Nam giới thường cao hơn nữ giới không chỉ do gen di truyền mà c̣n v́ hormone, thời gian dậy th́ và tiến hóa. Khoa học lư giải điều này như thế nào?
Chiều cao chịu ảnh hưởng lớn từ di truyền, nhưng dinh dưỡng và môi trường sống cũng góp phần quan trọng trong quá tŕnh phát triển thể chất.
Sự khác biệt về chiều cao giữa nam và nữ là một hiện tượng phổ biến trên toàn thế giới, được ghi nhận trong hầu hết các nghiên cứu về nhân trắc học.
Dù có sự chênh lệch không quá lớn, nam giới thường cao hơn nữ giới trung b́nh từ 10 đến 15 cm tùy theo quốc gia và khu vực. Điều này không chỉ là kết quả của di truyền, mà c̣n là sản phẩm của nhiều yếu tố sinh học phức tạp như hormone, tốc độ phát triển cơ thể và cả quá tŕnh tiến hóa.
Vậy tại sao lại có sự khác biệt này? Hăy cùng t́m hiểu những lư do khoa học đứng sau hiện tượng tưởng chừng như đơn giản nhưng lại rất thú vị này.
Di truyền học: Vai tṛ từ trong cấu trúc nhiễm sắc thể
Chiều cao của con người phần lớn được quyết định bởi yếu tố di truyền, cụ thể là các gen nhận từ cha mẹ. Trong đó, một số gen quan trọng có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển chiều dài xương, ví dụ như gen SHOX (Short Stature Homeobox) – chịu trách nhiệm điều ḥa tăng trưởng xương dài trong cơ thể.
Cả nam và nữ đều có gen SHOX, nhưng sự khác biệt về nhiễm sắc thể giới tính khiến vai tṛ của nó trở nên không giống nhau. Nữ giới có cặp nhiễm sắc thể XX, trong khi nam giới mang cặp XY. Gen SHOX nằm trên nhiễm sắc thể X, nên về lư thuyết, nữ giới có hai bản sao của gen này, c̣n nam giới chỉ có một. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy các gen khác trên nhiễm sắc thể Y và sự tương tác phức tạp của hệ nội tiết lại giúp nam giới phát triển chiều cao vượt trội hơn.
Ngoài SHOX, hàng trăm gen khác nhau liên quan đến tăng trưởng và phát triển thể chất cũng được t́m thấy trong bộ gen người. Sự biểu hiện của các gen này khác nhau giữa hai giới, góp phần làm nên sự phân biệt rơ rệt về chiều cao.
Sự khác biệt chiều cao rơ rệt giữa nam và nữ thường xuất hiện rơ từ tuổi dậy th́, do ảnh hưởng của hormone và tốc độ phát triển xương.
Hormone sinh dục: Ch́a khóa của sự tăng trưởng
Một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự khác biệt chiều cao giữa nam và nữ là hormone sinh dục – cụ thể là testosterone ở nam và estrogen ở nữ.
Trong giai đoạn dậy th́, testosterone ở nam giới không chỉ thúc đẩy sự phát triển của khối cơ và xương, mà c̣n kéo dài thời gian mở của đầu xương (epiphyseal plates) – vùng phát triển ở các đầu xương dài. Điều này cho phép xương tiếp tục dài ra trong suốt thời gian dậy th́ và thậm chí sau đó, giúp nam giới có cơ hội cao thêm trong nhiều năm.
Ngược lại, estrogen ở nữ giới lại có xu hướng khiến các đầu xương đóng sớm hơn, khiến thời gian tăng trưởng xương ngắn hơn. Điều này lư giải v́ sao nữ giới thường dậy th́ sớm hơn, nhưng cũng kết thúc quá tŕnh phát triển chiều cao sớm hơn nam giới từ 1 đến 2 năm.
Tóm lại, hormone chính là yếu tố nội sinh có vai tṛ định h́nh nhịp độ và thời gian phát triển chiều cao giữa hai giới.
Tốc độ và thời điểm dậy th́: Yếu tố thời gian quyết định
Nữ giới thường bắt đầu dậy th́ vào khoảng 10–12 tuổi, trong khi nam giới thường muộn hơn từ 1–2 năm. Tuy nhiên, khi bước vào giai đoạn tăng trưởng vượt bậc (growth spurt), nam giới thường có tốc độ tăng chiều cao nhanh hơn và kéo dài hơn. Cụ thể, trong thời kỳ đỉnh điểm của dậy th́, nam giới có thể cao thêm 8–12 cm mỗi năm, trong khi nữ chỉ tăng khoảng 6–9 cm mỗi năm.
Sự chênh lệch về thời gian dậy th́ và tốc độ tăng trưởng này góp phần tạo nên khác biệt rơ ràng về chiều cao khi cả hai giới đều bước sang tuổi trưởng thành.
Tiến hóa và chọn lọc tự nhiên: Chiều cao là một lợi thế?
Không chỉ dừng lại ở mức độ sinh học, một số nhà nghiên cứu c̣n cho rằng sự chênh lệch chiều cao giữa nam và nữ là sản phẩm của quá tŕnh tiến hóa và chọn lọc giới tính.
Trong tự nhiên, các đặc điểm về kích thước và sức mạnh cơ thể thường được chọn lọc theo hướng có lợi cho việc sinh tồn và sinh sản. Ở con người, nam giới cao lớn và vạm vỡ hơn thường được đánh giá là khỏe mạnh, có khả năng bảo vệ tốt hơn và dễ thu hút bạn t́nh hơn – đây là yếu tố quan trọng trong sự chọn lọc bạn đời thời nguyên thủy.
Chính v́ vậy, gen quy định chiều cao có thể đă được ưu tiên duy tŕ và phát triển qua nhiều thế hệ nam giới, trong khi nữ giới không chịu áp lực chọn lọc tương tự về đặc điểm này.
Vai tṛ của dinh dưỡng và môi trường
Dù yếu tố sinh học đóng vai tṛ nền tảng, dinh dưỡng và môi trường sống cũng ảnh hưởng rất lớn đến chiều cao của một cá nhân. Những người được nuôi dưỡng trong điều kiện tốt, có chế độ ăn uống đầy đủ protein, canxi, vitamin D và được vận động thể chất hợp lư sẽ có cơ hội phát triển chiều cao tối đa theo tiềm năng di truyền của họ.
Tuy nhiên, các yếu tố môi trường thường tác động tương tự lên cả hai giới. Do đó, nếu điều kiện sống là như nhau, những khác biệt do di truyền và hormone vẫn sẽ giữ vai tṛ quyết định cuối cùng.
Sự khác biệt về chiều cao giữa nam và nữ là kết quả của một chuỗi yếu tố phức tạp, từ di truyền học, nội tiết tố, thời điểm dậy th́, cho đến các áp lực chọn lọc trong tiến hóa. Mặc dù xă hội hiện đại ngày càng giảm đi sự phân biệt về vai tṛ giới tính, nhưng những đặc điểm sinh học như chiều cao vẫn là dấu ấn rơ rệt của sự phân hóa giới tính trong tự nhiên.
Hiểu được cơ chế khoa học đằng sau hiện tượng này không chỉ giúp chúng ta nh́n nhận cơ thể con người một cách chính xác hơn, mà c̣n nhấn mạnh vai tṛ của dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe ở giai đoạn phát triển – yếu tố có thể giúp rút ngắn khoảng cách chiều cao giữa các cá nhân và giữa các quốc gia trong tương lai.
