Khi 20.000 trường học đóng cửa trong hai năm, Bắc Kinh tìm kiếm các giải pháp nhằm cải thiện tình trạng tỷ lệ sinh giảm, lực lượng lao động giảm.
Trường mẫu giáo Angels, một trường quốc tế tư thục ở vùng ngoại ô phía tây Thanh Phố, Thượng Hải, từng tự hào có 16 phòng học, hai sân chơi lớn, đội ngũ y tế riêng và giáo viên nước ngoài cho chương trình giảng dạy song ngữ. Bây giờ trường đã đóng cửa.
Đến thăm trường gần đây, Nikkei Asia ghi nhận khuôn viên trường mẫu giáo bị bỏ hoang sau 18 năm kinh doanh. Thảm cỏ nhân tạo đã dỡ bỏ khỏi sân chơi nằm trước tòa nhà nhiều tầng đầy màu sắc.
Trường mẫu giáo Angels. (Ảnh: Nikkei Asia)
Khi Trung Quốc chuẩn bị cho năm học mới bắt đầu vào tuần tới, các ví dụ như trường Angels không phải là hiếm.
Tại Trung Quốc, các cơ sở mẫu giáo tiếp nhận trẻ em ở nhiều độ tuổi khác nhau cho đến khi những trẻ này bắt đầu chương trình giáo dục tiểu học bắt buộc, thường là 6 tuổi. Tuy nhiên theo Bộ Giáo dục Trung Quốc, số lượng trường mẫu giáo từ năm 2021 đến năm 2023 đã giảm 20.000 trường, từ 294.832 xuống còn 274.480 trường.
Trong bối cảnh tỷ lệ sinh giảm, triển vọng việc làm với những người trẻ tuổi giảm và các hoạt động kinh doanh của cơ sở giáo dục được điều chỉnh, hầu hết các trường đóng cửa đều là trường tư thục.
Trước đây, phụ huynh Trung Quốc phải xếp hàng, đôi khi là qua đêm, để nộp đơn vào những trường nổi tiếng nhất. Còn hiện tại các trường phải cố gắng lắm mới có thể đủ sĩ số trước năm học mới.
Theo dữ liệu của Bộ Giáo dục Trung Quốc, số trẻ em theo học giáo dục mầm non tại nước này giảm 5 triệu vào năm 2023 xuống còn 40,92 triệu, con số thấp nhất kể từ năm 2014, trong khi hơn 170.000 vị trí giáo viên mầm non toàn thời gian biến mất vào năm ngoái.
Số trường mẫu giáo Trung Quốc giảm khi tỷ lệ sinh giảm. (Nguồn: Nikkei Asia)
Khi các bậc phụ huynh và nhà giáo dục phải đối mặt với chi phí và gánh nặng do ngày càng ít trẻ em theo học, thì những tác động cũng ảnh hưởng đến lực lượng lao động, và những nỗ lực của chính phủ nhằm duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và phát triển nguồn lao động có trình độ cao, giá trị cao.
Yuki Katayama, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện nghiên cứu NLI có trụ sở tại Tokyo, cho biết còn quá sớm để đánh giá các biện pháp của Trung Quốc nhằm giải quyết vấn đề này. Hiện Trung Quốc mới chuyển sang khuyến khích sinh con vào năm 2021. Lấy ví dụ về Nhật Bản, quốc gia đi đầu trong số các quốc gia đang gặp vấn đề về dân số giảm, bà cảnh báo không nên ưu tiên chăm sóc người già và trì hoãn các chính sách chăm sóc trẻ em.
"Nhật Bản đã ưu tiên các chính sách để đảm bảo hệ thống an sinh xã hội cho người già, chẳng hạn như chăm sóc người già, và các biện pháp giải quyết tình trạng tỷ lệ sinh giảm được cho là quá ít và quá muộn. Trung Quốc có thể phải đối mặt với vấn đề tương tự", bà nói.
Khi các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc tìm cách đảo ngược tình trạng tỷ lệ sinh giảm, các sáng kiến tiềm năng họ đưa ra bao gồm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cặp đôi kết hôn - và khiến họ khó ly hôn hơn.
Trung Quốc vào tháng 7 vạch ra kế hoạch chi tiết với ưu tiên cấp bách khắc phục tỷ lệ sinh giảm. Trong số các hướng dẫn chính sách của họ có "cải thiện các chính sách hỗ trợ sinh nở và các ưu đãi để xây dựng một xã hội thân thiện với việc sinh nở", và "giảm chi phí sinh nở, nuôi dạy trẻ em và giáo dục".
Các bậc cha mẹ đi làm ở Trung Quốc phụ thuộc rất nhiều vào ông bà của trẻ trong việc chăm sóc trẻ vào ban ngày.
Liệu những động thái như vậy có hiệu quả hay không vẫn còn phải chờ xem, nhưng Bắc Kinh đã có những hành động cụ thể như tăng cường nỗ lực mở rộng các trường công, trợ cấp cho các trường tư đáp ứng một số điều kiện nhất định và khuyến khích nhiều trường hơn nhận trẻ em dưới 3 tuổi vào các lớp mẫu giáo.
Theo dữ liệu, 2,2 triệu trẻ em Trung Quốc đăng ký vào các lớp mẫu giáo mới năm 2022, chiếm 5% tổng số trẻ em đăng ký vào trường mẫu giáo. Các bậc cha mẹ đi làm ở Trung Quốc phụ thuộc rất nhiều vào ông bà của trẻ trong việc chăm sóc trẻ vào ban ngày.
Tuy nhiên tính bền vững của giải pháp này cũng bị đặt dấu hỏi khi Trung Quốc đang có kế hoạch tăng tuổi nghỉ hưu, hiện là 50 đối với công nhân nữ, 55 đối với công nhân viên chức và 60 đối với nam giới.
"Cha mẹ ngày nay thường khác với cha mẹ của họ về triết lý nuôi dạy con cái và muốn nuôi dạy con cái bằng các phương pháp khoa học", Sun Yi, phó giáo sư tại Viện nghiên cứu Châu Á - Nhật Bản của Đại học Ritsumeikan cho biết. "Cho đến nay, nhiều trung tâm chăm sóc trẻ em tư nhân không có chất lượng cao và cha mẹ còn ngần ngại sử dụng các cơ sở này. Nỗ lực mở rộng các trung tâm chăm sóc trẻ em của chính phủ sẽ đem lại lợi ích lớn".
Các nhà nghiên cứu cũng cho biết những thách thức với trường mẫu giáo mang đến cơ hội cho Trung Quốc thúc đẩy các dịch vụ chăm sóc trẻ em chuyên nghiệp và giá cả phải chăng.
Theo một báo cáo được công bố vào tháng 2 bởi Viện nghiên cứu dân số Yuwa, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Bắc Kinh, chi phí trung bình để nuôi dạy một đứa trẻ từ khi sinh ra đến 18 tuổi là 6,3 lần GDP bình quân đầu người ở Trung Quốc. Trong số 13 quốc gia mà tỷ lệ này được nghiên cứu, chỉ có Hàn Quốc có con số cao hơn, ở mức 7,79. Con số này là 2,08 lần ở Australia, 4,11 lần ở Mỹ và 4,26 lần ở Nhật Bản.
Số hồ sơ đăng ký mới vào trường mẫu giáo ở Trung Quốc theo các năm. Đơn vị: Hàng triệu.
Số lượng trường mẫu giáo tư thục ở Trung Quốc tăng gấp ba lần trong giai đoạn 2003-2019, đạt đỉnh là 173.200. Yeh Hsueh, một giáo sư tại Đại học Memphis, cho biết sự tăng trưởng này là do các chính sách của chính phủ khi chuyển đổi các trường mẫu giáo công lập và tập thể thành trường tư thục có chủ sở hữu cá nhân, được gọi là minban, vào khoảng năm 2000; và sau đó mở rộng các trường ở vùng nông thôn, nơi cơ sở hạ tầng chăm sóc trẻ em còn thiếu. Các trường minban cũng nhanh chóng đáp ứng nhu cầu của những người lao động nhập cư, bao gồm cả những người ở các thành phố lớn quay trở lại thị trấn quê nhà để tìm việc làm.
Nhưng ngay cả sau khi Trung Quốc bãi bỏ chính sách một con vào năm 2016, tỷ lệ sinh giảm trong 7 năm liên tiếp cho đến năm 2023 và dân số nước này giảm trong hai năm qua.
Một yếu tố khác ảnh hưởng đến lĩnh vực trường mẫu giáo là việc điều chỉnh các hoạt động kinh doanh của các cơ sở giáo dục. Năm 2018, Hội đồng Nhà nước Trung Quốc đã cấm các nhà điều hành trường mẫu giáo tư thục niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán và cấm các công ty niêm yết đầu tư vào họ.
Trường tư vẫn thu hút sự quan tâm của những người có khả năng chi trả và không thích hệ thống công. Nhưng trường công hay trường tư đều bị ảnh hưởng khi tỷ lệ sinh giảm.
