Nhiều người Texas chọn trả tiền điện theo giá thị trường để được hưởng ưu đãi, nhưng khi thảm họa giá rét xảy ra, hóa đơn điện của họ tăng vọt.
"Tôi không thể làm gì được. Tôi đã kiệt quệ rồi", Scott Willoughby, 63 tuổi, một cựu binh sống ở ngoại ô Dallas, bang Texas, chia sẻ về việc tài khoản tiết kiệm của ông gần như cạn sạch khi phải trả 16.752 USD hóa đơn điện được tính vào thẻ tín dụng sau chuỗi ngày hứng chịu giá rét kỷ lục.
Tình cảnh của những người như Willoughby đã buộc Thống đốc Texas Greg Abbott thông báo người dân tại bang sẽ tạm thời không phải thanh toán các dịch vụ tiện ích, khi một số hộ gia đình nhận được những hóa đơn tiền điện lên tới hàng nghìn USD sau thảm họa bão tuyết.
Trong lúc bang và chính quyền liên bang tiến hành điều tra về sự cố mất điện khiến hàng triệu người dân Texas phải sống trong bóng tối và hàng chục người chết vì giá rét, chưa rõ ai sẽ là bên gánh chịu chiu phí của đợt tăng giá điện đột ngột này.
Một hộ gia đình bị mất điện ở Texas hôm 17/2. Ảnh: NYTimes.
"Những người Texas đã khốn khổ vì phải trải qua những ngày lạnh cóng mà không có điện sẽ không phải trả các hóa đơn điện tăng vọt", Thống đốc Abbott nói hôm 21/2. Ông đồng thời thêm rằng cơ quan lập pháp bang sẽ nhanh chóng làm việc để "bảo vệ các gia đình Texas trước những hóa đơn bất hợp lý".
Trong thời gian chờ đợi, Ủy ban Tiện ích Công cộng Texas đã ban lệnh cấm cắt điện các hộ gia đình chưa thanh toán hóa đơn cho tới khi có thông báo mới. Ủy ban cũng kêu gọi các nhà cung cấp điện hoãn gửi hóa đơn cho khách hàng.
Không phải mọi người dân Texas đều nhận được hóa đơn điện tăng cao bất ngờ. Như một phần trong chương trình năng lượng "thả nổi" của bang, người dân có quyền lựa chọn ký hợp đồng mua điện dài hạn, với mức giá cố định, không bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường ngắn hạn, hoặc có thể chọn mua điện thông qua các nhà cung cấp tư nhân theo giá thị trường, vốn có thể biến động theo quy luật cung - cầu.
Nhiều người Texas chọn mua điện theo giá thị trường, vốn được coi là một món hời, bởi nguồn điện ở bang có khí hậu ôn hòa, giàu tài nguyên dầu mỏ, khí đốt này bình thường rất rẻ. Chính sách "phi điều tiết" điện lực thúc đẩy các nhà cung cấp tư nhân cạnh tranh nhau, khiến khách hàng được hưởng lợi về giá điện.
Nhưng khi Texas chìm trong đợt băng giá kỷ lục, nhu cầu sưởi ấm tăng vọt, trong khi hàng loạt nhà máy nhiệt điện bị đóng băng đường ống dẫn gas và không thể hoạt động, dẫn đến tình trạng chênh lệch nghiêm trọng giữa cung và cầu. Sản lượng khí đốt tự nhiên, cung cấp hơn 1/2 lượng điện của Texas, giảm 1/3. Giá khí đốt tự nhiên tăng hơn trăm lần. Điện gió, điện than, điện mặt trời hay điện hạt nhân cũng gặp trục trặc.
Giá điện bán buôn giao ngay chạm ngưỡng cao nhất là bằng 10.000% so với hồi đầu tháng hai. Những người mua điện từ các nhà cung cấp này nếu may mắn không bị cắt điện giữa giá rét sẽ phải sử dụng điện với mức giá "cắt cổ".
Susan Hosford ở Denison, Texas, nhận hóa đơn 1.346,17 USD từ Griddy, công ty cấp điện tính giá cho khách hàng dựa trên giá thị trường ngắn hạn. Công ty có thể thu tiền điện nhiều hơn, nhưng số dư trong tài khoản thanh toán của Hosford đã trở về 0. "Toàn bộ chuyện này là một cơn ác mộng", cô nói với hãng thông tấn AP.
DeAndre Upshaw, đến từ Dallas, đã sốc khi nhận hóa đơn điện lên đến 7.000 USD, cũng từ Griddy. Upshaw cho biết hóa đơn có thể vượt 10.000 USD nhưng thẻ tín dụng của anh đã hết hạn mức nên số tiền mới dừng ở 7.000 USD.
Jose Del Rio từ thành phố Haltom cho hay anh bị tính 630 USD tiền điện cho một căn hộ hai phòng ngủ. Del Rio đã sử dụng đủ điện để giữ nhiệt độ trong căn hộ ở khoảng 15 độ C nhằm ngăn các đường ống nước bị đóng băng.
Hầu hết các hộ gia đình nhận được hóa đơn điện tăng đột biến đều chọn phương án tính tiền điện dựa trên giá thị trường, cao hơn giá điện trung bình của Texas 97% vào thời điểm đó, theo Griddy. Hầu hết những người chọn phương án ký hợp đồng dài hạn với giá cố định đều vẫn được hưởng mức giá thấp, Joshua Rhodes, nhà nghiên cứu từ Nhóm Năng lượng Webber tại Đại học Texas, cho hay.
"Điều đáng buồn là hầu hết mọi người dường như đều không đánh giá đúng hoặc không hiểu hết các mối rủi ro", Rhodes nói. "Chúng ta không giỏi đánh giá rủi ro của những sự kiện chưa từng xảy như vậy".
Giới chức Texas đang cố gắng trả lời câu hỏi nên làm gì với những hộ gia đình phải nhận hóa đơn điện tăng đột biến trong khi vẫn bảo vệ được mạng lưới năng lượng tư nhân, phi điều tiết của mình.
Chỉ thị của Thống đốc Abbott còn tương đối mơ hồ về cách người dân sẽ trả hóa đơn tiền điện hoặc liệu họ có phải thanh toán hay không. Hai ủy ban của Hạ viện Texas ngày 25/2 sẽ tổ chức một phiên điều trần để bắt đầu điều tra nguyên nhân dẫn đến sự cố năng lượng nguy hiểm vừa qua.
Chủ tịch Ủy ban Kinh doanh và Công nghiệp Hạ viện Chris Turner cho biết họ sẽ xem xét các tác động của cơn bão tuyết tới người tiêu dùng, bao gồm những vấn đề về "sửa chữa nhà, tăng giá đột biến hay các hóa đơn tiện ích quá cao".
Hôm 20/2, Tổng thống Joe Biden ban bố tình trạng thảm họa nghiêm trọng tại Texas. Theo đó, trợ cấp liên bang sẽ bắt đầu được chuyển cho Texas, giúp các cá nhân và doanh nghiệp phục hồi sau những mất mát, thiệt hại về tài sản.
Theo hạ nghị sĩ Cộng hòa bang Texas Mike McCaul, một phần viện trợ liên bang sẽ giúp các hộ dân thanh toán các hóa đơn điện giá cao. McCaul cho hay "kế hoạch hiện nay" là dùng tiền hỗ trợ liên bang để giúp các hộ gia đình vừa sửa chữa nhà cửa vừa trả hóa đơn tiền điện.
Tại địa phương, một số quan chức Texas cho biết bang phải chi trả cho việc giá điện tăng đột biến.
Thị trưởng Houston Sylvester Turner lập luận rằng người tiêu dùng không có lỗi vì những việc đã xảy ra. "Hóa đơn nên được chuyển cho bang Texas thanh toán", ông nói với đài CBS ngày 21/2. Dù vậy, Turner thừa nhận dù chính quyền liên bang hay bang chi trả tiền điện thì nguồn tiền này cũng vẫn đến từ người nộp thuế.
Một số nhà cung cấp điện đang lên kế hoạch thu tiền của người tiêu dùng trong nhiều năm.
CPS Energy ở San Antonio, công ty năng lượng thuộc sở hữu của thành phố lớn nhất Mỹ, cho biết việc khách hàng phải chịu các chi phí cộng thêm trên hóa đơn hàng tháng là điều "không thể chấp nhận được". "Vì thế chúng tôi đang cố gắng tìm cách chia các chi phí đó ra trong 10 năm hoặc hơn nhằm khiến nó hợp lý hơn", công ty thông báo trên Twitter.
Hôm 15/2, khi nhiệt độ giảm sâu, Ủy ban Tiện ích Công cộng Texas đã chỉ đạo lưới điện độc lập của bang, Hội đồng Ổn định Điện năng Texas (ERCOT), đặt trần giá điện ở mức 9.000 USD/megawatt giờ cho đến khi các nhà máy phát điện khôi phục được công suất.
Ủy ban đã rút lại chỉ thị ngày vào ngày 23/2, khi các nhà máy điện hoạt động ổn định trở lại.
Giá điện của ERCOT tăng gấp hơn 300 lần so với giá mà khách hàng thường phải chi trả. Tuy nhiên, cùng lúc, nhu cầu cũng chạm đáy do nhiều hộ gia đình không thể lấy điện từ lưới điện.
"Tuần trước, số tiền tốn thêm để thực sự tạo ra điện hay cung cấp khí đốt tự nhiên không quá nhiều, nhưng giá tăng do thiếu hụt nguồn cung khí đốt tự nhiên và có ít nhà máy phát điện hoạt động hơn", Carey King, phó giám đốc Viện Năng lượng Austin thuộc Đại học Texas, nhận xét, khẳng định việc giá điện tăng vọt "không liên quan gì đến chi phí".
Tổng chưởng lý bang Ken Paxton đã mở cuộc điều tra về các sự cố mất điện và đưa ra hàng chục yêu cầu điều tra dân sự đối với các công ty, bao gồm ERCOT, Griddy cùng các nhà cung cấp điện và cơ sở phát điện khác.
Thượng nghị sĩ Dân chủ bang Minnesota Tina Smith đã kêu gọi tiến hành một cuộc điều tra liên bang về khả năng cố tình đẩy giá trong những cơn bão mùa đông nghiêm trọng. Smith cảnh báo việc giá khí đốt tăng tới 100 lần giá bình thường sẽ gây ảnh hưởng không nhỏ đến người tiêu dùng và các công ty cung cấp dịch vụ tiện ích quy mô nhỏ vì họ không thể chịu được chi phí.
"Tình hình này có thể là một gánh nặng tài chính đáng kể đối với các công ty cung cấp dịch vụ tiện ích và khách hàng của họ", Smith viết trong một bức thư gửi tới các nhà quản lý năng lượng liên bang.
