Nữ sĩ Đài Loan Quỳnh Giao đã nổi đình nổi đám trong văn đàn VNCH với hơn 10 tác phẩm văn học nổi tiếng do dịch giả Liêu Quốc Nhĩ chuyễn ngữ vào cuối thập niên 1960. Liêu Quốc Nhĩ, người có công giới thiệu tiểu thuyết của nữ sĩ Quỳnh Dao cho độc giả VN.
Quỳnh Dao vừa mới qua đời, 2024. Liêu Quốc Nhĩ mất năm 2022.
Sau đây là Lời tự thuật của Dịch giả Liêu Quốc Nhĩ, được trích từ bài phỏng vấn của Thi sĩ Du Tử Lê.
Nghề dịch sách đến với tôi một cách khá bất ngờ. Năm 1965, khi vừa xong tú tài II, tôi đã hăm hở bước chân vào Khoa Học với một ý tưởng thật lớn. Làm một khoa học gia lừng danh. Lúc bấy giờ tôi đã chê Văn và Luật, vì với tôi đây là chỗ dành cho con gái (xin lỗi quí vị ở Văn và Luật Khoa nhé). Thời gian miệt mài ở Khoa Học thật là suông sẻ. Môn tôi chọn ở năm thứ II là Hóa Học, những phản ứng Walden, Soerensen, Rosenmund…vây chặt lấy tôi không một phút rảnh rỗi. Do đó chẳng có chuyện vẩn vơ văn nghệ.
Đầu năm 1968, tình cờ ban đại diện trường có ý nhờ tôi viết một truyện ngắn. Bấy giờ là lúc sắp Tết, tháng của cái lạnh phớt nhẹ đủ để khơi dậy những cái mà Xuân Diệu bảo là “Tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn”. Cũng là lúc mới tựu trường, chưa phải chạy đua nước rút với phản ứng hóa học, tôi đã tập tành làm văn chương, viết một truyện ngắn và dịch một truyện ngắn khác cho tờ báo Xuân Khoa Học.
Chuyện làm của tôi chỉ có tính cách vui chơi văn nghệ, chứ chẳng có một chủ đích nào. (Thú thật với quý vị độc giả là trước đó ít lâu, khi còn ở trung học tôi cũng có thời viết lách lai rai nhưng chẳng có báo nào chịu đăng cả, và mộng văn sĩ của tôi cũng tàn lụi từ đó). Chuyện chơi chơi không ngờ lại lọt vào mắt xanh của một nhà xuất bản tài tử, đó là nhà xuất bản Hàn Thuyên do anh Lạc Hà, người chủ trương tờ Võ Thuật phụ trách, Tờ Võ thuật lúc bấy giờ bán hơi yếu, nên anh muốn chuyển nghề bằng cách lập thêm một nhà xuất bản chuyên về văn chương dịch thuật. Quỳnh Dao là tác giả nữ đầu tiên được anh chú ý đến và anh đã nhờ tôi dịch cho một truyện của Quỳnh Dao. Tôi chọn Song Ngoại. Tôi cần cù làm việc trên hai tháng (Sự thật ra mà nói, lúc bấy giờ vì biến cố Mậu Thân, đời sống tôi có vất vả nên phải vừa đi học vừa đi làm. Quốc lộ số 4 cứ bị cắt tới cắt lui làm nguồn tiếp tế từ gia đình ở Cần Thơ lên cứ gián đoạn). Sách dịch xong trao cho nhà xuất bản cứ bị bỏ xó một chỗ vì chưa có tiền in, dĩ nhiên là tiền bản quyền cũng chưa có. Tôi chán nản và nghĩ rằng có lẽ quyển sách đã bị xếp bỏ trong đống giấy lộn. Tiếp tục học và tiếp tục kèm trẻ đến lúc gần như quên lãng thì quyển sách được tung ra, đó là năm bảy mươi. Cầm quyển sách đầu tiên mà mình đã có công dịch ra trên tay, tôi muốn khóc.
Nhưng có lẽ vì bất phùng thời, dù Quỳnh Dao bấy giờ đã là một tên khá quen thuộc với độc giả trẻ, nhất là những người đọc báo “Văn”, vì “Văn” đã có giới thiệu một lần trong tuyển tập Quỳnh Dao (trước tuyển tập về Quách Lương Huệ). Sách in ra chỉ có ba ngàn cuốn, kỹ thuật lại khá mà bán không chạy. Anh Lạc Hà phải xách xe hai bánh chạy tới chạy lui mấy quán sách nhưng họ vẫn không chịu mua, rốt cuộc đành phải đem bán son để gỡ vốn và dĩ nhiên tôi chẳng có tiền bản quyền.
Chuyện dịch sách tưởng đã vào quá khứ, tôi ra trường và bắt đầu công việc dạy học. Mỗi tuần dạy có hai ngày, quanh quẩn mãi trong phòng thí nghiệm và những giờ giảng bài tập cũng chán. Định kiếm thêm vài giờ ở các trung học tư thì tình cờ quen với anh Đỗ Quí Toàn. Lúc bấy giờ anh Toàn đang thay chân cho anh Uyên Thao trong chức Thư Ký Tòa Soạn tuần báo “Đời”. Anh bàn dịch một truyện Tàu xem được sẽ đăng trên Đời. Tôi thấy công việc khá nhàn nên nhận lời ngay và về nhà hì hục dịch “Thố Ty Hoa” tức Cánh Hoa Chùm Gửi. Ông Chu Tử thấy hay nên cho đăng ngay trên Đời lúc đó và tôi cũng bắt đầu bước chân vào làng báo với những bài ký sự, phóng sự ngắn…Việc làm có tính cách tài tử, mỗi tháng kiếm thêm được mươi ngàn dư dả.
Cuốn Song Ngoại tuy tung bán sole nhưng lại được nhà Hiện Đại để ý. Chủ nhân, anh Thành, thấy quyển sách hay mà sao lại bán sole, nên mua đứt tất cả những quyển còn lại và cho người liên lạc với tôi ở tòa soạn Đời nhờ dịch tiếp Quỳnh Dao. Người đến nhà tiếp xúc với tôi là Vũ Dzũng. Chủ nhà Khai Hóa lúc bấy giờ, anh Vũ Dzũng lúc đó mới tách khỏi nhóm Quảng Hóa và cuốn đầu tiên tôi làm với nhà xuất bản mới này là Tiển Tiển Phong tức là Cơn Gió Thoảng. Lúc đầu theo tôi biết nhà xuất bản hình như chẳng có ý làm nguyên lô cả lô sách về Quỳnh Dao, nhưng có lẽ vì nhờ báo Đời (phải thành thật nhận như vậy, vì lúc đó nhà xuất bản cũng như phát hành chẳng có bỏ tiền ra đăng quảng cáo lăng xê Quỳnh Dao tí nào cả). Cũng có thể vì lúc bấy giờ mọi người đều mệt mỏi vì chiến tranh, thích một cái gì nhẹ nhàng dễ đọc, nên Quỳnh Dao đột ngột trở thành hiện tượng, và tôi, tôi trở thành một bánh xe lăn theo nhu cầu độc giả. Nói như vậy không có nghĩa là tôi đã nhắm mắt dịch, mà tôi rất chọn lựa, bằng chứng là mười ba cuốn sách thật của Quỳnh Dao tôi chỉ chọn có mười cuốn (những cuốn còn lại có cuốn là sách phóng tác nên tôi không dịch). Trong lúc dịch, có lẽ vì ảnh hưởng bởi cái văn nhẹ nhàng của Quỳnh Dao. Tôi đâm ra mê luôn sách của nhà văn đầy nữ tính này nên dịch rất say mê. Tôi thích nhất là cuốn Bên Bờ Hiu Quạnh, nhưng cuốn này lại bán không chạy lắm, có lẽ vì độc giả Quỳnh Dao không thích lối văn tự truyện này.
Nhờ sách bán chạy nên tôi cũng có chút tiếng tăm và cũng vì thế chung quanh tôi mọc lên rất nhiều kẻ thù. Nói kẻ thù không đúng lắm, mà phải nói là những kẻ ganh ghét mình.
Có một điều mà tôi rất buồn, đấy là có người đã hiểu lầm tôi, tưởng tôi là một cột trụ trong chiến dịch gây nên hiện tượng Quỳnh Dao để giết chết một số nhà xuất bản và anh em văn nghệ trẻ.
Xin thưa thật, tôi chẳng bao giờ có tham vọng, tôi cũng không nghĩ đến nó mãi đến lúc có người đưa ra nhận xét như vậy. Chuyện Quỳnh Dao trở thành một hiện tượng theo tôi là một chuyện tự nhiên xảy ra theo chu kỳ nhu cầu của độc giả. Nhiều lúc đọc loại sách bắt trí óc làm việc nhiều quá như loại tư tưởng hay triết học cũng mệt mỏi, do đó cũng cần có sách nhẹ nhàng để đọc. Hầu hết truyện của Quỳnh Dao là chuyện tình bối cảnh xã hội là bối cảnh của phương đông trong đó tư tưởng đông và tây đang xung đột, rất gần gụi với cái không khí của xã hội ta. Đọc một cuốn sách, người ta khó đứng ở vị trí khách quan của người đọc để xét đoán, nhất là loại tiểu thuyết, độc giả thường hòa mình vào đời sống của nhân vật, vui với cái vui, cũng như buồn với cái buồn của họ. Bối cảnh của sách Quỳnh Dao là bối cảnh phương đông thì làm sao chẳng được độc giả đón nhận nồng nhiệt.
Sách Quỳnh Dao được đón nhận nồng nhiệt đến độ trở thành hiện tượng, đó hoàn toàn là do độc giả và tác giả, người dịch chỉ giữ vai trò chuyển ngữ thế thôi. Còn vấn đề những nhà xuất bản hay tác phẩm của nhà văn trong nước bị ảnh hưởng thì đó hoàn toàn là ngoài ý muốn của tôi. Mong quí vị có thiên ý như vậy cũng nên xét lại.
Liêu Quốc Nhĩ
( Nguồn: Giai Phẩm Văn Hiện Tượng Sách Dịch, số ra ngày 08 tháng 06 năm 1973)
