Sau nhiều tuần tuyên bố có thể tận dụng mối quan hệ cá nhân với Tổng thống Nga Vladimir Putin để đem lại ḥa b́nh nhưng không đạt kết quả, việc Moscow tiếp tục tiến hành các cuộc tấn công vào Ukraine đă khiến ông Trump bắt đầu nghi ngờ ḿnh đang bị 'dắt mũi'.
Rạn nứt trong mối quan hệ giữa hai nhà lănh đạo Nga – Mỹ?
“Chúng ta sẽ sớm biết liệu ông ấy có đang kéo dài thời gian với chúng ta hay không và nếu có, chúng ta sẽ phản ứng khác đi. Tôi rất thất vọng với những ǵ đă xảy ra, khi chỉ trong vài đêm mà nhiều người đă thiệt mạng giữa lúc được cho là đang trong quá tŕnh đàm phán”, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói với báo chí tại Pḥng Bầu dục về Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Sau cuộc điện đàm giữa lănh đạo Mỹ và Nga vào tuần trước nhưng không đạt được bước tiến nào, ông Trump có vẻ như muốn rút khỏi tiến tŕnh đàm phán và cho rằng việc chấm dứt chiến sự là trách nhiệm của Nga và Ukraine.
Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: Reuters
Ngay sau đó, vào cuối tuần, Nga đă tiến hành một trong những chiến dịch không kích lớn nhất nhằm vào các thành phố của Ukraine. Điều này khiến ông Trump gọi ông Putin là “HOÀN TOÀN MẤT TRÍ” và cảnh báo rằng Nga đang “đùa với lửa”. Người phát ngôn Điện Kremlin sau đó đă bác bỏ nhận xét của ông Trump, gọi đó là một “phản ứng cảm tính”.
Hiện chưa rơ căng thẳng này có báo hiệu rạn nứt căn bản trong mối quan hệ giữa ông Trump và ông Putin hay không.
Dù có ám chỉ về khả năng sẽ áp đặt một ṿng trừng phạt mới nếu ông Putin không nhượng bộ trong các cuộc đàm phán ḥa b́nh nhưng đến nay ông Trump vẫn chưa thực hiện động thái nào. Ông cho biết vẫn giữ ư định đàm phán với Nga và muốn chờ xem t́nh h́nh diễn biến ra sao trong 2 tuần tới.
“Hiện giờ chúng tôi đang làm việc với Tổng thống Putin và sẽ theo dơi diễn biến”, ông Trump nói.
Tuy nhiên, ông Trump đang phải đối mặt với áp lực ngày càng gia tăng đ̣i hỏi ông có lập trường cứng rắn hơn.
Các thượng nghị sĩ đảng Cộng ḥa đang kêu gọi ông Trump từ bỏ cách tiếp cận thân thiện với ông Putin và áp đặt các biện pháp trừng phạt Nga. Ngay cả Thượng nghị sĩ Lindsey Graham, đồng minh thân cận của ông Trump cũng đang dẫn đầu nỗ lực lưỡng đảng nhằm thực hiện các biện pháp trừng phạt này. Nhà Trắng đă từ chối trả lời các câu hỏi cụ thể liên quan đến việc ông Trump sẽ hành xử ra sao với ông Putin hoặc đánh giá hiệu quả cách tiếp cận hiện tại của ông.
Ông Trump từng nhiều lần đe dọa áp đặt trừng phạt kinh tế đối với Nga nhưng rồi lại rút lui. Hạ nghị sĩ bang New York Gregory Meeks - thành viên đảng Dân chủ cấp cao trong Ủy ban Đối ngoại Hạ viện cho rằng những phát biểu gần đây của ông Trump về ông Putin là “thay đổi lời nói, chứ không phải hành động”.
Hanna Shelest, một nhà phân tích quốc pḥng tại Kiev thuộc Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu (CEPA) nhận định với Vox rằng, mặc dù giọng điệu của ông Trump với ông Putin có thay đổi nhưng những chỉ trích liên tục của ông nhắm vào Tổng thống Zelensky cho thấy rằng “chúng ta vẫn đang trong một t́nh huống mang tính đổi chác. Chúng ta vẫn chưa thể thay đổi đáng kể cách tiếp cận của Tổng thống Mỹ”.
Tổng thống Trump từng nhiều lần gợi ư rằng ông sẵn sàng dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đối với Nga như một phần của thỏa thuận ngừng bắn nhưng trên thực tế ông chưa làm điều đó và thậm chí đă kư các sắc lệnh hành pháp gia hạn các biện pháp trừng phạt do chính quyền ông Biden áp đặt. Nhiều lệnh trừng phạt trong số này không thể được gỡ bỏ nếu không có sự chấp thuận của Quốc hội. Như Ngoại trưởng Marco Rubio gần đây phát biểu: “Khi ông Vladimir Putin thức dậy sáng nay, ông ta vẫn phải chịu những lệnh trừng phạt như từ đầu cuộc xung đột đến giờ”.
Ngoại trừ một tuần gián đoạn sau cuộc gặp gây tranh căi tại Pḥng Bầu dục, việc chuyển giao vũ khí từ Mỹ tới Ukraine vẫn tiếp tục. Thậm chí, tốc độ chuyển giao c̣n tăng lên trong những tuần đầu của chính quyền ông Trump do ông Biden đẩy nhanh viện trợ trước khi rời nhiệm sở. Việc chia sẻ thông tin t́nh báo cho Ukraine cũng vẫn được duy tŕ. Ngoài ra, bất chấp những lời đe dọa từ tỷ phú Elon Musk, quân đội Ukraine tiếp tục được truy cập vào mạng lưới vệ tinh Starlink của SpaceX.
Thậm chí, Ukraine có thể phần nào được hưởng lợi từ cách tiếp cận ít can thiệp hơn của Mỹ. Mặc dù chính quyền ông Biden từng nhiều lần khẳng định sẽ ủng hộ nỗ lực chiến đấu của Ukraine cho đến cùng nhưng các quan chức Ukraine đôi khi tỏ ra khó chịu trước sự can thiệp quá mức từ Nhà Trắng, vốn lo ngại nguy cơ xung đột leo thang với Moscow, đặc biệt là liên quan đến các cuộc tấn công tầm xa vào lănh thổ Nga.
Những điều đă thay đổi trong chính sách của Mỹ với Ukraine
Hai thay đổi chính trong chính sách của Mỹ dưới thời ông Trump là thỏa thuận khoáng sản giữa Washington và Kiev cùng với việc tiến hành đàm phán trực tiếp với Nga. Cả hai động thái này, trên thực tế, không gây thiệt hại nghiêm trọng cho Ukraine như lo ngại ban đầu.
Phiên bản đầu tiên của thỏa thuận khoáng sản được Mỹ đề xuất được cho là yêu cầu Ukraine phải chuyển giao hàng trăm tỷ USD doanh thu từ khai thác khoáng sản chiến lược để hoàn trả viện trợ quân sự trước đây. Tuy nhiên, thỏa thuận mà Ukraine cuối cùng kư kết đă loại bỏ điều khoản đó. Dù thỏa thuận này không bao gồm các đảm bảo an ninh rơ ràng như Kiev mong muốn, nhưng ít nhất nó cũng giúp chính quyền Mỹ có được lợi ích tài chính gắn liền với tương lai của Ukraine.
Về các cuộc đàm phán ngừng bắn đang diễn ra, ông Trump đă bác bỏ hai nguyên tắc cốt lơi trong cách tiếp cận của chính quyền cựu Tổng thống Biden, đó là Nga cần bị cô lập về ngoại giao và sẽ không có cuộc đàm phán nào “về Ukraine mà không có Ukraine”. Tuy nhiên, quá tŕnh này cuối cùng có thể đă củng cố vị thế chính trị của Ukraine. Tổng thống Putin đă từ chối đề xuất ngừng bắn 30 ngày sau khi Ukraine đồng ư. Ông cũng không tham gia các cuộc đàm phán ở Istanbul mặc dù Tổng thống Zelensky từng đề xuất gặp mặt trực tiếp, đồng thời bác bỏ đề xuất của ông Trump về việc tổ chức đàm phán với sự trung gian của Vatican.
Ngay cả những người hoài nghi nhất giờ đây cũng khó có thể lập luận như ông Trump từng đưa ra rằng, xung đột vẫn tiếp diễn là do ông Zelensky không chịu đàm phán. Ngay cả nhà lănh đạo Mỹ cũng buộc phải tự hỏi liệu Tổng thống Putin có đang “dắt mũi” ḿnh hay không khi chỉ tham gia tối thiểu vào tiến tŕnh ngoại giao nhưng vẫn theo đuổi các mục tiêu tối đa.
Hiện trạng này sẽ kéo dài bao lâu?
Tổng thống Trump rơ ràng đă từ bỏ ư tưởng có thể kết thúc xung đột trong ṿng 24 giờ và dường như đang mất dần hứng thú với các cuộc đàm phán ḥa b́nh. Phó Tổng thống J.D. Vance cũng phát biểu công khai rằng: “Chúng tôi sẵn sàng rút lui” khỏi tiến tŕnh ḥa b́nh ở Ukraine.
Điều quan trọng là cụm từ “rút lui” ở đây có ư nghĩa ǵ. Nếu điều đó đồng nghĩa với việc chấm dứt chuyển giao vũ khí, ngừng chia sẻ t́nh báo và dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đối với Nga th́ đó sẽ là một kịch bản thảm họa đối với Ukraine.
“Không phải cứ ngắt nguồn hỗ trợ vào ngày mai là Ukraine sẽ ngay lập tức bị xóa sổ dù tôi nghĩ đây là giả định ban đầu của chính quyền ông Trump khi mới nhậm chức. Họ nghĩ rằng ḿnh có nhiều đ̣n bẩy hơn thực tế đối với cả Ukraine và Nga”, Jeffrey Edmonds, cựu cố vấn về Nga của Nhà Trắng và Lầu Năm Góc nhận định.
Nếu Tổng thống Trump đơn giản chỉ duy tŕ hiện trạng, theo đó giữ nguyên các lệnh trừng phạt hiện hành, tiếp tục chuyển giao các vũ khí đă được thanh toán th́ điều đó có thể đủ để Ukraine giữ vững pḥng tuyến trong vài tháng tới. Dù quân đội Nga vẫn đang tiến quân nhưng tốc độ đă chậm lại trong năm nay và họ cũng phải chịu tổn thất nhất định.
Mối lo lớn hơn của Ukraine có thể là việc tuyển quân để duy tŕ lực lượng trên tiền tuyến, mặc dù theo các chỉ huy quân sự Mỹ, những nỗ lực trong lĩnh vực này đă có cải thiện. Tinh thần xuống thấp trong cả quân đội và dân chúng cũng là vấn đề đáng lo ngại khi cuộc xung đột kéo dài mà không có hồi kết rơ ràng.
Nga cũng đang đối mặt với bài toán nhân lực, cùng với những dấu hiệu ngày càng rơ rệt về khó khăn kinh tế do phải tiếp tục bơm tiền cho chiến sự ở Ukraine. Một hệ quả không ngờ tới từ chính sách thuế quan của ông Trump là doanh thu dầu mỏ của Nga bị sụt giảm nghiêm trọng.
Trước khi ông Trump nhậm chức, các lănh đạo Ukraine từng bày tỏ sự lạc quan thận trọng rằng, bất chấp mối quan hệ thân thiện giữa nhà lănh đạo Mỹ và Tổng thống Putin cũng như hoài nghi của ông về giá trị của việc hỗ trợ Ukraine, Kiev có thể tận dụng bản chất ưa giao dịch của ông Trump để thuyết phục ông ủng hộ Ukraine. Đó là một sự lạc quan quá mức khi ông Trump khó có thể trở thành một người ủng hộ mạnh mẽ cho Kiev. Tuy nhiên, theo giới quan sát, ít nhất là hiện tại ông không c̣n thái độ nhân nhượng rơ ràng với Nga nữa. Đây có lẽ là điều tốt nhất mà Ukraine có thể kỳ vọng vào lúc này.
