Chính trị toàn cầu đang bước vào một giai đoạn "bình thường" mới, lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, không còn một trung tâm duy nhất nào đặt ra luật lệ cho tất cả. Một điều gì đó cũ kỹ hơn, đa nguyên hơn và khó dự đoán hơn đang nổi lên - sự trở lại trạng thái tự nhiên của các vấn đề quốc tế, Timofey Bordachev, Giám đốc Chương trình của Câu lạc bộ Valdai đã có bài bình luận đăng trên tờ RT.
Tổng thống Nga Putin. Ảnh Sputnik
Theo chuyên gia Timofey Bordachev, một trong những tác động ít được bàn luận nhất của sự suy thoái của trật tự kinh tế tự do thống trị cuối thế kỷ 20 là sự xói mòn năng lực quản lý chính trị toàn cầu hiệu quả của phương Tây. Liên minh Châu Âu là ví dụ rõ nét nhất về sự thay đổi này, mặc dù ngay cả Mỹ - bất chấp sức mạnh của mình - cũng kém tự tin hơn so với 20 năm trước.
Đồng thời, các quốc gia khác cũng đang dần trở nên độc lập hơn. Trung Quốc đã dẫn đầu, chứng minh rằng thành công kinh tế không nhất thiết phải phụ thuộc vào sự kiểm soát trực tiếp của các quốc gia khác. Các sáng kiến chính trị toàn cầu của nước này có thể vẫn đang dần định hình, nhưng cũng đã đưa ra một mô hình không dựa trên sự cưỡng ép, mà là sự cùng tồn tại.
Nga đóng vai trò độc lập trong quá trình chuyển đổi này. Với tiềm lực quân sự hùng mạnh và dấu ấn kinh tế khiêm tốn hơn, Moscow góp phần vào quá trình dân chủ hóa chính trị thế giới chỉ bằng cách tồn tại như một cực quyền lực độc lập. Việc Moscow thách thức sự thống trị của phương Tây đã buộc chính nước Mỹ phải xem xét lại chiến lược của mình – đặc biệt là sau thất bại của Washington trong nỗ lực “cô lập và đánh bại chiến lược” Nga.
Ấn Độ, trụ cột thứ ba của thế giới phi phương Tây, cũng đã chọn con đường riêng của mình. Họ hợp tác với phương Tây để thúc đẩy phát triển quốc gia nhưng vẫn giữ thái độ độc lập mạnh mẽ khi nói đến lợi ích cốt lõi của mình, đặc biệt là lời hứa về tăng trưởng ổn định cho người dân.
Thứ tự mờ dần
Kết quả là, chính trị quốc tế đang dần ít bị ràng buộc bởi “trật tự dựa trên luật lệ” được tạo ra bởi hàng thế kỷ đấu đá nội bộ ở phương Tây. Từ Hiệp ước Westphalia năm 1648 đến việc thành lập Liên Hợp Quốc, thế giới phương Tây đã định hình các chuẩn mực toàn cầu thông qua các cuộc xung đột của chính mình. Nhưng những mâu thuẫn nội bộ đó đã biến mất. Các quốc gia Tây Âu giờ đây đang tập hợp xung quanh Washington theo một cách dường như không thể đảo ngược.
Sự liên kết này được đẩy nhanh sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008–2011 và những cú sốc tiếp theo của EU – từ cuộc khủng hoảng di cư và đại dịch đến sự trì trệ công nghệ. Không thể cạnh tranh với Mỹ hoặc Trung Quốc trong các ngành công nghiệp tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, châu Âu dần từ bỏ quyền tự chủ chiến lược của mình. Đến thời điểm cuộc đối đầu năm 2022 về Ukraine, lục địa này đã sẵn sàng về mặt tâm lý để giao phó toàn bộ quyền ra quyết định cho Washington.
Dưới thời chính quyền Biden, sự kiểm soát đó được thực hiện một cách khéo léo về mặt ngoại giao. Nhưng kể từ khi Đảng Cộng hòa trở lại vào năm 2025, sự lệ thuộc đã trở nên rõ ràng hơn. Các nhà lãnh đạo châu Âu giờ đây được kỳ vọng sẽ tuân thủ mọi chỉ thị của Nhà Trắng. Chủ quyền, trong bối cảnh Tây Âu, không còn mang ý nghĩa chiến lược nữa, mà có nghĩa là tìm một vị trí trong lòng nước Mỹ.
Không có cạnh tranh, không có đổi mới
Sự mất mát của cạnh tranh nội bộ này đã tước đi cơ chế đổi mới truyền thống của phương Tây. Trong nhiều thế kỷ, sự cạnh tranh giữa các cường quốc đã thúc đẩy việc tạo ra các quy tắc và chuẩn mực toàn cầu. Các cuộc "nội chiến" của phương Tây từng tạo ra khuôn khổ mà các nước khác - dù muốn hay không - cũng áp dụng. Giờ đây, khi không còn bất kỳ cuộc cạnh tranh nội bộ nghiêm túc nào, phương Tây đã đánh mất khả năng tạo ra ý tưởng cho thế giới.
Không thể thích nghi với sức mạnh suy yếu, nó ngày càng chuyển sang gây bất ổn. Các bên ủy nhiệm của phương Tây – Israel, Thổ Nhĩ Kỳ và chế độ Kiev – mỗi bên đều tạo ra các cuộc khủng hoảng trong khu vực của mình như thể để chứng minh sự liên quan. Những gì không thể đạt được bằng sự thu hút giờ đây được theo đuổi thông qua sự gián đoạn.
Ở những nơi khác, các quốc gia đang phản ứng với những mức độ tự tin khác nhau. Trật tự mới này – hay đúng hơn, sự thiếu vắng một trật tự như vậy – đã tạo ra một tình huống bất thường: không còn một “trung tâm tổ chức” nào nữa. Mỹ vẫn hùng mạnh, nhưng không thể áp đặt một cách phổ quát. Tây Âu thiếu ý chí và trí tưởng tượng. Trong khi đó, Trung Quốc và Nga lại là hiện thân của một lựa chọn thay thế: một thế giới đa cực với các quốc gia tự quyết thay vì các khối ý thức hệ.
Trạng thái bình thường mới
Sự răn đe hạt nhân lẫn nhau giữa Nga và Mỹ mang lại cho nhân loại một lợi thế nghịch lý đó là thời gian. Điều đó ngăn chặn chiến tranh quy mô lớn và tạo điều kiện cho sự xuất hiện của một trạng thái cân bằng toàn cầu mới - một trạng thái không có bá quyền. Giai đoạn tiếp theo của chính trị quốc tế có thể giống với những thế kỷ trước, khi nhiều cường quốc cùng tồn tại mà không có một "cảnh sát thế giới" duy nhất.
Khoảng thời gian này sẽ kéo dài bao lâu vẫn chưa chắc chắn. Cả Nga lẫn Mỹ đều không thể ngăn chặn cuộc chạy đua công nghệ đang liên tục định hình lại cán cân quân sự. Tuy nhiên, nếu khoảnh khắc mong manh này kéo dài đủ lâu, có thể cho phép thế giới thích nghi - học cách vận hành mà không cần ảo tưởng về "sự lãnh đạo" của phương Tây.
Quyền lực định nghĩa “bình thường” trong chính trị thế giới đang chuyển sang một phạm vi rộng hơn – bao gồm không chỉ Nga, Trung Quốc và Ấn Độ, mà còn hàng chục quốc gia nhỏ hơn đang tìm thấy tiếng nói của mình. Thứ thay thế sự thống trị của phương Tây sẽ không phải là hỗn loạn mà là chủ nghĩa đa nguyên – một sự phản ánh chân thực hơn về thế giới như nó vốn có, chứ không phải như một cường quốc mong muốn.
Chúng ta có thể chưa thấy được đường nét của trật tự mới, nhưng nền tảng của nó đã hiện rõ: một sự cân bằng toàn cầu được duy trì không phải bởi niềm tin vào các quy tắc chung, mà bởi thực tế lâu dài của sự kiềm chế lẫn nhau.
