Đúng vào lúc người Mỹ mệt mỏi nhất vì chi phí sinh hoạt dai dẳng, lạm phát tháng 11 bỗng giảm mạnh một cách bất ngờ. Chỉ số CPI cho thấy mức tăng giá theo năm hạ xuống 2,7%, từ 3% hồi tháng 9 — nghe qua như một cơn gió mát giữa mùa hóa đơn.
Nhưng các nhà kinh tế lập tức cảnh báo: đừng vội mừng. Con số đẹp có thể chỉ là hệ quả của dữ liệu bị “móp méo” vì cú shutdown lịch sử kéo dài 43 ngày, từ 1/10 đến 12/11, khiến quá trình thu thập và xử lý số liệu rối loạn.
Con số 2,7%: đẹp quá nên… đáng nghi
CPI là thước đo lạm phát phổ biến nhất, phản ánh mức thay đổi giá trung bình của một “rổ” hàng hóa và dịch vụ. Trong bối cảnh thuế quan cao, thị trường lao động lỏng tay lái, và các gia đình vẫn oằn lưng vì giá cao nhiều năm, CPI càng trở thành chiếc nhiệt kế mà ai cũng nhìn vào.
Nhưng báo cáo tháng 11 lại khiến người ta có nhiều câu hỏi hơn câu trả lời. Một số chuyên gia nói thẳng họ không thể “tin ngay theo mặt chữ”, vì shutdown đã tác động rõ rệt đến khâu thu thập dữ liệu. Có người còn mỉa mai: hãy “nếm con số này với… cả lọ muối”.
“Vết sẹo” của shutdown nằm trong từng dòng dữ liệu
Vấn đề nằm ở chỗ: tháng 10 gần như bị rỗng. Lúc đó nhân viên thống kê bị cho nghỉ, phần lớn giá cả không thể thu thập (mà phần lớn CPI cần khảo sát trực tiếp). Vì thiếu dữ liệu tháng 10, thay đổi lạm phát theo tháng không thể tính đầy đủ cho đa số nhóm hàng cấu thành CPI.
Ngay cả tháng 11 cũng bị ảnh hưởng vì việc thu thập bắt đầu trễ (từ 14/11, trong khi shutdown kết thúc 12/11). Dù cơ quan thống kê cố gắng bù bằng cách tăng giờ làm, báo cáo vẫn bị xem là “khiếm khuyết”: có chuyên gia chỉ ra một chi tiết nghe đã thấy sai sai — biến động giá thuê nhà và “owners’ equivalent rent” bị ghi nhận quanh mức gần như bằng 0, điều “không giống thực tế” và “không qua nổi bài kiểm tra mùi đời sống”.
Chuẩn bị tinh thần: tháng 12 có thể bật ngược trở lại
Nếu tính gộp hai tháng từ tháng 9 đến tháng 11, giá tiêu dùng tăng khoảng 0,2%, tức bình quân mỗi tháng chỉ 0,1%, thấp hơn nhiều so với nhịp 0,3% của riêng tháng 9. Trong khi đó, thị trường trước đó lại kỳ vọng tháng 11 sẽ tăng quanh 0,3%, để lạm phát năm giữ nguyên 3%.
Không chỉ CPI chung, core CPI (loại trừ thực phẩm và năng lượng) cũng cho thấy nhịp tăng chậm lại: tăng 0,2% trong hai tháng (bình quân 0,1%/tháng), kéo lạm phát lõi theo năm xuống 2,6%, mức thấp nhất kể từ tháng 3/2021.
Nhưng điểm mấu chốt là: dữ liệu CPI không được chỉnh sửa lại. Vì vậy, nhiều tổ chức dự báo con số sẽ còn “ồn” trong một hai tháng tới — và một cú bật tăng trở lại trong báo cáo CPI tháng 12 là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Người dân không sống bằng CPI, họ sống bằng hóa đơn
Ngay cả khi lạm phát có dịu đi thật, bài toán chi phí sống của Mỹ vẫn rất lạnh lùng: giá đã tăng vọt vài năm trước, còn tiền lương chưa đủ thời gian để đuổi kịp.
Thu nhập giờ trung bình tháng 11 khoảng 36,86 USD/giờ, tăng 3,5% so với cùng kỳ. Nghe thì có tăng, nhưng gần như chỉ vừa chạm mức tăng giá quanh 3% — và đây còn là tốc độ tăng lương theo năm thấp nhất kể từ tháng 5/2021. Đáng chú ý, đó là “trung bình”: nhóm thu nhập cao được ghi nhận tăng khoảng 4%, trong khi nhóm trung lưu chỉ 2,3% và nhóm thu nhập thấp chỉ 1,4%. Cùng một nước Mỹ, nhưng nhịp thở của ví tiền lại khác nhau quá xa.
Một số chuyên gia gọi đây là kiểu “khủng hoảng khả năng chi trả” đang hình thành bền bỉ: lương tăng nhỏ lại, còn giá cả thì chỉ cần nhích lên một chút là đủ khiến người ta thấy mình tụt xuống.
Thị trường việc làm yếu đi, lương khó mà bứt phá
Vì sao lương không leo mạnh? Một phần vì thị trường lao động đang xấu dần: nền kinh tế Mỹ được nói là đã mất việc trong 3/6 tháng gần nhất, và năm 2025 có nguy cơ là năm tạo việc làm tệ nhất kể từ cú sốc 2020.
Người lao động cũng bám việc chặt hơn: tỷ lệ tự nguyện nghỉ việc rơi xuống đáy 5 năm vào tháng 10. Khi doanh nghiệp không “mất người”, họ ít bị áp lực phải tăng lương mạnh để giữ chân. Thế là vòng lặp hình thành: ít nhảy việc → ít tăng lương → cảm giác đuối sức trước chi phí sống.
Powell: muốn người dân dễ thở, phải làm thị trường việc làm khỏe lên
Chủ tịch Fed Jerome Powell từng nhấn mạnh cách “căn cơ” để người dân thấy nhẹ gánh là cải thiện thị trường lao động. Fed đã cắt lãi suất 3 kỳ họp liên tiếp, nhằm hạ chi phí vay vốn cho doanh nghiệp; về lý thuyết, tiền rẻ hơn sẽ mở đường cho đầu tư và tuyển dụng. Khi việc làm tốt lên, người lao động có nhiều lựa chọn hơn, doanh nghiệp phải trả lương cao hơn để giữ và hút người — lúc đó thu nhập mới có cơ hội vượt giá, tạo ra vài năm “lương thực” tăng để người dân bắt đầu thấy đời sống bớt ngột ngạt.
Thuế quan và cú nhích giá: tốt là “một lần”, xấu là… vẫn đau
Nhưng ở phía bên kia của chiếc cân là giá cả, vốn đã bắt đầu “lấm tấm” tăng trở lại. Sau khi từng giảm xuống 2,3% vào tháng 4, lạm phát theo năm quay lại gần 3%, đúng mức xuất phát khi Donald Trump trở lại ghế tổng thống vào tháng 1.
Theo lập luận của Powell, tin tốt là mức tăng gần đây được cho là đến từ thuế quan, và về nguyên tắc nó giống một cú “tăng giá một lần” rồi đứng ở mặt bằng mới, chứ không nhất thiết tạo ra vòng xoáy lạm phát kéo dài mãi.
Nhưng tin xấu là giá có thể vẫn còn dư địa tăng tiếp. Doanh nghiệp được nói là đã “nuốt” phần lớn chi phí thuế quan (khoảng 80%) khiến biên lợi nhuận mỏng đi; và khi họ bắt đầu chuyển chi phí sang người tiêu dùng trong năm tới, hóa đơn có thể sẽ dày thêm. Thậm chí có dự báo CPI theo năm có thể lên 3,1%, kéo khoảng cách giữa tăng lương và tăng giá hẹp lại hơn nữa — đúng lúc tâm lý xã hội đã rất nhạy cảm với chữ “đắt”.
Bản báo cáo lạm phát tháng 11 giống như một tấm ảnh chụp vội trong sương mù: nhìn thấy một con số đẹp, nhưng đường nét méo đi vì điều kiện chụp không bình thường. Shutdown để lại khoảng trống dữ liệu, khiến bức tranh lạm phát có thể “mịn” hơn thực tế.
Và dù lạm phát có chậm lại thật, người Mỹ vẫn đang mắc kẹt trong bài toán cũ: giá từng tăng quá mạnh, lương đuổi chưa kịp, việc làm lại bớt sôi động. Trong hoàn cảnh ấy, câu hỏi lớn không chỉ là “CPI bao nhiêu?”, mà là: bao giờ người ta đi chợ mà thôi giật mình, trả hóa đơn mà thôi thở dài?
