Theo như để trở thành một sử gia có nhiều công tŕnh nghiên cứu về lịch sử Việt, Vơ Đ́nh Alex-Thái là giáo sư, tiến sĩ người Mỹ gốc Việt, mới ngoài 40 tuổi mất một khoảng thời gian khá dài và đang có nhiều công tŕnh nghiên cứu về lịch sử Việt Nam nhưng mỗi công tŕnh nghiên cứu, theo Alex-Thái, không đơn giản là vào thư viện t́m tư liệu, đọc vài cuốn sách rồi ngồi viết lại.
Tiến sĩ Vơ Đ́nh Alex-Thái. (ảnh: Đoan Trang)
Gia đ́nh Alex-Thái sang Hoa Kỳ năm 1990 theo diện HO. Khi người cha bị ở tù Cộng Sản, mẹ của Alex-Thái một ḿnh nuôi bảy người con ở làng quê Quảng Ngăi, cuộc sống nghèo khó, lại không ổn định, phải dọn hết nơi này tới nơi nọ. Ra đời năm 1981, nhưng nhà nghèo, Thái không được đến trường đầy đủ, nên trước khi rời Việt Nam định cư tại Mỹ, cậu con trai út trong nhà chỉ biết vỏn vẹn vài chữ tiếng Việt.
Lư do nghiên cứu lịch sử Việt
“Khi qua Mỹ, bố mẹ ḿnh nói học Anh ngữ th́ dễ rồi, chỉ sợ mất tiếng mẹ đẻ thôi, nên bố dạy Việt ngữ cho ḿnh, mỗi ngày một tiếng đồng hồ,” Alex-Thái kể. “Bố mua mấy quyển tập giấy trắng, rồi lúc ông ngồi may ở nhà, kêu ḿnh chép lại những quyển sách cũ ông đem qua, như Truyện Kiều, Chinh Phụ Ngâm,… Nhờ chép qua chép lại hoài, nên ḿnh học được tiếng Việt nhiều hơn.”
Alex-Thái tốt nghiệp đại học University of California, Berkeley, ngành chính trị học (Political Science). Sau khi ra trường đi làm được vài năm, anh sang New York, học lấy bằng thạc sĩ về Asian Studies (Á châu học), và lấy tiếp bằng tiến sĩ về Lịch sử Á châu, đặc biệt về lịch sử chiến tranh Việt Nam, đều tại đại học danh tiếng Cornell University.
Alex-Thái tâm sự: “Trong khi nhiều người ngại nói về chính trị, đặc biệt là chính trị Việt Nam, th́ ḿnh lại rất thích. H́nh như có một cái khung, hay ràng buộc ǵ đó khiến nhiều người sợ nói về chính trị chăng? Nhưng sống ở một đất nước tự do như Hoa Kỳ, hiểu được chính trị ảnh hưởng nhiều mặt, về tài chánh, kinh tế, xă hội, tất cả! Nếu không nói, không bàn về chính trị th́ chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội có tiếng nói của ḿnh.”
Thật ra từ đầu, Alex-Thái chọn chính trị học, với suy nghĩ sau này sẽ trở thành luật sư, nhưng công việc nghiên cứu quá hấp dẫn, khiến anh chuyển sang làm nhà sử học.
Nhưng tại sao lại nghiên cứu chuyên về lịch sử Việt Nam? Alex-Thái giải thích: “Từ tiểu học, trung học, lên tới đại học, ḿnh đều được thầy cô giáo Mỹ dạy về lịch sử Việt Nam mà chủ yếu là cuộc chiến tranh Việt Nam, những chuyện chỉ liên quan đến Mỹ và cuộc chiến. Cũng phải thôi, v́ nếu không có cuộc chiến, th́ cớ ǵ mà người Mỹ lại viết về lịch sử Việt Nam. Vấn đề là người Mỹ kết luận Việt Nam Cộng Ḥa (VNCH) và những người có mối quan hệ với VNCH (như bố mẹ ḿnh) là không có chứng kiến, là những người lính bất tài nên thua trận. Nhưng có phải người Việt nào cũng như thế đâu! Nếu muốn biết và nói về lịch sử của cộng đồng, cha mẹ ḿnh, và của chính ḿnh, th́ ḿnh phải là người viết ra những ḍng lịch sử đó. Không viết, không để lại, th́ khó trách tại sao người Mỹ lại viết có phần sai lệch. Đó là lư do tại sao ḿnh chọn học và nghiên cứu về lịch sử Việt.”
Vơ Đ́nh Alex-Thái là nhà sử học về Việt Nam, Đông Á và Đông Nam Á, chuyên về chính trị thời Chiến Tranh Lạnh và Chiến Tranh Việt Nam. Trước đây, anh từng là nhà nghiên cứu tại Sở POW/MIA thuộc Bộ Quốc Pḥng Hoa Kỳ và là học giả nghiên cứu tại Trung Tâm Nghiên Cứu Việt – Mỹ tại Đại học Oregon. Cuốn sách vừa xuất bản của anh, đồng chủ biên cùng với Tiến sĩ Peche Hồ Linda và Tiến sĩ Vũ Tường, tựa đề “Toward a Framework for Vietnamese American Studies: History, Community, and Memory”, nghiên cứu về lịch sử của cộng đồng người Việt ở Hoa Kỳ.
B́a sách “Toward a Framework for Vietnamese American Studies: History, Community, and Memory”, nghiên cứu về lịch sử của cộng đồng người Việt ở Hoa Kỳ.
Để trở thành một sử gia có nhiều công tŕnh nghiên cứu về lịch sử Việt, Vơ Đ́nh Alex-Thái mất một khoảng thời gian khá dài. Với mỗi công tŕnh nghiên cứu, theo Alex-Thái, không đơn giản là vào thư viện t́m tư liệu, đọc vài cuốn sách rồi ngồi viết lại. Riêng anh, điều đầu tiên, anh chọn chủ đề quan tâm, đọc sách, và trực tiếp đi thu thập tư liệu từ những nhân chứng sống. “Thí dụ khi chọn chủ đề cải cách ruộng đất miền Bắc Việt Nam thập niên 1950, ḿnh phải lặn lội đến các miền quê Bắc Việt,” Alex-Thái kể. “Vẫn biết đây là một trong những chủ đề gây cấn nhất trong lịch sử Việt Nam, một chủ đề cấm kỵ, nhưng một khi ḿnh chọn chủ đề đó v́ sự thích thú, th́ phải đi đến tận nơi, xin vào trung tâm lưu trữ thu thập tư liệu, đi phỏng vấn những người từng trải qua giai đoạn ấy.”
Trước đó, Alex-Thái nói anh mất ba năm để học lư thuyết, đọc rất nhiều sách để tạo hành trang nghiên cứu. Sau ba năm vượt qua kỳ thi trắc nghiệm, anh mới bắt tay vào nghiên cứu, đi thu thập tư liệu trong ṿng hai năm, và mất thêm hai năm để gom lại hết các kiến thức, cộng với những ǵ thu thập được từ thực tế, để ngồi viết. “Nhưng không phải đi tới đâu cũng được cung cấp hồ sơ, dữ liệu, v́ có khi họ nói đó là vấn đề ‘nhạy cảm’ nên từ chối. Không phải cứ muốn là phỏng vấn nhân chứng được ngay. Chỗ này không được ḿnh lại phải kiếm chỗ khác, chuyến này không xong phải đi chuyến khác, nên tốn thời gian nhiều lắm, mà thời gian cũng là tiền bạc. Để tạo ra một sản phẩm, viết được một cuốn sách, có khi phải mất cả chục năm,” Alex-Thái nói.
Ngoài nghiên cứu về cải cách ruộng đất, Alex-Thái c̣n nghiên cứu về Nhân Văn Giai Phẩm, phong trào giới trí thức miền Bắc đứng lên kêu gọi quyền tự do sáng tác, tự do ngôn luận. Đây cũng là đề tài khó. Chưa hết, hiện tại anh c̣n đang nghiên cứu về tù cải tạo, về lư lịch hộ khẩu, là những chính sách mang tính cai trị của nhà cầm quyền Việt Nam, và nghiên cứu về cộng đồng người Việt tại Mỹ.
“Ḿnh rất quan tâm, nhưng có cái nh́n khác về cộng đồng người Việt ở Mỹ,” Alex-Thái cho biết. “Các sử gia hay nhà nghiên cứu khác hay tách rời lịch sử Việt Nam nói chung, nhất là lịch sử VNCH là dừng lại ở năm 1975. Không phải thế, cộng đồng này là sự nối tiếp năm 1975. V́ vậy, để hiểu lịch sử Việt Nam thế kỷ 20 và 21, không thể tách rời những cộng đồng ở ngoài Việt Nam. Mà để hiểu được lịch sử cộng đồng người Việt ở Mỹ, không thể tách rời quá khứ, không thể không nghiên cứu dưới thể chế VNCH có yếu tố ǵ mà bây giờ người sống ở ngoại quốc vẫn cố gắng duy tŕ.”
Hành tŕnh nghiên cứu về cộng đồng Việt ở Mỹ, đối với Alex-Thái, cũng khá vất vả. “Ḿnh bị từ chối nhiều lần, ngay cả khi phỏng vấn những phụ nữ b́nh thường,” anh kể. “Các cô, các bác hay nói rằng câu chuyện của họ b́nh thường quá, sao không đi hỏi về ông Diệm, ông Thiệu, hay ông Kỳ. Thực ra chính những phụ nữ b́nh thường mới làm nên lịch sử. Thử hỏi, khi người chồng bị bỏ tù bảy, tám năm, có khi hàng chục năm trường, người vợ ở nhà làm ǵ? Nếu không có họ, ai chăm lo, nuôi một đàn con, có đứa con c̣n bé xíu, chờ đến ngày chồng về, rồi t́m đường đi vượt biên, để rồi những đứa con đó bây giờ ở tuổi 40, 50, 60 là những người đóng góp vào sự h́nh thành của cộng đồng hiện tại. Nh́n theo cách đó sẽ thấy sự liên kết với nhau, là cần phải hợp chung và hiểu tầm quan trọng của từng cá nhân.”
Sự ra đi của nhiều nhân chứng lịch sử trong thời gian gần đây ở Little Saigon, như kư giả kịch trường Ngọc Hoài Phương, hay luật sư Phùng Minh Tiến, đă khiến bao người tiếc nuối. Sử gia Alex-Thái cũng bày tỏ điều này. Anh cho biết: “Ḿnh rất tiếc khi muốn hiểu được lịch sử sáng tác thời VNCH, mà không phỏng vấn được nhạc sĩ Lam Phương. Đại dịch COVID-19 khiến ḿnh mất cơ hội gặp nhạc sĩ, rồi ngẩn ngơ khi nghe tin ông qua đời. Nhạc sĩ Lam Phương viết rất nhiều, đằng sau mỗi bản nhạc đều mang ư nghĩa mà chỉ chính tác giả hiểu thôi, nhưng ông không để lại hồi kư, nên chúng ta chỉ có thể suy đoán. Nếu được tác giả giải thích để vun đắp cho ư nghĩa của bản nhạc, th́ việc nghiên cứu về văn hóa sẽ có tầm hiểu biết khác hơn. Ḿnh đang cố gắng phỏng vấn càng nhiều người càng tốt, nhất là những người ở lứa tuổi ông bà, cha mẹ ḿnh, v́ những ‘nhân chứng lịch sử’ này, giờ trí nhớ không c̣n tốt, lại ‘gần đất, xa trời’”.
Tiến sĩ Vơ Đặng Alex-Thái (trái) và Giáo sư Lê Văn Khoa tại hội thảo và ra mắt sách ở Orange County, California hôm 11 Tháng Ba, 2023. (ảnh: Đoan Trang)
Có một tin vui, theo tiến sĩ Alex-Thái, là những sử gia nghiên cứu về Việt Nam bây giờ không c̣n hiếm như cách đây vài chục năm, mà nhiều tới mức anh gọi đó là “phong trào”. Họ chỉ mới ngoài 20, 30, sinh ra và lớn lên ở Mỹ, nhưng đă bắt đầu quan tâm đến lịch sử ông cha của ḿnh, đi học tiếng Việt, đọc tiếng Việt, nghiên cứu và viết các chương sử mới cho lịch sử Việt. Alex-Thái kể: “Bây giờ có lớp đàn em tiếp nối, và tương lai là con cháu nữa. Ví dụ một hôm, đứa con gái 8 tuổi của ḿnh đi học về, hỏi: ‘Daddy, can you tell me about Vietnam war?’ Thật bất ngờ, v́ xưa nay chưa bao giờ ḿnh nói chuyện với con về cuộc chiến tranh. Điều này cho thấy, thế hệ hậu duệ sẽ rất quan tâm đến lịch sử Việt Nam.”
Nhà sử gia gốc Việt nói đối với nhiều người, lịch sử nhàm chán, khô khan, phức tạp, nên môn học này hay bị xem thường. Nhưng với anh, lịch sử, đặc biệt là lịch sử cuộc chiến Việt Nam, trong đó có VNCH và những ảnh hưởng tạo nên cộng đồng người Mỹ gốc Việt hiện nay, luôn là vấn đề quan trọng v́ đặc tính của nó là ở sự bất diệt và bền vững.
Alex-Thái cho biết ước vọng tương lai của ḿnh là thành lập một trung tâm lưu trữ tài liệu về Việt Nam ở Hoa Kỳ, nhằm thu thập, lưu trữ, khai thác, và phổ biến dữ liệu, kư ức, và suy nghĩ liên quan đến những kinh nghiệm trong lịch sử, đặc biệt là lịch sử chiến tranh tại Việt Nam cũng như lịch sử cộng đồng người Việt ở hải ngoại. Mục đích của dự án này là để góp phần trong việc duy tŕ lịch sử của người Việt Nam.
Hiện nay Alex-Thái đang nghiên cứu tại Vietnam Center & Sam Johnson Vietnam Archive, Texas Tech University. Hai chương tŕnh đang được anh thực hiện, một là nghiên cứu t́m hài cốt quân nhân Cộng Sản Bắc Việt và chương tŕnh t́m hài cốt quân dân cán chính VNCH; hai là chương tŕnh “Lịch Sử Truyền Khẩu về Cuộc Chiến Việt Nam”. “Ai ngă xuống cũng đều là con người Việt Nam, trong đó có những anh chị em đánh nhau trong cuộc chiến, nên việc ḿnh cần làm là mang tính nhân đạo, chứ không phải công việc chính trị nữa. Con số mất tích không nhỏ, phía Cộng Sản c̣n 200,000 người, phía Hoa Kỳ c̣n 1,500 người và họ vẫn đang chi mỗi năm $100 triệu cho công việc t́m kiếm này. Số người mất tích phía VNCH không lớn, nhưng không nhỏ hơn con số 1,500 của Hoa Kỳ. Hiện tại Chính Phủ Hoa Kỳ và chính quyền Cộng Sản vẫn đang có chương tŕnh đi t́m người mất tích, nhưng VNCH th́ chưa có mấy tổ chức làm công việc này.”
“Với chương tŕnh nghiên cứu t́m hài cốt, qua báo Saigon Nhỏ Online, ḿnh rất mong được sự hỗ trợ của cộng đồng, những ai có người nhà hay bạn bè là quân nhân cán chính VNCH cũng như quân nhân Cộng Sản bị mất tích, hăy liên lạc với ḿnh qua email:
disanchientranhvietnam@gmail.com cung cấp tên tuổi, thời gian mất tích, để tạo cơ sở dữ liệu, từ đó ḿnh vận động chính phủ Hoa Kỳ cũng như chính quyền Việt Nam hỗ trợ chúng ta t́m hài cốt, ḥng mang lại niềm an ủi cho từng gia đ́nh,” Alex-Thái nói.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
