Ngày 16/1/2025 tại Doha, dưới sự trung gian hoà giải của Qatar, Ai Cập và Mỹ, hai phía Israel và Hamas đã ký thỏa thuận ngừng bắn tại Dải Gaza và trao đổi tù nhân.
Hai ngày sau (18/1), chính phủ của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã phê duyệt thoả thuận với 24 phiếu thuận và 8 phiếu chống. Tới ngày 19/1, thoả thuận bắt đầu có hiệu lực.
Nội dung chính của thỏa thuận
Thỏa thuận lần này dựa trên thỏa thuận vốn đạt được giữa Hamas và Israel vào ngày 27/5/2024 nhưng bị Thủ tướng Netanyahu bác bỏ vào thời điểm đó.
Thoả thuận mới bao gồm 3 giai đoạn chính, mỗi giai đoạn kéo dài 42 ngày. Giai đoạn đầu mang tính quyết định. Trong giai đoạn này, hai bên tiến hành trao đổi những người bị giam giữ, trong đó Hamas sẽ trao trả 33 trong số 98 con tin Israel, gồm tất cả những người bị bệnh, bị thương, người già, phụ nữ, dù còn sống hay đã chết.
Người dân Gaza ăn mừng sau thỏa thuận ngừng bắn với Israel. Ảnh: NI
Đổi lại, Israel sẽ thả 1.760 tù nhân Palestine, gồm 290 trong số 563 tù nhân đang thụ án tù trung thân và hơn 1.000 người bị bắt sau ngày 8/10/2023 nhưng không tham gia vào các sự kiện ngày 7/10/2023.
Quân đội Israel rút lui dần dần khỏi các khu đông dân cư bên trong Dải Gaza đến đóng tại các khu vực cách biên giới Israel 700 mét, đồng thời giảm lực lượng của mình ở trục Salah al-Din, nơi ngăn cách Dải Gaza với biên giới Ai Cập và bắt đầu rút hoàn toàn khỏi khu vực này vào ngày thứ 42 kể từ khi bắt đầu thực hiện thỏa thuận.
Viện trợ nhân đạo phải được tăng cường trong giai đoạn đầu tiên này, tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán nhằm đạt được giai đoạn thứ hai, tức là kết thúc chiến tranh.
Trong giai đoạn hai, quá trình trao trả tất cả tù nhân còn lại bị Hamas giam giữ phải hoàn tất và toàn bộ lực lượng Israel còn lại sẽ rút khỏi Gaza, lệnh ngừng bắn tạm thời sẽ trở thành vĩnh viễn. Giai đoạn này chỉ có thể được bắt đầu thực hiện trên cơ sở thành công của giai đoạn đầu thỏa thuận.
Giai đoạn ba và cũng là giai đoạn cuối cùng bao gồm một kế hoạch tái thiết Gaza.
Nguyên nhân thúc đẩy đạt được thỏa thuận
Có nhiều yếu tố khiến Thủ tướng Netanyahu và chính phủ của ông chấp thuận thỏa thuận. Chiến dịch quân sự “Thanh kiếm sắt” của Israel kéo dài 15 tháng không đạt mục tiêu là tiêu diệt Hamas và lấy lại con tin.
Việc ông Netanyahu không chấp nhận thỏa thuận trao đổi tù nhân tháng 5/2024 đã làm cho 8 con tin, 122 binh lính và sĩ quan Israel thiệt mạng, cùng hàng trăm sĩ quan - binh sĩ khác bị thương.
Những con số này đã đưa tổng số quân Israel thiệt mạng từ tháng 10/2023 đến đầu năm 2025 lên 831 người và số người bị thương lên 18.000. Bên cạnh đó, hàng trăm nghìn người dân Israel phải sơ tán khỏi các thành phố.
Việc quân đội Israel quay trở lại chiến đấu tại trại Jabalia và Beit Hanoun ở phía bắc Dải Gaza vào tháng 10/2024 đã không dập tắt được các ổ kháng cự của Hamas ở đó.
Về kinh tế, đến nay cuộc chiến của Israel tại Dải Gaza đã "ngốn" hết khoảng 75 tỷ USD, chiếm hơn 10% thu nhập quốc nội (GDP) của đất nước, với mức tiêu tốn trung bình mỗi ngày khoảng 270 triệu USD.
Ngân sách của Israel năm 2024 thâm hụt tới 9%, tương đương 30 tỷ USD. Kinh tế Israel có nguy cơ suy thoái 11%. Các chuyên gia kinh tế Israel nhận định, kinh tế Israel đang bên bờ sụp đổ.
Chính quyền của Thủ tướng Netanyahu đang chịu sức ép từ mọi phía. Trong nước, áp lực ngày càng gia tăng từ gia đình các con tin và những người ủng hộ họ, đặc biệt là áp lực từ giới tinh hoa trong xã hội Israel trước việc ký kết một thỏa thuận với Hamas để đưa các con tin về nhà và chấm dứt xung đột ở Dải Gaza.
Một cuộc thăm dò ý kiến công chúng ở Israel cho thấy 73% số người được hỏi ủng hộ thỏa thuận trao đổi những người bị giam giữ và ngừng bắn ở Dải Gaza. Đáng lưu ý, 91% những người thuộc các đảng đối lập ủng hộ thoả thuận này.
Lập trường của các nhà lãnh đạo cơ quan an ninh và quân đội Israel trong thời gian gần đây đã chuyển sang ủng hộ việc đạt được thỏa thuận với Hamas để giải thoát những người Israel bị nhóm Hamas giam giữ và chấm dứt chiến tranh ở Gaza.
Họ cho rằng, việc xóa bỏ hoàn toàn chính quyền của Hamas đòi hỏi phải thông qua một giải pháp chính trị. Ngoài ra, việc kéo dài chiến tranh đã làm kiệt quệ quân đội và cần phải chấm dứt chiến tranh để giảm bớt gánh nặng cho họ.
Trên thế giới, làn sóng biểu tình ủng hộ Palestine, chống Israel lan rộng chưa từng có kể từ sau cuộc chiến tranh ở Việt Nam trong thế kỷ 20. Ngày 21/11/2024, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã ban hành lệnh bắt giữ Thủ tướng Netanyahu và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Israel Yoav Gallant với cáo buộc phạm tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người.
Phong trào Hamas cũng thiệt hại nặng và bị suy yếu, các cơ sở hạ tầng quân sự bị phá huỷ 70%.
Khu vực Gaza bị tàn phá nặng nề, thảm họa nhân đạo chưa từng có, hơn 50.000 người chết, hơn 100.000 người khác bị thương, phần lớn là phụ nữ, trẻ em và người già, gần 2 triệu người mất nhà cửa. Gaza đứng trước nạn đói.
Trục kháng chiến ủng hộ Hamas bị suy yếu nghiêm trọng sau khi nhóm Hezbollah bị Israel tấn công phá huỷ phần lớn các cơ sở quân sự tại miền nam Lebanon và buộc phải ký thỏa thuận ngừng bắn với Israel vào ngày 27/11/2024.
Chính quyền của cựu Tổng thống Syria Bashar al Assad - đồng minh của Hamas cũng sụp đổ. Trong khi đó, nước tài trợ chính cho Hezbollah và Hamas là Iran gặp nhiều khó khăn do Mỹ, Israel và phương Tây cấm vận, không thể duy trì mức độ giúp đỡ Hamas như trước.
Cuối cùng, nhưng hết sức quan trọng là lập trường của Tổng thống Mỹ Donald Trump, người đã tuyên bố kiên quyết chấm dứt chiến tranh trước khi nhậm chức vào ngày 20/1 vừa qua.
Ông Trump đã cử phái viên về Trung Đông Steve Witkoff đến Doha phối hợp với đặc phái viên của Tổng thống J. Biden thời điểm đó là Brett McGurk để tham gia tích cực vào quá trình đàm phán đạt được thỏa thuận.
Ngừng bắn ở Gaza: Ai chiến thắng, ai thất bại?
Hamas cho rằng họ đã giành được thắng lợi khi tấn công, liên tục bắn tên lửa vào Israel trong hơn 1 năm qua và bắt đi 250 người làm con tin.
Cuối cùng họ đã ký một thỏa thuận, theo đó Israel phải trao trả cho họ hơn 1.000 tù nhân Palestine, trong đó có khoảng 300 người bị cáo buộc là khủng bố. Hamas vẫn nắm quyền ở Gaza và nhận được viện trợ nhân đạo lớn mà họ sẽ tự phân phối.
Có thể nói, việc Hamas không bị tiêu diệt hoàn toàn, vẫn tồn tại và nắm quyền ở Gaza đã là một chiến thắng đối với họ. Không loại trừ khả năng Hamas sẽ phục hồi và trở nên mạnh mẽ hơn giống như Hezbollah.
Năm 2006, tổ chức này đã phải chịu tổn thất nặng nề trong Chiến tranh Lebanon lần thứ hai, nhưng đến ngày 8/10/2023, Hezbollah đã tăng gấp 3-4 lần tiềm lực quân sự của mình và cuối cùng đã trở thành một lực lượng chính tri, quân sự chính ở Lebanon.
Ở Israel có nhiều ý kiến khác nhau về thoả thuận ngừng bắn với Hamas. Ông Zeev Hanin, giáo sư khoa học chính trị tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Begin - Sadat thuộc Đại học Bar - Ilan Israel cho rằng, thoả thuận này là chiến thắng rõ ràng, vô điều kiện của Israel và là thất bại của Hamas.
Israel đã phá hủy một nửa Gaza, phá hủy cơ sở hạ tầng quân sự của Hamas, loại bỏ hầu như toàn bộ giới lãnh đạo quân sự và hầu hết giới lãnh đạo chính trị của tổ chức này, cuối cùng đã lấy lại được các con tin.
Một bộ phận khác trong xã hội Israel lại cho rằng Israel đã thất bại. Nhà bình luận trên kênh “i24News” tiếng Do Thái về các vấn đề Ả Rập, Yehezkali, nói với tờ báo "Maariv": "Người dân Gaza ăn mừng cuồng nhiệt. Điều khó khăn nhất đối với tôi là phải chứng kiến cảnh tượng này. Những chiến binh đã từng tàn sát chúng ta trở về trên những chiếc xe được người dân chào đón.
15 tháng chiến đấu, chúng ta vẫn chưa đạt được mục tiêu ở Gaza. Chúng ta đã phá hủy nhiều ngôi nhà, những người con ưu tú nhất của chúng ta đã hy sinh nhưng cuối cùng tình hình vẫn không thay đổi. Hamas vui mừng, viện trợ đang đến, và giới tinh hoa của họ đang trở về”.
Bộ trưởng An ninh Quốc gia Israel Itamar Ben-Gvir đánh giá thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza là một thảm họa và tuyên bố các thành viên chính phủ của ông từ chức để phản đối thỏa thuận này.
Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Israel Bezalel Smotrich "phản đối thỏa thuận này bằng mọi giá và tin rằng nó gây nguy hiểm cho Nhà nước Israel".
Giora Eiland, cựu giám đốc Hội đồng An ninh Quốc gia Israel thì cho rằng “Hamas đã chiến thắng và Israel đã thất bại thảm hại”.
Theo Kênh 12 của Israel, các đội quân của "Lữ đoàn Qassam", cánh quân sự của Hamas vẫn bảo toàn được sức mạnh của mình, họ có mặt ở khắp mọi nơi và vẫn duy trì được sự kiểm soát đối với Dải Gaza.
Trong khi đó, Thủ tướng Netanyahu nói: "Chúng ta đã loại bỏ tất cả các nhà lãnh đạo cao cấp nhất của Hamas và Hezbollah gồm Sinwar, Deif, Haniyeh, Nasrallah. Chúng ta đã phá hủy hầu hết vũ khí của quân đội Syria, chúng ta đã tấn công Houthis ở Yemen và chúng ta đã chống lại Iran.
Chúng ta đã giáng những đòn nghiêm trọng vào toàn bộ 'trục kháng chiến' do Iran lãnh đạo và như tôi đã hứa, chúng ta đã thay đổi bộ mặt của Trung Đông. Hamas đã bị đánh bại và bị cô lập trong trận chiến, buộc họ phải thay đổi quan điểm và thả những người bị bắt cóc của chúng ta, điều mà trước đây họ đã không đồng ý".
Thỏa thuận ngừng bắn chưa thể kết thúc chiến tranh
Phát biểu trên truyền hình, Thủ tướng Israel Netanyahu cảnh báo: “Lệnh ngừng bắn chỉ là "tạm thời, Israel sẽ đáp trả bằng vũ lực mạnh mẽ hơn nếu giao tranh tiếp diễn”.
Ông tuyên bố Israel có quyền tiếp tục các hoạt động quân sự chống lại Hamas bất cứ lúc nào, với sự hỗ trợ của Mỹ, đồng thời lưu ý rằng cả tân Tổng thống Mỹ Donald Trump và người tiền nhiệm Joe Biden đều đã cam kết ủng hộ Israel tiếp tục chiến đấu nếu các cuộc đàm phán giai đoạn hai không kết quả.
Bộ trưởng Ngoại giao Israel Gideon Sa'ar khẳng định: "Sẽ không có tương lai hòa bình, ổn định hay an ninh cho cả hai bên nếu Hamas vẫn nắm quyền ở Dải Gaza".
Ông nhấn mạnh thêm rằng, Israel sẽ không cho phép Hamas tái lập và sẽ tiếp tục tấn công các cơ sở hạ tầng quân sự của phong trào này ở Gaza, giống như cách họ đã làm với các mục tiêu của Hezbollah ở miền nam Lebanon.
Hiện ông Netanyahu đang phải đối mặt với sức ép nội bộ từ các phần tử cứng rắn hơn trong chính phủ phản đối thỏa thuận với Hamas. Theo báo Haaretz (Israel), chính phủ liên minh có thể tan vỡ nếu ông Netanyahu bị buộc phải tiến hành giai đoạn thứ hai của thỏa thuận.
Tờ báo này cho rằng, Israel có thể tìm ra lý do để tiếp tục chiến đấu sau khi giai đoạn đầu tiên kết thúc, bao gồm việc thả phụ nữ, người già và người bệnh trong số các con tin, với lý do Hamas đã không thực hiện lời hứa của mình.
Thoả thuận ngừng bắn và trao đổi những người bị giam giữ giữa Israel và Hamas mới chỉ là bước đầu hết sức mong manh. Việc thực hiện thỏa thuận này còn gặp nhiều khó khăn, thách thức.
Cả Israel và Hamas đều thiếu lòng tin vào đối phương. Thủ tướng Netanyahu vẫn giữ mục tiêu tiêu diệt Hamas. Trong khi đó, lãnh đạo Hamas ở Gaza Khalil al-Hayya cam kết sẽ tiếp tục cuộc đối đầu với Israel.
VietBF@ Sưu tập
