|
The Hill
Tác giả: Alexander J. Motyl
Trúc Lam, biên dịch
Mặc dù có những lời lẽ khoa trương, nhưng chế độ của Tổng thống Trump thật ra lại rất mong manh và chắc chắn không hiệu quả hay sụp đổ, hoặc cả hai.
Người Mỹ có thể giật ḿnh trước bản chất bao trùm của chế độ này, nhưng điều đó không có ǵ mới. Lịch sử đă chứng kiến nhiều ví dụ về chế độ bao gồm một nhà lănh đạo toàn năng, đưa ra mọi quyết định và được vây quanh bởi những kẻ nịnh hót cai trị các thể chế yếu kém và sử dụng địa vị của họ làm nền tảng để tự làm giàu cho họ.
Những chế độ như vậy không chỉ là chế độ độc tài tầm thường, v́ những kẻ độc tài không phải lúc nào cũng được hưởng quyền lực và sự phục tùng không bị cản trở. Thật ra, chính quyền thứ hai của Trump giống các hệ thống chính trị toàn trị, đặc trưng bởi những nhà cai trị toàn năng, tuyên bố biết mọi thứ về toàn bộ trải nghiệm của con người, những người khao khát giám sát, hướng dẫn và định h́nh toàn bộ đó. Không có ǵ ngạc nhiên khi các nhà lănh đạo toàn trị thường có chương tŕnh nghị sự mang tính cách mạng, nhằm thay đổi mọi thứ theo sở thích của họ.
Những chế độ như vậy có vẻ mạnh mẽ, v́ các nhà lănh đạo toàn năng thường thể hiện h́nh ảnh nam tính, quyền lực, như những nhà cai trị thông thái, không sợ hăi và có năng lực đặc biệt. Trên thực tế, hệ thống của họ mắc phải một sai lầm chết người, một sai lầm cũng đóng vai tṛ là nguyên tắc tổ chức trung tâm của chế độ: Siêu tập trung.
Đóng góp quan trọng nhất cho lư thuyết về sự suy tàn của chế độ toàn trị thuộc về nhà xă hội học lỗi lạc Karl Deutsch, của Đại học Harvard. Trong một bài báo có tính khai sáng được xuất bản năm 1954, Deutsch đă xây dựng một “hệ thống quyết định toàn trị” lư tưởng. Một chức năng chính của hệ thống như vậy là “sự thống nhất của chỉ huy và trí thông minh”, điều này “yêu cầu một số bộ máy để bảo đảm một nguồn quyết định duy nhất hoặc một tập hợp các sắp xếp hoặc thiết bị để bảo đảm tính nhất quán của các quyết định giữa nhiều nguồn”.
Deutsch tiếp tục chỉ ra cách một hệ thống như vậy nhất thiết phải có “khả năng ra quyết định tập trung hạn chế“. Kết quả là, hệ thống sẽ “quá tải với các quyết định mà nó không c̣n có thể xử lư được nữa, ngoại trừ việc phải trả giá bằng sự chậm trễ không thể chịu đựng được, hoặc khả năng mắc phải những sai lầm nghiêm trọng ngày càng tăng“.
Theo Deutsch: “Về lâu dài, có lẽ trong mọi hệ thống chính quyền toàn trị đều có xu hướng quá tải các cơ sở trung tâm để đưa ra quyết định hoặc tự động ăn ṃn cấu trúc tập trung ban đầu và tan ră thành nhiều bộ phận ngày càng tách biệt”.
Nói cách khác, các hệ thống siêu tập trung dẫn đến thông tin kém, quyết định sai lầm, nhà cầm quyền toàn trị suy yếu và cấp dưới bất tuân — tiếp theo là sự sụp đổ của hệ thống.
Bỏ qua thuật ngữ khoa học xă hội và lưu ư rằng, mô h́nh của Deutsch mô tả chính xác về chính quyền Trump. Tổng thống được cho là toàn năng và toàn trí chiếm giữ vị trí cao nhất. Ngay bên dưới ông là hàng chục bộ trưởng chỉ biết vâng dạ, nhưng quá sợ hăi để cung cấp cho ông ta thông tin chính xác hoặc không đồng t́nh với quan điểm của ông. Các thể chế chính phủ hiện tại đang bị Elon Musk phá hủy, khiến các nhân viên c̣n lại của họ rơi vào t́nh thế rất dễ bị tổn thương, phân tán, khuyến khích đổ lỗi, tŕ hoăn và nhiều hành vi rối loạn chức năng khác, càng làm trầm trọng thêm t́nh trạng bất lực về mặt cấu trúc của hệ thống trong việc đưa ra quyết định hiệu quả và hiệu suất.
Việc tổng thống có vẻ coi thường sự thật có thể là do ông được nghe những điều ông muốn nghe, chứ không phải những điều thật sự là như vậy. Làm sao người ta có thể giải thích được những lời bịa đặt như tuyên bố của Trump rằng tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chỉ ở mức 4% chứ không phải hơn 50% như các cuộc thăm ḍ cho thấy? Hay Ukraine “bắt đầu” cuộc chiến với Nga? Những kẻ nịnh hót lấy ḷng người cai trị, và họ biết rơ rằng việc trở thành người đưa tin xấu (dù đó là tin chính xác) có thể khiến họ gặp rắc rối.
Không có ǵ ngạc nhiên khi mô h́nh của Deutsch cũng mô tả chính xác về chế độ của Vladimir Putin. Và, như lư thuyết dẫn chúng ta đến kỳ vọng, Putin đă phá hoại quân đội ông ta và nền kinh tế Nga chỉ trong ṿng ba năm, ngay cả khi ông ta tin, có lẽ là chân thành, rằng ông ta đă khiến nước Nga vĩ đại trở lại.
Vài tuần đầu tiên thời Trump nắm quyền, liên quan đến những sai lầm rất lớn. Việc xúc phạm hàng loạt đồng minh — người Canada, người Mexico, người Panama, người châu Âu và người Ukraine — chắc chắn là không cần thiết, ngay cả khi người ta thừa nhận rằng những yêu cầu vô lư của Trump là chính đáng. Việc tự bổ nhiệm ḿnh làm chủ tịch Trung tâm Kennedy có thể là một thách thức quá lớn đối với bất kỳ tổng thống nào, ngay cả khi điều đó hoàn toàn hợp lư xét về h́nh ảnh bản thân của ông ta với tư cách là người cai trị tuyệt đối. Đặt tất cả hy vọng về chính sách đối ngoại của ḿnh vào Putin, khiến Trump trông yếu đuối và ngớ ngẩn.
Cũng giống như Putin đă là một thảm họa đối với Nga, th́ Trump cũng sẽ là một thảm họa đối với nước Mỹ. May mắn thay, mặc dù siêu tập trung hóa có vẻ là một ư tưởng hay đối với một người đàn ông tin rằng ḿnh đang mở ra một thời kỳ hoàng kim, nhưng nó không hiệu quả. Cả Trump và Putin đều không biết rằng, cả hai người đều phải t́m nơi cư trú vĩnh viễn trên đống tro tàn của lịch sử.
Có một chút tin vui khác là, v́ cả hai người đàn ông này đều là cốt lơi của các hệ thống siêu tập trung mà họ xây dựng, nên các hệ thống đó khó có thể tồn tại, nếu họ không c̣n nữa. Có hy vọng về sự phục hồi nền dân chủ ở Mỹ và thậm chí có thể là ở Nga.
______
Tác giả: Alexander J. Motyl là giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Rutgers-Newark. Là một chuyên gia về Ukraine, Nga và Liên Xô, và về chủ nghĩa dân tộc, các cuộc cách mạng, đế chế và lư thuyết, ông là tác giả của 10 cuốn sách phi hư cấu, như “Sự kết thúc của Đế chế: Sự suy tàn, sụp đổ và hồi sinh của các Đế chế” – (Imperial Ends: The Decay, Collapse, and Revival of Empires) và “Tại sao các Đế chế tái xuất: Sự sụp đổ và hồi sinh của Đế chế qua góc nh́n so sánh” – (Why Empires Reemerge: Imperial Collapse and Imperial Revival in Comparative Perspective).
|
|
