USA Chiến dịch diệt “narco-terrorists” ở Caribe: Lần đầu có tù nhân, Nhà Trắng đối mặt thế kẹt pháp lý

[Gibbs]

Vụ tấn công và diễn biến mới: lần đầu có người sống sót bị giam giữ
Quân đội Mỹ đang giữ hai người sống sót trên một tàu Hải quân sau cuộc tấn công hôm thứ Năm nhằm vào một “tàu ma tuý” ở vùng Caribe, theo ba quan chức Mỹ. Tổng thống Donald Trump xác nhận vụ tấn công vào thứ Sáu. Đây là đòn đánh được biết đến thứ sáu trong chiến dịch nhắm vào các tàu nghi buôn ma tuý, nhưng lần đầu tiên không tiêu diệt toàn bộ người trên tàu — làm nảy sinh thế kẹt pháp lý và chính sách về việc giam giữ.

Bối cảnh chiến dịch: áp lực lên Maduro và dòng ma tuý vào Mỹ
Mỹ đã triển khai nhiều khí tài quân sự đến Caribe, vừa nhằm giảm dòng ma tuý vào lãnh thổ Mỹ, vừa tăng sức ép lên Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro. Tuy nhiên, việc xuất hiện người sống sót bị giam giữ đánh dấu bước ngoặt: lần đầu chiến dịch quân sự này kéo theo bài toán “giữ ai, ở đâu, theo cơ sở pháp lý nào”.

Phát biểu của Tổng thống Trump
Tại Nhà Trắng, khi được hỏi về số phận các nạn nhân sống sót, ông Trump không nói về tình trạng giam giữ mà nhấn mạnh lực lượng Mỹ đã “tấn công một chiếc tàu ngầm — tàu ngầm chở đầy ma tuý, chế tạo riêng cho việc vận chuyển số lượng khổng lồ.” Ông nói thêm: “Đây không phải một nhóm người vô tội… Tôi không biết mấy ai có tàu ngầm.” Tổng thống trước đó cũng xác nhận đã uỷ quyền cho CIA tiến hành hành động bí mật tại Venezuela và cảnh báo mạnh với ông Maduro rằng “He doesn’t want to f* around with the US**.”

Phát ngôn và thông tin chính thức
Bộ Tư lệnh Miền Nam (USSOUTHCOM), phụ trách khu vực, chuyển câu hỏi liên quan vụ tấn công và tình trạng hai người sống sót về Nhà Trắng.

Tính hợp pháp bị chất vấn: “chiến tranh” với narco-terrorists?
Chính sách tấn công các mục tiêu bị cáo buộc buôn ma tuý ở Caribe đang bị đặt dấu hỏi về cơ sở pháp lý. Ngoại trưởng Marco Rubio — người được xem là kiến trúc sư chính của chính sách — lập luận Mỹ có quyền “tuyên chiến” với narco-terrorists, sau khi chính quyền xếp một số băng đảng và cartel ở Mỹ Latin vào danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài. Truyền thống trước đây coi buôn ma tuý là tội phạm, do Tuần Duyên Mỹ (USCG) chặn bắt trên biển và khởi tố hình sự theo thủ tục tố tụng đầy đủ, chứ không phải mục tiêu tiêu diệt theo logic chiến tranh.

Thế kẹt mới: quân đội có quyền giam giữ không?
Việc hai nghi can sống sót bị Hải quân Mỹ giữ đã mở ra tranh cãi mới: quân đội dựa vào thẩm quyền nào để giam họ? Theo góc nhìn của một số chuyên gia luật (trong đó có Brian Finucane, cựu luật sư Bộ Ngoại giao chuyên về quyền lực chiến tranh), chính quyền lập luận Tổng thống có thẩm quyền rộng theo Điều II Hiến pháp để ra lệnh tấn công “narco-terrorists”, nhưng các nghị sĩ lưỡng đảng đã chất vấn luận thuyết này. Quốc hội — cơ quan có quyền tuyên chiến theo Điều I — chưa từng uỷ quyền xung đột vũ trang với các băng nhóm ma tuý.

Tiền lệ thời Bush và khoảng trống phán quyết
Chính quyền Bush từng nêu quan điểm có thể chỉ dựa vào Điều II cho thẩm quyền giam giữ quân sự, song Tối cao Pháp viện chưa bao giờ ra phán quyết cuối cùng về tính hợp pháp. Khi đó, Nhà Trắng dựa thêm vào Nghị quyết 2001 cho phép chiến tranh chống al-Qaeda để giam giữ. Hiện chưa có văn bản tương tự áp dụng cho các cartel ma tuý.

Habeas corpus: cánh cửa toà án có thể buộc lộ “lý lẽ mật”?
Hai người bị giữ có thể nộp đơn habeas corpus yêu cầu toà xem xét tính hợp pháp của việc giam giữ — con đường từng được nhiều người bị giam giữ sử dụng. Một vụ kiện như vậy có thể buộc chính quyền công bố thêm về lý lẽ pháp lý bí mật biện minh cho các cuộc tấn công và việc giam người.

Các kịch bản xử lý trước mắt
– Bàn giao tố tụng hình sự: chuyển sang Tuần Duyên/Bộ Tư pháp để truy tố theo luật ma tuý và hàng hải.
– Tiếp tục giam giữ quân sự: đỡ “vướng” tố tụng ngay lập tức nhưng rủi ro pháp lý cao, dễ bị kiện.
– Bàn giao cho quốc gia thứ ba/nguồn gốc: phụ thuộc quan hệ ngoại giao, song vẫn phải đáp ứng chuẩn mực nhân quyền và thủ tục pháp lý.
Mỗi phương án đều đánh đổi giữa hiệu quả răn đe, tính hợp pháp và rủi ro tiền lệ.

Ý nghĩa lớn hơn cho khu vực Caribe và Venezuela
Việc nâng cấp chiến dịch từ đánh chìm mục tiêu sang giam giữ người cho thấy cuộc chơi pháp lý đang dịch chuyển. Nó cũng là tín hiệu ép buộc đối với Caracas, song có thể kéo theo tranh chấp pháp lý kéo dài trong nước Mỹ — nơi quyền tuyên chiến thuộc về Quốc hội và các toà án có thể yêu cầu minh bạch hơn.

Chiến dịch bước vào “vùng xám” pháp lý
Hai người sống sót bị giam giữ trên tàu Hải quân đã đưa chiến dịch chống “tàu ma tuý” của Mỹ vào vùng xám pháp lý: giữa logic chiến tranh và tố tụng hình sự. Trong lúc Nhà Trắng tiếp tục khẳng định lập trường cứng rắn, câu hỏi giam giữ dựa trên thẩm quyền nào và ai sẽ phán quyết vẫn còn bỏ ngỏ — với khả năng toà án sẽ là nơi xác định ranh giới cho các đòn đánh kế tiếp ở Caribe.

Vậy bất cứ tàu thuyền nào chở hàng mà mỹ cấm nằm ngoài nước mỹ cũng sẽ bị quân đội mỹ tiêu diệt khi mỹ muốn?