm Telegram hô hào “to the moon”. Họ nhìn Bitcoin như họ nhìn một cổ phiếu công nghệ nóng: khi thuận lợi thì ôm, khi gió ngược thì bán. Và khi những bàn tay yếu bắt đầu đồng loạt buông ra, câu hỏi còn lại là: liệu lớp nhà đầu tư cũ, những người đã trải qua bao mùa đông crypto, có đủ sức đứng ra đỡ giá một lần nữa hay không?
Crypto từng được ca ngợi như thứ tài sản “bất chấp hệ thống”, nằm ngoài trò chơi của ngân hàng trung ương và chính trị. Thế nhưng, chuỗi ngày hỗn loạn này lại cho thấy một sự thật trần trụi: tiền số ngày càng bị kéo sâu vào quỹ đạo của tài chính truyền thống. Lãi suất của Fed, chiến tranh thương mại Mỹ – Trung, cơn sốt AI… tất cả đều có thể quyết định vận mệnh của Bitcoin.
Với những ai vẫn còn ở lại, đây là lúc phải đối diện câu hỏi đơn giản mà gai góc: mình đến với Bitcoin vì câu chuyện đẹp đẽ của tự do tài chính, hay chỉ vì đường giá đi lên? Bởi nếu Bitcoin đã thực sự trở thành một loại tài sản “cho người thường”, thì nó cũng sẽ phải chấp nhận một thực tế “rất thường”: khi bão đến, chẳng có niềm tin nào bảo đảm giá không tiếp tục rơi thêm một lần nữa.
