'Đầu Alexander', bức tượng bán thân La Mã thế kỷ I, bị đánh cắp từ bảo tàng Italy, qua tay nhiều nhà đấu giá quốc tế, được trao trả cho Italy sau vụ kiện kéo dài từ năm 2018.
Bức tượng bán thân cổ bằng đá cẩm thạch, được một số người cho là chân dung Alexander Đại đế, vừa được hồi hương về Italy. Ảnh: Safani Gallery.
Bức tượng bán thân bằng đá cẩm thạch có niên đại thế kỷ I sau Công nguyên, thuộc thời kỳ đầu của Đế chế La Mã cổ đại, được cho là đã bị đánh cắp từ một bảo tàng ở Italy trong thế kỷ trước, đã được trao trả cho chính phủ nước này trong một buổi lễ hôm 5/8.
Động thái này khép lại hành trình pháp lý kéo dài 7 năm (từ đầu năm 2018) khi tác phẩm bị thu giữ tại phòng tranh đồ cổ Safani Gallery bởi Đơn vị Chống buôn lậu cổ vật thuộc Văn phòng Công tố quận Manhattan (New York, Mỹ), The Art Newspaper đưa tin.
"Văn phòng công tố được lực lượng thực thi pháp luật tại Italy, có thể là Carabinieri (lực lượng có đơn vị chuyên trách điều tra tội phạm nghệ thuật và cổ vật) thông báo về việc bức tượng bị đánh cắp, sau khi có người ở Italy phát hiện phòng tranh này ở New York đang sở hữu nó", luật sư Leila Amineddoleh, đối tác tại hãng luật Tarter Krinsky & Drogin ở Manhattan, cho biết.
Đây là ví dụ điển hình về hiện tượng tác phẩm nghệ thuật hoặc cổ vật bị đánh cắp từ nước ngoài rồi lọt vào thị trường New York, nơi diễn ra nhiều giao dịch tài sản văn hóa.
Tác phẩm được ghi trong hồ sơ tòa án với tên Đầu Alexander. Bức tượng được các nhà khảo cổ Italy khai quật vào đầu thế kỷ 20 dọc theo Via Sacra, tuyến đường chính nối đồi Capitoline với Đấu trường La Mã ở trung tâm Rome. Sau đó, bức tượng được chuyển cho một bảo tàng địa phương, về sau trực thuộc Bảo tàng Capitoline, nhưng rồi bị ghi nhận là “mất tích”. Theo bà Amineddoleh, “mất tích” ở đây thực chất là bị đánh cắp.
Tác phẩm không còn nguyên vẹn, một phần đỉnh đầu và phần mũi của tượng đã bị mất.
“Bức tượng này có giá trị nhưng không lên tới hàng triệu USD, chỉ ở mức hàng trăm nghìn USD”, luật sư cho biết. Bà cũng không tin đây thực sự là tượng Alexander Đại đế, dù cái tên Đầu Alexander vẫn được gắn cho tác phẩm.
Bức tượng bán thân cổ cùng các hiện vật khác được trao trả cho chính quyền Italy trong lễ hồi hương tại Manhattan ngày 5/8. Ảnh: Leila Amineddoleh.
Sau khi biến mất, bức tượng đã đi từ Rome đến New York, qua Cairo (Ai Cập), London (Anh) và quay lại New York, được bán vào năm 1974 với giá 650 USD tại nhà đấu giá khi đó có tên Sotheby Park Bernet. Một thời gian sau, bức tượng được mua lại với giá 92.500 USD trong một lần đấu giá khác.
Đến năm 2017, Safani Gallery mua lại với giá 150.000 USD. Tuy nhiên, khi phòng tranh đăng quảng bá tác phẩm cho một hội chợ nghệ thuật năm 2018, chính phủ Italy đã viện dẫn Luật Di sản Văn hóa và Cảnh quan 1909 để đòi lại. Luật này quy định mọi hiện vật khảo cổ được phát hiện sau năm 1909 thuộc sở hữu nhà nước, trừ khi Bộ Văn hóa Italy xác nhận hiện vật không có giá trị văn hóa.
Quá trình trao trả bức tượng cho chính phủ Italy bị kéo dài do hàng loạt vụ kiện của Safani Gallery. Ban đầu, phòng tranh kiện chính phủ Italy (luật sư Amineddoleh được thuê để đại diện phía Italy tại tòa liên bang New York), sau đó kiện tiếp Bộ Văn hóa Italy, cáo buộc “chiếm đoạt trái phép” và đòi bồi thường.
Tất cả yêu cầu này đều bị bác bỏ, bao gồm cả cáo buộc rằng Văn phòng Công tố quận Manhattan hành động như một “cánh tay” của chính phủ Italy. Việc giải quyết toàn bộ thủ tục pháp lý kéo dài suốt 7 năm.
Ngày 5/8, trong buổi lễ tại Tòa án Hình sự Manhattan, Đầu Alexander cùng 30 cổ vật khác đã được trao cho đại diện Đơn vị Bảo vệ Di sản Văn hóa Carabinieri và Lãnh sự quán Italy tại New York. Đại diện Đơn vị Chống buôn lậu cổ vật thuộc Văn phòng Công tố quận Manhattan không phản hồi yêu cầu bình luận của The Art Newspaper.
Safani Gallery do luật sư David Schoen, chuyên về bào chữa hình sự liên bang và luật dân quyền, đại diện. Ông từng tham gia nhóm luật sư bảo vệ Tổng thống Mỹ Donald Trump trong phiên luận tội lần thứ hai tại Thượng viện năm 2021.
Trong giới bảo tồn di sản, có ý kiến cho rằng chuỗi vụ kiện này phản ánh sự bức xúc chung với Đơn vị Chống buôn lậu cổ vật của Manhattan, đơn vị từng thu giữ nhiều hiện vật từ các nhà buôn và bảo tàng trên khắp nước Mỹ, với lập luận rằng New York có thẩm quyền nắm giữ các hiện vật này trong thời gian chờ tòa án xem xét.
Viện Nghệ thuật Chicago từng đối đầu với Đơn vị Chống buôn lậu cổ vật khi đơn vị này thu giữ tác phẩm trên giấy Russian War Prisoner (1916) của Egon Schiele. Văn phòng công tố cho rằng tác phẩm bị Đức Quốc xã đánh cắp từ ngôi sao ca kịch Fritz Grunbaum, rồi được rửa qua các nhà buôn trước khi đến New York. Vụ tranh chấp này hiện vẫn chưa ngã ngũ.
Bảo tàng Nghệ thuật Cleveland cũng từng ra tòa để ngăn việc thu giữ pho tượng đồng Hy Lạp hoặc La Mã cổ mô tả thân hình khoác áo choàng, bị cáo buộc lấy cắp từ Thổ Nhĩ Kỳ. Hai bên đạt thỏa thuận hồi tháng 2 và, sau một đợt trưng bày đặc biệt tại Cleveland, pho tượng đã được hồi hương về Thổ Nhĩ Kỳ vào tháng trước.
