Ngọn lửa leo 32 tầng trong 5 phút
Vụ cháy tại khu chung cư công Wang Fuk Court ở Tai Po giờ được khẳng định là thảm họa hỏa hoạn tồi tệ nhất Hồng Kông trong nhiều thập niên. Ít nhất 65 người đã thiệt mạng, trong đó có một lính cứu hỏa, khoảng 70 người bị thương và con số nạn nhân được dự báo còn tăng khi lực lượng cứu hộ tiếp tục lục soát những căn hộ cháy đen. Các chuyên gia cho biết ngọn lửa đã bốc dọc mặt ngoài tòa nhà, lao một mạch 32 tầng chỉ trong khoảng 5 phút – nhanh hơn nhiều so với thời gian tối thiểu 10–20 phút mà cư dân cần để di tản khỏi một cao ốc 32 tầng. Trong bối cảnh đó, việc một người đàn ông được tìm thấy sống sót trên tầng 16 của tòa Wang Tai House giống như phép màu hiếm hoi giữa biển lửa. Lính cứu hỏa phải vượt qua sức nóng khủng khiếp, khói dày đặc và những mảng giàn giáo, bê tông rơi lả tả để tiếp cận căn hộ, kéo nạn nhân ra ngoài trong tình trạng kiệt sức. Nhưng phép màu ấy không thể che lấp thực tế là còn rất nhiều người mất tích, phần lớn là người cao tuổi – nhóm cư dân chiếm tỉ lệ bất thường cao tại Wang Fuk Court, với khoảng 36% dân số trên 65 tuổi.
Đêm trắng trong các trung tâm lánh nạn: “Chúng tôi không còn gì, kể cả quần áo”
Khi màn đêm buông xuống Tai Po, hàng trăm cư dân Wang Fuk Court đang nằm vạ vật trên chiếu trong các trường học, nhà thi đấu thể thao được trưng dụng làm trung tâm tạm trú. Một người đàn ông ngoài 40 tuổi, Wan, kể lại rằng anh đang xem TV ở căn hộ tầng 8 thì nghe tiếng la hét. “Vừa mở cửa sổ là thấy khói”, anh nói, và chỉ kịp kéo vợ chạy xuống cầu thang. “Giờ không còn nhà để về nữa. Chúng tôi chẳng có gì, ngay cả quần áo.” Ở một góc phòng, ông Yuen ngồi bó gối, mắt dán vào chiếc điện thoại nhưng màn hình vẫn trống trơn. Bố mẹ ông – đều ngoài 70 – sống cùng tầng 11 nhưng khác căn. Khi nghe tin cháy, ông lao từ chỗ làm về, bị chặn ngoài hàng rào phong tỏa và từ đó đến nay không liên lạc được với cha mẹ. Những câu chuyện như thế lặp đi lặp lại giữa tiếng thì thầm, tiếng mở nắp hộp cơm từ thiện, tiếng thở dài của những cụ già được quàng chăn mỏng trên vai. Chính quyền cho biết khoảng 500 người đang trú tạm trong 9 trung tâm, sẽ được hỗ trợ bởi 250 bác sĩ, 250 nhân viên y tế và thực hiện chính sách “mỗi hộ một nhân viên công tác xã hội” cùng đội ngũ chuyên gia tâm lý. Song với những người vừa chứng kiến mái nhà của mình hóa tro chỉ trong vài giờ, khoản trợ giúp tinh thần ấy mới chỉ là bước chắp vá đầu tiên cho một vết thương rất sâu.
Không chỉ con người, những sinh mạng nhỏ bé khác cũng rơi vào tâm bão. Các tổ chức bảo vệ động vật đã xin vào bên trong vùng phong tỏa, mang theo lồng cứu hộ có oxy và xe cứu thương thú y để tìm mèo, chó, thậm chí cả rùa, bị bỏ lại trong các căn hộ. “Từ hôm qua đến giờ, chúng tôi cứu được khoảng chục con mèo và bảy, tám con chó”, một tình nguyện viên cho biết. Những đoạn video người dân chia sẻ cho thấy cảnh thú cưng được bế ra từ cầu thang đầy khói, mắt đỏ hoe vì bỏng khói, như một lát cắt khác của mất mát trong khu chung cư từng tấp nập tiếng trẻ con và tiếng chó sủa.
Giàn giáo tre, tấm xốp dễ cháy và bóng mờ tham nhũng
Wang Fuk Court vốn đang trong giai đoạn đại tu, toàn bộ mặt ngoài các tòa tháp được bọc kín bằng giàn giáo tre và lưới an toàn – hình ảnh quen thuộc của Hồng Kông. Nhưng chính lớp “áo giáp” ấy lại biến thành nhiên liệu cho ngọn lửa. Lính cứu hỏa cho biết họ phát hiện nhiều cửa sổ bị bịt kín bằng tấm xốp polystyrene phía trong, bên ngoài là lưới, bạt nhựa và khung tre. Một khi bén lửa trong mùa khô, những vật liệu này cháy bùng như đổ xăng, lửa bò dọc các cột tre, phóng qua các tầng rồi quay trở lại ăn sâu vào bên trong căn hộ. Một chuyên gia xây dựng nhận xét: các tòa nhà được thiết kế để chịu đựng những đám cháy “bên trong”, nhưng hoàn toàn không tính đến kịch bản lửa bùng ngoài mặt tiền rồi lan ngược trở lại – điều chưa được phản ánh trong nhiều bộ quy chuẩn. Sự lan cháy quá nhanh khiến quy trình sơ tán 20 phút trở nên vô nghĩa.
Trước áp lực của công luận, nhà chức trách không chỉ dừng lại ở điều tra hình sự thông thường. Ba người đàn ông – hai giám đốc và một cố vấn của công ty xây dựng liên quan – đã bị bắt với cáo buộc ngộ sát vì “cẩu thả nghiêm trọng”. Ủy ban Độc lập Chống Tham nhũng (ICAC) lập tức thành lập tổ chuyên trách, tuyên bố điều tra mọi dấu hiệu tham nhũng trong dự án cải tạo Wang Fuk Court: từ việc mua sắm vật liệu, ký hợp đồng đến giám sát thi công. Các câu hỏi dồn dập được đặt ra: tại sao những tấm xốp dễ cháy ấy lại xuất hiện hợp pháp trên mặt tiền nhà ở công? Ai đã ký cho phép sử dụng, ai kiểm tra chất lượng, ai bỏ qua tiêu chuẩn an toàn, và có hay không những phong bì lặng lẽ trôi qua giữa các tầng nấc quản lý?
Tiền cứu trợ, ngân hàng, đại tập đoàn và khoảng trống khó lấp
Trong khi khói vẫn còn bay lên từ những khung bê tông cháy sém, một dòng tiền cứu trợ khổng lồ bắt đầu chảy về Tai Po. Trưởng Đặc khu John Lee thông báo mỗi hộ gia đình bị ảnh hưởng sẽ nhận ngay 10.000 đô la Hồng Kông (khoảng 1.200 USD) và một quỹ hỗ trợ trị giá 300 triệu đô la Hồng Kông – khoảng 38,5 triệu USD – sẽ được lập để giúp tái định cư, mua sắm vật dụng thiết yếu, hỗ trợ tang gia và điều trị tâm lý. Cơ quan tiền tệ Hồng Kông cùng Hiệp hội Ngân hàng kêu gọi các ngân hàng cho nạn nhân dễ dàng tiếp cận tiền gửi, cấp lại giấy tờ, giãn nợ, miễn phí phạt; HSBC tăng thêm nhân sự tại khu vực Tai Po và mở đường dây nóng khẩn cấp.
Không chỉ chính quyền, các tập đoàn lớn của Hoa lục cũng thi nhau công bố các khoản tài trợ. Alibaba công bố gói hỗ trợ 20 triệu đô la Hồng Kông, còn quỹ Jack Ma Foundation tự bỏ ra thêm 30 triệu. ByteDance, 361 Degrees, BYD, Xpeng, Xiaomi, Tencent, Anta… nối nhau tuyên bố các khoản đóng góp hàng triệu đô la Hồng Kông cho công tác cứu trợ và tái thiết. Từ Bắc Kinh, Chủ tịch Tập Cận Bình gửi lời chia buồn, chỉ đạo trích kinh phí khẩn cấp cho Hồng Kông. Nhưng giữa những con số nhiều triệu đô ấy, một câu nói của cư dân 68 tuổi họ Đặng nghe vẫn chua chát hơn cả: “Tôi chỉ đứng nhìn căn nhà mình ở hơn 20 năm cháy thành tro. Quần áo tôi mặc vẫn đen bồ hóng. Kể cả có sửa lại, khó mà tưởng tượng nổi mình có thể sống tiếp ở đó. Mọi thứ có vẻ… mục ruỗng.”
Hồng Kông đứng trước ngã ba: di sản giàn giáo tre hay an toàn sinh mạng?
Vụ cháy Wang Fuk Court đã đẩy Hồng Kông vào một cuộc tranh luận gai góc mà thành phố né tránh đã lâu: có còn chỗ cho giàn giáo tre trong một đô thị chọc trời, khi chỉ một sai sót có thể cướp đi hàng chục mạng người? Giàn giáo tre từng được ca ngợi vì rẻ, linh hoạt, gắn liền với lịch sử xây dựng của thành phố, đến mức nhiều người xem nó là “di sản sống”. Nhưng với các cột tre dựng đứng giữa mùa khô, được quấn thêm lưới nylon, bạt nhựa và tấm xốp polystyrene, mỗi công trình cao tầng lại giống một cây đuốc khổng lồ chờ ngày bén lửa. Chính quyền tuyên bố sẽ kiểm tra toàn bộ giàn giáo tre trên địa bàn và bàn thảo lộ trình chuyển sang giàn giáo kim loại.
Trong lúc đó, tại các trung tâm lánh nạn, 500 con người – phần lớn là người già và lao động thu nhập thấp – đang ngồi tính lại cuộc đời mình trên tấm chiếu trải vội. Họ sẽ nhận 1.200 USD tiền hỗ trợ, được một nhân viên công tác xã hội chăm sóc, một bác sĩ hỏi han, nhưng những thứ đã mất thì không gì mua lại được: ký ức 20 năm trong một căn hộ công, những thú cưng đã không kịp cứu, hay đơn giản là cảm giác yên tâm khi khép cửa nhà mỗi tối. Biển lửa Wang Fuk Court đã tắt dần, nhưng câu hỏi mà nó để lại cho Hồng Kông còn cháy rực: thành phố sẽ chọn bảo vệ di sản của những cây tre, hay sinh mạng của những người già sống trong các khối bê tông bọc kín lưới xanh? Và liệu đằng sau những bó tre cháy rực ấy có phải chỉ là lỗi kỹ thuật, hay còn là cả một hệ thống quản lý và tham nhũng vừa bị ngọn lửa phơi bày trần trụi?
