Các cuộc xung đột vũ trang ở Syria, Iraq do al Qaeda hay IS khiến thế giới điên đảo cũng chỉ là căn bệnh bùng phát. Nhưng riêng tư tưởng bành trướng nước lớn bắt nạt nước nhỏ nhằm ăn cướp của họ là căn bệnh di truyền của Bắc Kinh lại là căn bệnh nan y. Những quốc gia hùng mạnh như Mỹ, Nhật Bản, Úc và thậm chí cả Nga cũng đang thực sự muốn điều trị nước này.
Trung Quốc thậm chí c̣n nghĩ ḿnh là nạn nhân của việc các nước nhỏ rắc rối bất kính, họ đương nhiên đáng bị trừng phạt và áp dụng vũ lực. V́ thế cuộc xung đột nghiêm trọng ở Biển Đông là mang tầm vóc lịch sử.
Trung tâm của cuộc xung đột này là yêu sách biển và lănh thổ ngông cuồng của Trung Quốc đối với gần như toàn bộ Biển Đông, điều đang gây bất an cho hầu hết các nước trong vùng, gây quan ngại cho các bên liên quan chính dọc tuyến hải hành nhộn nhịp nhất thế giới, và thách thức các luật hàng hải quốc tế chính yếu cũng như các khuôn khổ diễn giải về chủ quyền và toàn vẹn lănh thổ.
Tuy nhiên, các hành động mới đây của Trung Quốc ở Biển Đông chớ nên được xem đơn giản chỉ là một sự phản ánh sự thịnh suy b́nh thường của các quốc gia, được khuấy động bởi các lo lắng hay lợi ích bản thân phổ biến. Chúng tuân theo một logic nhất quán của lịch sử Trung Quốc và chúng có căn gốc sâu xa từ văn hóa chiến lược lâu đời của nước này. Các yếu tố chính của điều đó bao gồm:
Tư tưởng Hoa tâm
Trong lịch sử lâu dài của Trung Quốc, không như ở phần c̣n lại của thế giới, nước này chẳng bao giờ sẵn ḷng chấp nhận sự b́nh đẳng chủ quyền giữa các quốc gia lớn và nhỏ.
Trung Hoa chẳng bao giờ sẵn ḷng chấp nhận sự b́nh đẳng chủ quyền giữa các quốc gia lớn và nhỏ.
Nằm ở tâm điểm của văn hóa chiến lược Trung Quốc là thuyết Hoa tâm vốn đặt Trung Quốc vào địa vị quan trọng nhất của thế giới với trách nhiệm đạo lư cai trị thiên hạ thông qua nền văn hóa và thể chế thượng đẳng và ưu việt của Trung Quốc. Đây là một triết lư chính trị được minh họa toàn diện trong tuyên ngôn năm 2010 được gọi là “Trung Quốc mộng” của một cây bút quân đội Trung Quốc.
“Chưa từng có một điều nào trên thế giới tương tự như sự trỗi dậy ḥa b́nh của dân tộc này”, Đại tá Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc Lưu Minh Phúc đă viết trong cuốn sách 300 trang bán chạy nhất ở Trung Quốc. “Trung Quốc sở hữu một gen văn hóa thượng đẳng cần thiết để trở thành người lănh đạo thế giới”.
Không biết do t́nh cờ hay chủ ư, bản cương lĩnh chính trị tổng thể của ông Tập Cận B́nh cũng được gọi là “Trung Quốc mộng”.
Do đó, Trung Quốc không đơn giản chỉ là một đất nước quan trọng, mà c̣n là một khối văn minh giúp tạo cảm hứng để thế giới muốn giống Trung Quốc hơn và chấp nhận h́nh thái quản trị chính quyền của Trung Quốc.
Trên thực tế, tư duy nạn nhân và bị sỉ nhục bất di bất dịch được chính phủ Trung Quốc khuấy động mạnh mẽ nhiều thập kỷ qua vừa nói về nỗi đau khôn nguôi của Trung Quốc kể từ cuộc chiến tranh nha phiến thập niên 1840 dưới tay các đế quốc phương Tây, vừa là về sự oán giận và xỉ nhục trước thực tế rằng Thiên triều vĩ đại giờ bị các nước nhỏ man di hạ đẳng với một di sản văn hóa kém cỏi hoặc không tinh tế và kém thông tuệ bằng bắt nạt.
Áp dụng vào bàn cờ Biển Đông, hành vi hung hăng của Trung Quốc và yêu sách trên biển quá đáng có thể tóm lại đơn giản là nhằm khắc phục việc Đại quốc không được những nước nhỏ rắc rối quanh Biển Đông tôn trọng, đặc biệt là Philippines và Việt Nam.
Thậm chí người ta chẳng cần đọc đi ngẫm lại mới nhận ra những phát biểu thường thấy của các quan chức hàng đầu của Trung Quốc về chuyện các tiểu quốc (xiaoguo) không được chống lại đại quốc (daguo) ra sao.
Kể từ tháng 3 năm 2013, lănh đạo tối cao Tập Cận B́nh đă h́nh thành nên ṇng cốt chính sách đối ngoại của ḿnh, nói gọn là “ngoại giao nước lớn”.
Cựu Tư lệnh Hải quân Trung Quốc Lưu Hoa Thanh nhiều lần nói với đồng nhiệm người Mỹ thời những năm 1990 rằng vấn đề của ông ta không phải là Trung Quốc, trong vai tṛ một đại quốc, bắt nạt các nước nhỏ, mà ngược lại, tức là, các tiểu quốc bắt nạt đại quốc. Truyền thông nhà nước Trung Quốc, đáng chú ư nhất là tờ Hoàn cầu thời báo đă biện minh cho tính hiếu chiến của Trung Quốc đối với nhiều nước láng giềng như là hành động “trừng phạt” để dạy cho các tiểu quốc bài học và phục hồi sự thần phục của họ với Đại quốc.
“Trung Quốc là một nước lớn và các nước khác là nước nhỏ, đó chính là thực tế”, Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Tŕ từng nói như vậy với người đồng nhiệm Singapore hồi năm 2010. Ngoại trưởng kế nhiệm Vương Nghị, khi khẳng định Trung Quốc sẽ rộng lượng với các “nước nhỏ hơn” ở khu vực Biển Đông, đă nói rơ với thế giới hồi tháng 3 năm 2014 rằng “chúng tôi sẽ không bao giờ chấp nhận đ̣i hỏi vô lư từ các nước nhỏ.”
Vương đạo – Phương pháp xây dựng đế chế Trung Hoa thông qua sự thuyết phục mang tính cưỡng bức
Liên quan chặt chẽ với thuyết Hoa tâm là cách tiếp cận lăo luyện của Trung Quốc nhằm chinh phục thông qua thuyết phục đạo lư, khuất phục bằng sự thừa nhận tự nguyện uy quyền tối cao của Trung Quốc.
Đây là một yếu tố của văn hóa chiến lược Trung Quốc gọi là Vương đạo (王道 – wangdao), hay Con đường (chân chính) của Thánh vương.
Theo mưu đồ này, vũ lực sẽ chỉ được sử dụng nếu/khi các nước nhỏ không chấp nhận Vương đạo của Trung Quốc và khước từ khấu đầu trước một Trung Quốc cao thượng và nhân từ. Nếu họ chọn cách tiếp tục chống lại đề nghị rộng lượng về uy quyền và bá chủ của Trung Quốc th́ Trung Quốc cảm thấy bị khinh rẻ.
Do đó, Trung Quốc luôn có xu hướng nghĩ ḿnh là nạn nhân của việc các nước nhỏ rắc rối bất kính, họ đương nhiên đáng bị trừng phạt và áp dụng vũ lực, kiểu hành động như của diễn viên hài Rodney Dangerfield với câu nói cửa miệng “tôi chẳng được tôn trọng ǵ cả”.
Bởi vậy, từ quan điểm của Trung Quốc, sự gia tăng sức mạnh quân sự ở Biển Đông, từ cải tạo các đảo để xây đường băng quân sự, lắp đặt các thiết bị radar quân sự và dàn tên lửa pḥng không, cho đến việc triển khai các chiến đấu cơ siêu âm và một hạm đội tàu chiến ở khu vực tranh chấp, luôn được các nhà lănh đạo Trung Quốc xem là mang bản chất pḥng thủ, một cách công bằng và hữu lư nhằm tái lập trật tự khu vực và thế giới vốn bị lệch lạc cho phù hợp với trật tự nguyên bản đúng đắn của nó.
Tuy nhiên, Vương đạo không chỉ là về các khái niệm, cách tiếp cận và tư duy lỗi thời. Nó cũng thể hiện một ư thức mạnh mẽ về chủ nghĩa hiện thực chiến lược. Một bộ phận chính yếu của quan niệm hiện thực này có thể thấy rơ từ thiên hướng của Trung Quốc cố t́nh gây căng thẳng quân sự và tiến hành chính sách bên miệng hố chiến tranh đầy khiêu khích để làm con bài mặc cả trước một cuộc đàm phán trọng yếu. Mô h́nh này có thể được dẫn chứng đầy đủ trong các hành vi quân sự của Trung Quốc với láng giềng trong quá khứ, và dễ thấy nhất là trong mớ hỗn loạn ở Biển Đông hiện nay.
Những ǵ Trung Quốc đang làm với sự leo thang sức mạnh quân sự ở Biển Đông là để gây áp lực lên Ṭa án Trọng tài Thường trực tại La Haye, nơi sắp ra phán quyết về vụ kiện pháp lư chống lại yêu sách Biển Đông của Trung Quốc do Philippines đệ tŕnh. Ṭa án được cho là sẽ ra phán quyết có lợi cho Manila.
Miles Maochun Yu là giáo sư lịch sử Đông Á, quân đội và hải quân tại Học viện Hải quân Hoa Kỳ (USNA). Ông là tác giả của nhiều bài báo nghiên cứu về quân sự và t́nh báo và các bài xă luận trên báo chí. Các cuốn sách của ông bao gồm OSS in China: Prelude to Cold War (Yale University Press, 1997), và The Dragon’s War: Allied Operations and the Fate of China, 1937–1947 (Naval Institute Press, 2006).
Therealtz © VietBF
