Toàn bộ sự thật về Afghanistan thất thủ qua 10 câu hỏi lớn. Thực ra Taliban đã nắm chính quyền ở Afghanistan hai tuần trước khi Mỹ chuẩn bị hoàn tất việc rút quân sau cuộc chiến kéo dài hai thập kỷ tốn kém.
Một máy bay trực thăng Chinook của Mỹ bay qua Đại sứ quán Mỹ ở Kabul, Afghanistan, Chủ nhật, ngày 15 tháng 8 năm 2021. Trực thăng đang hạ cánh tại Đại sứ quán Mỹ ở Kabul khi các phương tiện ngoại giao rời khỏi khu nhà trong bối cảnh Taliban tiến vào thủ đô Afghanistan. (Ảnh AP / Rahmat Gul)
Quân nổi dậy đã tấn công khắp đất nước, chiếm tất cả các thành phố lớn chỉ trong vài ngày, khi các lực lượng an ninh Afghanistan được Mỹ và đồng minh huấn luyện và trang bị tan rã.
Dưới đây là một cái nhìn về những gì đã xảy ra và những gì xảy ra tiếp theo:
ĐIỀU GÌ ĐANG XẢY RA TRONG AFGHANISTAN?
Taliban, một nhóm chiến binh điều hành đất nước vào cuối những năm 1990, đã một lần nữa nắm quyền kiểm soát.
Cuộc xâm lược Afghanistan do Mỹ lãnh đạo năm 2001 đã hất cẳng quân nổi dậy khỏi quyền lực, nhưng họ không bao giờ rời đi. Sau khi họ tấn công khắp đất nước trong những ngày gần đây, chính phủ do phương Tây hậu thuẫn đã điều hành đất nước trong 20 năm qua cuối cùng đã sụp đổ. Người Afghanistan, lo sợ cho tương lai, đã chạy đến sân bay, một trong những tuyến đường cuối cùng ra khỏi đất nước.
VÌ SAO NGƯỜI DÂN BỎ TRỐN KHỎI ĐẤT NƯỚC?
Họ lo lắng rằng đất nước có thể rơi vào hỗn loạn hoặc Taliban có thể thực hiện các cuộc tấn công trả thù chống lại những người làm việc với người Mỹ hoặc chính phủ.
Nhiều người cũng lo sợ Taliban sẽ áp dụng lại cách giải thích khắc nghiệt của luật Hồi giáo mà phong trào này đã áp dụng vào khi điều hành Afghanistan từ năm 1996 đến 2001. Hồi đó, phụ nữ bị cấm đi học hoặc làm việc bên ngoài gia đình. Họ phải mặc burqa toàn thân và được một người thân nam đi cùng mỗi khi ra ngoài. Taliban cấm âm nhạc, chặt tay kẻ trộm và ném đá những kẻ ngoại tình.
Taliban đã tìm cách thể hiện mình là một lực lượng ôn hòa hơn trong những năm gần đây. Kể từ khi tiếp quản, họ đã hứa sẽ tôn trọng quyền của phụ nữ, tha thứ cho những người đã chiến đấu chống lại họ và ngăn Afghanistan bị sử dụng làm căn cứ cho các cuộc tấn công khủng bố. Nhưng nhiều người Afghanistan tỏ ra nghi ngờ về những lời hứa đó.
Một tay súng Taliban đứng gác ở cổng chính dẫn đến dinh tổng thống Afghanistan, ở Kabul, Afghanistan, thứ Hai, ngày 16 tháng 8 năm 2021. Quân đội Mỹ đã phải vật lộn để quản lý một cuộc di tản hỗn loạn khỏi Afghanistan vào thứ Hai khi Taliban tuần tra thủ đô Kabul. (Ảnh AP / Rahmat Gul)
ĐIỀU GÌ XẢY RA TẠI SÂN BAY KABUL?
Hàng ngàn người Afghanistan đổ xô đến đó, hy vọng thoát khỏi đất nước vì họ lo sợ sự cai trị của Taliban sẽ mang lại. Một số người quá tuyệt vọng, họ bám vào thành một chiếc máy bay quân sự khi nó cất cánh và sau đó lao xuống đất tử vong.
Quân đội Mỹ đã sử dụng máy bay trực thăng để cố gắng giải tán đám đông và bắn cảnh cáo trên không. Các quan chức Mỹ cho biết ít nhất 7 người chết trong vụ hỗn loạn.
TẠI SAO TALIBAN TRỞ LẠI CHIẾM QUYỀN?
Có lẽ vì quân đội Mỹ sẽ rút quân vào cuối tháng. Trong vài năm nay, Mỹ đã cố gắng thoát khỏi Afghanistan, cuộc chiến dài nhất của họ.
Quân đội Mỹ đã lật đổ Taliban chỉ trong vài tháng khi phát động để tiêu diệt tận gốc al-Qaida, kẻ đã dàn dựng vụ tấn công 11/9 trong khi bị Taliban nuôi dưỡng. Nhưng việc nắm giữ lãnh thổ và xây dựng lại một quốc gia bị tàn phá bởi các cuộc chiến tranh lặp đi lặp lại trở nên khó khăn hơn.
Khi sự tập trung của Mỹ chuyển sang Iraq, Taliban bắt đầu tập hợp lại và trong những năm gần đây đã chiếm phần lớn vùng nông thôn Afghanistan.
Năm ngoái, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump khi đó đã công bố kế hoạch rút quân và ký một thỏa thuận với Taliban nhằm hạn chế hành động quân sự của Mỹ chống lại chúng. Tổng thống Joe Biden sau đó thông báo rằng những binh sĩ cuối cùng sẽ rời đi vào cuối tháng Tám.
Khi thời hạn cuối cùng đến gần, Taliban bắt đầu một cuộc tấn công chớp nhoáng, tràn qua thành phố này đến thành phố khác.
TẠI SAO LỰC LƯỢNG AN NINH AFGHAN SỤP ĐỔ?
Câu trả lời ngắn gọn: Tham nhũng.
Mỹ và các đồng minh NATO đã chi hàng tỷ đô la trong hai thập kỷ để đào tạo và trang bị cho các lực lượng an ninh Afghanistan. Nhưng chính phủ được phương Tây hậu thuẫn đầy rẫy tham nhũng. Các chỉ huy đã phóng đại số lượng binh sĩ để bòn rút các nguồn lực, và các binh sĩ trên chiến trường thường thiếu đạn dược, tiếp tế hoặc thậm chí là lương thực.
Tinh thần của họ càng bị xói mòn khi có thông tin rõ ràng là Mỹ đang trên đường rút lui. Khi Taliban tiến nhanh trong những ngày gần đây, toàn bộ các đơn vị đã đầu hàng sau những trận chiến ngắn, và Kabul và một số tỉnh lân cận thất thủ mà không có một cuộc chiến nào.
Các tay súng Taliban tuần tra bên trong thành phố Kandahar, tây nam Afghanistan, Chủ nhật, ngày 15 tháng 8 năm 2021. (Ảnh AP / Sidiqullah Khan)
ĐIỀU GÌ ĐÃ XẢY RA ĐỐI VỚI TỔNG THỐNG CỦA AFGHANISTAN?
Ông ta đã bỏ trốn.
Tổng thống Ashraf Ghani suy sụp và ít đưa ra tuyên bố công khai khi Taliban tràn qua đất nước. Vào ngày Chủ nhật, khi Taliban tràn đến thủ đô, Tổng thống Ghani tháo chạy kjhoir Afghanistan, nói rằng ông ta đã chọn rời đi để tránh đổ máu thêm.
BIDEN ĐÃ NÓI GÌ?
Tổng thống Mỹ Biden gọi tình hình ở Afghanistan là "đau đớn ruột gan" nhưng từ chối đổ lỗi cho những gì đang xảy ra. Trong khi thừa nhận rằng sự sụp đổ của chính phủ Afghanistan diễn ra nhanh hơn nhiều so với dự đoán của ông, ông nói rằng ông "đứng sau" quyết định rút quân đội Mỹ.
ĐIỀU GÌ SẼ XẢY RA TIẾP THEO TRONG AFGHANISTAN?
Nó không rõ ràng.
Taliban nói rằng họ muốn thành lập một "chính phủ Hồi giáo "với các phe phái khác. Họ đang tổ chức các cuộc đàm phán với các chính trị gia cấp cao, bao gồm cả các nhà lãnh đạo trong chính phủ cũ.
Họ đã cam kết thực thi luật Hồi giáo nhưng khuyến khích phụ nữ tham gia chính phủ của họ và nói rằng họ sẽ cung cấp một môi trường an toàn để trở lại cuộc sống bình thường sau nhiều thập kỷ chiến tranh.
Nhưng nhiều người Afghanistan không tin tưởng vào Taliban và lo sợ rằng sự cai trị của họ sẽ là bạo lực và áp bức. Người Afghanistan cũng lo ngại về sự phá vỡ an ninh sau khi hàng nghìn tù nhân được trả tự do và lực lượng an ninh đã giải tán trước sự tiến công của Taliban.
TALIBAN NẮM QUYỀN CÓ Ý NGHĨA GÌ ĐỐI VỚI PHỤ NỮ?
Nhiều người lo sợ rằng nó có thể có nghĩa là một sự đảo ngược quyền nghiêm trọng.
Phụ nữ Afghanistan đã đạt được nhiều thành tựu kể từ khi Taliban bị lật đổ. Nhiều người lo lắng rằng họ sẽ một lần nữa bị giam giữ trong nhà. Taliban cho biết quyền của phụ nữ sẽ được tôn trọng theo luật Hồi giáo mà không cung cấp nhiều chi tiết. Địa vị của phụ nữ khác nhau trên khắp thế giới Hồi giáo và thường trong một quốc gia. Afghanistan luôn rất bảo thủ, đặc biệt là bên ngoài các thành phố lớn.
TALIBAN CÓ CHỐNG LẠI AL-QAIDA?
Taliban đã cam kết ngăn chặn Afghanistan được sử dụng làm căn cứ cho các cuộc tấn công vào các quốc gia khác, một yêu cầu quan trọng của Mỹ được đưa ra trong thỏa thuận hòa bình năm 2020.
Nhưng các quan chức quân sự Mỹ đang lo lắng.
Đầu năm nay, các nhà lãnh đạo cao nhất của Lầu Năm Góc cho biết một nhóm cực đoan như al-Qaida có thể tái sinh ở Afghanistan và các quan chức hiện đang cảnh báo rằng những nhóm như vậy có thể phát triển nhanh hơn nhiều so với dự kiến.
Mặt khác, những tiến bộ công nghệ trong 20 năm qua cho phép Mỹ nhắm mục tiêu vào các chiến binh bị tình nghi ở các quốc gia như Yemen và Somalia, nơi không có sự hiện diện của quân đội thường trực. Taliban đã phải trả giá đắt cho vai trò của họ trong các cuộc tấn công ngày 11 tháng 9 và có khả năng hy vọng tránh lặp lại khi họ tìm cách củng cố quyền thống trị của mình.
Afghanistan cũng là nơi có chi nhánh của nhóm Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) đã thực hiện làn sóng tấn công kinh hoàng nhắm vào nhóm thiểu số Shiite của nước này trong những năm gần đây. Taliban đã lên án các cuộc tấn công như vậy và hai nhóm đã chiến đấu với nhau về lãnh thổ, nhưng vẫn còn phải xem liệu một chính phủ Taliban sẽ sẵn sàng hoặc có thể đàn áp IS hay không.
VietBF@ sưu tập
