Danh sách “ṛ rỉ”: không cần đúng, chỉ cần đủ để gây sóng
Danh sách nhân sự Bộ Chính trị và Ban Bí thư khóa XIV đang lan truyền được gọi là “từ nội bộ”, nhưng không ai dám khẳng định tính chính xác tuyệt đối. Tuy vậy, trong chính trị Việt Nam, một bản danh sách ṛ rỉ không nhất thiết phải đúng hoàn toàn. Nó chỉ cần đúng một phần, hoặc trông “có vẻ hợp lư”, là đă đủ để phát huy tác dụng: gây xôn xao dư luận, phát tín hiệu cho các phe phái, và thử độ chịu đựng của cả hệ thống.
Và nếu đọc kỹ, ta sẽ thấy nhiều điều thú vị hơn là vài cái tên.
Thế đối đầu mới: Công an – Quân đội, ai giữ ấn, ai giữ quyền?
Điều đầu tiên hiện ra rất rơ: cuộc chơi quyền lực đă chuyển hẳn sang thế đối đầu giữa Công an và Quân đội. Trong kịch bản đang được đồn đoán, Quân đội cố giành lại thế chủ động bằng việc đưa Đại tướng Phan Văn Giang lên ghế Tổng Bí thư. Đây không chỉ là một bố trí nhân sự, mà là nỗ lực tái cân bằng sau nhiều năm phe Công an bành trướng vào mọi ngóc ngách bộ máy: an ninh, tư pháp, kinh tế, dữ liệu, truyền thông.
Nhưng ngay cả khi Giang ngồi vị trí cao nhất, danh sách vẫn cho thấy Công an không hề buông quyền. Những ghế then chốt như Thường trực Ban Bí thư, Ban Nội chính, Bộ Công an, Hà Nội… vẫn đậm màu Hưng Yên – Nghệ An và các gương mặt công an. Kịch bản v́ vậy không phải là “thay triều đổi đại”, mà giống một cuộc mặc cả: Quân đội giữ ghế biểu tượng, Công an nắm tay lái bộ máy vận hành hàng ngày.
Vùng miền, mạng lưới và “cổ phần quyền lực”
Nh́n vào danh sách, dễ thấy dày đặc dấu ấn các cụm địa phương: Hà Tĩnh, Nghệ An, Hưng Yên, Ninh B́nh, Hải Pḥng… Đại hội, trên giấy tờ, là chuyện đường lối và tư tưởng. Nhưng qua những cái tên, người ta thấy rơ đây c̣n là bài toán chia phần vùng ảnh hưởng.
Mỗi nhân vật không chỉ đại diện cho bản thân, mà là đầu mối của một mạng lưới: thân hữu, nhóm lợi ích, hậu phương địa phương, và các “khoảng an toàn” chính trị. Ai lên, tức là cả một chuỗi người đứng sau có cơ hội thăng tiến, an toàn, hoặc ít nhất là không bị thanh trừng.
Danh sách như một phép thử: ai sợ, ai mừng, ai im lặng?
Điều quan trọng nhất lại nằm ở chỗ: đây vẫn chỉ là danh sách ṛ rỉ, chưa được chốt. Chính v́ thế, rất có thể nó là công cụ thăm ḍ. Thăm ḍ phản ứng của dân. Thăm ḍ phản ứng của các phe. Thăm ḍ xem ai bị ghét, ai được chấp nhận, ai yếu thế đến mức bị buộc rút lui.
Trong hậu trường, những bản danh sách kiểu này thường được tung ra để: dọa đối thủ, trấn an phe ḿnh, và chuẩn bị dư luận cho một phương án chính thức sau đó – không giống hệt, nhưng dựa trên khung tương tự.
Cho nên câu hỏi đáng giá không phải “danh sách này đúng hay sai”, mà là: Ai tung ra? Tung để làm ǵ? Và ai đang bị ép phải phản ứng trong im lặng?
Khi “đốt ḷ” chạm đến… cửa hàng tiện lợi
Trong bối cảnh đó, việc Tổng Bí thư Tô Lâm gần đây chỉ đạo thanh tra các cửa hàng tiện lợi v́ hiện tượng giá cả tăng bất ngờ được nhiều người xem như một động tác vừa “v́ dân”, vừa là thông điệp chính trị.
Thoạt nghe, đây là hành động bảo vệ người tiêu dùng trước làn sóng tăng giá. Nhưng nếu nh́n sâu hơn, câu hỏi lập tức xuất hiện: giá tăng là do ḷng tham của người bán, hay do chính sách thuế, phí, chi phí đầu vào đă dồn họ vào chân tường?
Không một tiểu thương nào thích tăng giá để đuổi khách. Người bán tồn tại được là nhờ khách c̣n quay lại. Nhưng khi “thuế chồng thuế, phí chồng phí”, tiền mặt bằng, điện nước, nhân công đều leo thang, th́ nếu không tăng giá, họ chỉ c̣n cách… bán lỗ. Mà bán lỗ th́ lấy ǵ nuôi gia đ́nh, trả nợ, đóng thuế?
Thanh tra người bán là động tác dễ nhất. Ra lệnh kiểm tra, xử phạt, lập biên bản – cái ǵ cũng nhanh. Khó hơn nhiều là dám thanh tra chính những chính sách và bộ máy đang khiến giá buộc phải tăng. Trong tṛ chơi đó, người kinh doanh nhỏ lẻ trở thành tấm đệm: gánh đ̣n từ trên, hứng oán từ dưới, bị nghi ngờ là “trục lợi”, trong khi chính họ lại là người kiệt quệ cuối cùng.
Dân chỉ có một “quyền lực” nhỏ: mong ai đó xuống
Dân mạng chưa bao giờ sáng tạo như lúc bàn chuyện nhân sự: người nói “Tin vịt, chưa bầu ǵ mà chia ghế như chia bánh chưng”, kẻ khác lại mong “hy vọng đúng… trừ vài cái tên”, rồi có người chốt luôn “Việt Nam một đảng nhưng nhiều phe, cạnh tranh trong bóng tối”. Có người bông đùa “Ai làm cũng được, miễn đừng tăng thuế”, người khác th́ bàn “A Giang mà lên th́ anh em Hưng Yên bán đất cho nhanh”, thậm chí có ư kiến táo bạo “Phát cho dân mỗi xă một thùng phiếu, đảm bảo danh sách ṛ rỉ tự biến mất”. Có người châm biếm “Thêm ghế Thường trực Ban Bí thư để làm ǵ, để trực… thay ca à?”, người khác than “Dân sống c̣n khó hơn chơi Elden Ring, thanh tra chỉ làm tăng độ khó”, và câu kết luận được thả tim nhiều nhất: “Từ lúc ḿ gói tăng giá, em thấy đời này cần phép màu hơn là nhân sự.”, người mong “bác này lên, bác kia xuống”, người th́ tuyên bố “dù ai lên th́ cũng chẳng rẽ sang dân chủ”. Nhưng xen giữa đó là một tâm trạng chung: chỉ cần thấy vài cái tên có khả năng rời sân khấu, là hy vọng đă le lói.
Hy vọng ấy mong manh, nhiều khi bị dội gáo nước lạnh, nhưng lại chính là thứ mà mọi hệ thống quyền lực sợ nhất: cảm giác dân đă bắt đầu chờ đợi ngày một người nào đó… phải đi.
Danh sách có thể sửa. Ghế có thể đổi chủ. Các phương án nhân sự có thể được sắp xếp lại, xóa tên, thêm tên. Nhưng một khi trong ḷng người dân đă h́nh thành ư nghĩ: “người này nên xuống”, th́ quyền lực của người đó, dù c̣n đang ngồi ở vị trí cao nhất, cũng đă bắt đầu lung lay từ gốc.
Những cái tên trên giấy và cái giá ngoài chợ
Danh sách dự kiến cho Bộ Chính trị, Ban Bí thư khóa 14 – với những cái tên như Phan Văn Giang, Trần Cẩm Tú, Lê Minh Hưng, Nguyễn Duy Ngọc, Lê Minh Trí, Lương Tam Quang, Nguyễn Ngọc Lâm… – có thể đúng, có thể sai, có thể chỉ là một phiên bản trong nhiều kịch bản. Nhưng nó phản chiếu rơ một điều: quyền lực đang được chia lại trên cao, trong khi ở dưới, người dân vẫn đang vật lộn với từng đồng lăi mỏng, từng lần tăng giá, từng đợt thanh tra.
Đối với đa số người, ai làm Tổng Bí thư có thể không quan trọng bằng việc ngày mai xăng c̣n tăng nữa không, tiền thuê mặt bằng c̣n chịu nổi không, hóa đơn điện nước có lại nhảy vọt. Nhưng chính từ những bức xúc tưởng như “vặt vănh” đó – giá tô phở, hộp cơm, chai dầu ăn – mà niềm tin dần bị bào ṃn, và sức chịu đựng của xă hội được đo lại từng ngày.
Rốt cuộc, danh sách ṛ rỉ chỉ là vài trang giấy. C̣n sự yên ổn hay chao đảo của một chế độ lại nằm ở chỗ: người bán hàng nhỏ lẻ c̣n chịu nổi bao lâu, và người dân c̣n tin vào lời hứa “v́ dân” tới chừng nào.
