|
Cá luôn được xem là thực phẩm “vàng” cho sức khỏe. Với hàm lượng protein cao, ít chất béo bão hòa và giàu axit béo không no, cá thường được khuyến khích sử dụng trong chế độ ăn uống lành mạnh. Không ít gia đình coi cá là lựa chọn thay thế thịt đỏ, thậm chí ăn cá gần như mỗi ngày với niềm tin rằng “càng ăn càng tốt”.
Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học và quan sát lâm sàng cho thấy, không phải mọi loại cá đều an toàn để tiêu thụ thường xuyên. Một số loại cá, do điều kiện nuôi trồng, môi trường sinh sống hoặc cách chế biến, có thể chứa các yếu tố gây hại cho sức khỏe. Nếu sử dụng lâu dài với tần suất cao, những loại cá này có thể làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính, trong đó có ung thư.
Dưới đây là ba nhóm cá được giới chuyên môn cảnh báo cần thận trọng, cùng những lý do khoa học phía sau.
1. Lươn nuôi không kiểm soát
Lươn từ lâu được xem là món ăn bổ dưỡng trong ẩm thực châu Á, thường xuất hiện trong các quán ăn bình dân lẫn nhà hàng. Tuy nhiên, theo các nghiên cứu, một số lươn nuôi trong môi trường không đạt chuẩn có thể chứa tồn dư thuốc và hóa chất bị cấm.
Đáng chú ý nhất là malachite green (xanh malachite) - một chất kháng khuẩn từng được sử dụng phổ biến trong nuôi trồng thủy sản. Chất này đã bị cấm hoàn toàn từ năm 2002 do được chứng minh có khả năng gây độc và liên quan đến ung thư. Khi đi vào cơ thể người, malachite green có thể chuyển hóa thành dạng tồn dư bền vững, tích lũy trong gan và thận, gây tổn thương chức năng các cơ quan này nếu tiếp xúc lâu dài.
Ngoài ra, một số cơ sở nuôi lươn có thể sử dụng kháng sinh không đúng quy định để phòng bệnh hoặc thúc đẩy tăng trưởng. Việc tiêu thụ thường xuyên các sản phẩm chứa dư lượng kháng sinh không chỉ làm tăng nguy cơ kháng thuốc, mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến hệ miễn dịch và chuyển hóa của cơ thể.
Vì vậy, các chuyên gia khuyến cáo người tiêu dùng chỉ nên sử dụng lươn có nguồn gốc rõ ràng, được nuôi trồng theo quy trình kiểm soát nghiêm ngặt, tránh mua lươn trôi nổi hoặc chế biến tại những cơ sở không đảm bảo an toàn thực phẩm.
2. Cá biển sâu cỡ lớn
Nhóm cá thứ hai cần đặc biệt lưu ý là các loài cá biển sâu có kích thước lớn, tiêu biểu như cá mập, cá kiếm và cá ngừ đại dương cỡ lớn. Những loài cá này thường sống lâu năm và nằm ở tầng cao của chuỗi thức ăn, khiến chúng dễ dàng tích tụ các kim loại nặng thông qua hiện tượng khuếch đại sinh học.
Trong số các kim loại nặng, thủy ngân là mối nguy hiểm được nghiên cứu nhiều nhất. Các bằng chứng khoa học đã chỉ ra rằng phơi nhiễm thủy ngân có thể gây tổn thương hệ thần kinh, ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng tập trung và vận động. Đặc biệt, nghiên cứu dịch tễ học của Trường Y tế Công cộng Harvard cho thấy, phụ nữ mang thai ăn cá có hàm lượng thủy ngân cao làm tăng nguy cơ rối loạn phát triển thần kinh ở thai nhi.
Không chỉ dừng lại ở tác động thần kinh, việc tích lũy kim loại nặng trong cơ thể còn có liên quan đến nguy cơ ung thư gan, thận và phổi khi tiếp xúc kéo dài. Chính vì vậy, nhiều cơ quan y tế khuyến cáo trẻ em, phụ nữ mang thai và phụ nữ cho con bú nên hạn chế hoặc tránh tiêu thụ các loài cá biển sâu kích thước lớn.
3. Cá ướp muối, hun khói
Loại cá thứ ba được xếp vào nhóm rủi ro là các sản phẩm cá chế biến theo phương pháp ướp muối, hun khói hoặc phơi khô, chẳng hạn như cá mặn, cá khô, cá xông khói. Những phương pháp chế biến này giúp bảo quản thực phẩm lâu hơn và tạo hương vị đặc trưng, nhưng cũng đồng thời làm phát sinh các hợp chất gây hại.
Trong quá trình chế biến và bảo quản kéo dài, đặc biệt ở môi trường có hàm lượng muối cao, cá có thể sinh ra nitrosamine - một nhóm chất đã được Tổ chức Y tế Thế giới và Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp vào nhóm chất gây ung thư loại I. Các nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ rõ ràng giữa nitrosamine và ung thư dạ dày, ung thư vòm họng.
Một nghiên cứu của Trung tâm Phòng chống Ung thư thuộc Đại học Trung Sơn cho thấy, tại những khu vực có thói quen tiêu thụ cá mặn thường xuyên, tỷ lệ mắc ung thư vòm họng cao hơn nhiều lần so với khu vực khác. Điều này phản ánh tác động lâu dài của thói quen ăn uống đối với sức khỏe cộng đồng.
Do đó, các chuyên gia khuyến cáo cá ướp muối, hun khói không nên được sử dụng như thực phẩm hằng ngày, mà chỉ nên ăn với tần suất thấp và lượng nhỏ.
Ăn cá thế nào để an toàn hơn?
Từ cả góc nhìn y học hiện đại lẫn y học cổ truyền, nguyên tắc chung đều là ăn đa dạng, vừa phải và cân đối. Cá vẫn là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, nhưng không nên lệ thuộc vào một vài loại cá nhất định hoặc tiêu thụ quá mức.
Người tiêu dùng được khuyến nghị lựa chọn cá có nguồn gốc rõ ràng, ưu tiên các loại cá nhỏ, cá nuôi đạt chuẩn, ít tích tụ kim loại nặng. Phương pháp chế biến cũng rất quan trọng: hấp, luộc hoặc nấu canh giúp hạn chế sinh ra các chất độc hại so với hun khói hay ướp muối.
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, mỗi người chỉ nên ăn cá từ hai đến ba lần mỗi tuần, mỗi lần khoảng 100-150 gram. Việc kết hợp cá với rau xanh, trái cây và các thực phẩm giàu chất chống oxy hóa cũng góp phần làm giảm tác động của các yếu tố có hại.
(Theo China CDC, Sun Yat-sen University Cancer Center)
|
|
