Nỗi sợ ICE và điều đáng sợ hơn cả…
“Ở đâu cũng vậy, khi bạn hiểu và nắm rơ luật, bạn sẽ an tâm sống hơn rất nhiều.”
Câu nói tưởng chừng đơn giản ấy lại là ch́a khóa cho rất nhiều người nhập cư đang sống trong tâm trạng phập phồng v́ ba chữ ICE – Cơ quan Di trú và Hải quan Hoa Kỳ.
Tuần trước, Sandy ngồi cà phê với một người bạn làm hơn 15 năm trong ngành luật di trú. Nghe bạn kể mới giật ḿnh: rất nhiều người nhập cư – từ diện tị nạn, bảo lănh, tới leo rào, quá hạn visa – đang “sợ ICE” nhiều hơn mức cần thiết.
Điều đáng sợ nhất, thật ra không phải ICE.
Điều đáng sợ nhất là… chúng ta không biết ḿnh có những quyền ǵ, không hiểu ḿnh được phép làm ǵ, nói ǵ, từ chối điều ǵ khi bị giữ lại. Khi không hiểu luật, ICE dễ bị biến thành “con ngáo ộp” trong tay chính trị gia, trong lời đồn thổi của mạng xă hội, và trong nỗi hoảng loạn của những người yếu thế.
Bị ICE giữ không có nghĩa “ngày mai về nước”
Một trong những hiểu lầm lớn nhất: cứ nghe ICE là nghĩ ngay tới trục xuất.
Trong thực tế, phần lớn trường hợp ICE giữ người chỉ để kiểm tra hồ sơ. Lư do có thể rất “khô”: thiếu giấy tờ, hồ sơ đang chờ, có lệnh trục xuất cũ, hay một vi phạm cần xác minh.
Đây là quy tŕnh kiểm tra b́nh thường của hệ thống. Nếu ḿnh hợp tác, cung cấp đúng – đủ thông tin, có luật sư đi cùng, câu chuyện nhiều khi dừng lại ở đó.
Quan trọng là phải hiểu: “đang bị giữ” chỉ là một bước trong cả một chuỗi dài. Từ giữ – xét bond – ra ṭa di trú – kháng cáo – mở lại hồ sơ – xin tị nạn/bảo vệ… Rất nhiều người tưởng như hết hy vọng nhưng sau cùng vẫn t́m được cửa ở lại hợp pháp.
Ngay cả khi bị giữ, bạn vẫn có quyền
Luật Mỹ chặt, nhưng cũng rất rơ ràng. Dù bạn đến từ đâu, dù bạn là thường trú nhân, có hồ sơ đang chờ hay đang bị ICE giữ, bạn vẫn có những quyền tối thiểu:
– Quyền giữ im lặng khi không chắc ḿnh nên nói ǵ.
– Quyền gọi cho gia đ́nh và luật sư.
– Quyền xin tị nạn hoặc các h́nh thức bảo vệ khác nếu có lư do chính đáng.
– Quyền không kư bất kỳ giấy tờ nào ḿnh không hiểu.
Rất nhiều người đă tự “đóng cửa” tương lai của ḿnh chỉ v́ kư trong trạng thái hoảng loạn, không hiểu tiếng Anh, không được giải thích, chỉ thấy nhân viên hối, ḿnh run, rồi… kư. Đến khi gặp luật sư th́ mọi chuyện đă đi quá xa.
B́nh tĩnh để sống c̣n: đừng kư, đừng khai bừa, đừng chống cự
Trong trung tâm ICE, sự b́nh tĩnh đôi khi là phao cứu sinh cuối cùng của bạn.
Có ba điều tối kỵ:
– Không chống cự hay la hét, v́ mọi hành động quá khích đều có thể bị coi là chống người thi hành công vụ.
– Không khai sai, không bịa thêm, không “chỉnh sửa lư lịch” tại chỗ. Một lời khai sai có thể phá sạch niềm tin của ṭa đối với bạn sau này.
– Không kư giấy tờ mà bạn không hiểu, không có luật sư giải thích.
Một hành động v́ hoảng sợ có thể khiến t́nh h́nh từ khó thành… bít cửa. C̣n nếu giữ được ḷng b́nh tĩnh, bạn vẫn c̣n thời gian để luật sư và gia đ́nh can thiệp.
Gia đ́nh bên ngoài: phải biết làm ǵ trong 24 giờ đầu
Người bị giữ bên trong hoảng loạn một, gia đ́nh bên ngoài rối mười. Nhưng nếu biết cần làm ǵ, bạn có thể biến ḿnh từ người đứng ngoài cuộc, thành chỗ dựa pháp lư cho người thân.
Những việc cần làm ngay:
– Lấy cho được A-number (số đăng kư người nước ngoài) của người bị giữ.
– Xác định trung tâm ICE đang giam giữ họ ở đâu.
– Liên lạc với luật sư di trú có kinh nghiệm, đừng chờ “xem sao đă”.
– Thu thập giấy tờ ràng buộc: chứng cứ về gia đ́nh, con cái, việc làm, đóng thuế, tham gia cộng đồng… Những thứ ấy không chỉ là giấy tờ, đó là bằng chứng cho thấy người đó có gốc rễ thật sự ở nước Mỹ.
Những ai dễ được thả hơn thường là người không có tiền án, ở Mỹ lâu, có gia đ́nh, có địa chỉ cư trú rơ ràng và có luật sư đứng ra tŕnh bày. Những người có lệnh trục xuất cũ, từng vượt biên nhiều lần, hay có tội nghiêm trọng sẽ khó hơn – nhưng “khó” không có nghĩa là “hết cửa”.
ICE, luật và… những câu chuyện người Việt kể với nhau
Dưới bài chia sẻ của Sandy, cộng đồng người Việt phản ứng đủ giọng.
Có người như Vivian kể lại trải nghiệm hơn 30 năm trước ở Nebraska: đi làm part-time ở nhà hàng, bị ICE kiểm tra, theo xe lên jail nhưng không bị c̣ng tay v́ là di dân hợp pháp, trả lời thẳng thắn, ICE gọi INS xác minh rồi chở về nhà t́m giấy tờ. Không bị phân biệt đối xử, không bị nhục mạ, chỉ đơn giản là làm đúng quy tŕnh. Với chị, “ICE có ǵ phải sợ nếu ḿnh là di dân hợp pháp.”
Ngược lại, có người như Lang nhớ lại cảnh nhiều người không có tiếng Anh, không tiền, cô thân cô thế, không biết bắt đầu từ đâu. Khi ICE ập tới, “nói th́ dễ nhưng khi gặp chuyện rồi mới hiểu.” Cảm giác bất lực ấy là thật, và nó càng nặng nề hơn với những người không hiểu quyền của ḿnh.
Có người chua chát hơn, như Son, nhắc rằng trong bối cảnh chính trị bây giờ, khi “đám MAGA” tràn ngập diễn đàn, bạn nói tới luật với họ cũng chỉ nhận về một tràng chửi. Những câu chuyện di trú bị kéo vào cuộc chiến phe phái: bên này dùng ICE để hù dọa, bên kia dùng ICE để chứng minh “cứng rắn với di dân”.
Giữa những tiếng căi vă tả – hữu, có những ư kiến rất thẳng: “ICE là nỗi ám ảnh của những kẻ di trú gian lận và phi pháp.” “Có quốc gia nào trên thế giới cho ai muốn vào th́ vào, đă vào rồi vẫn tiếp tục phạm pháp mà không bị trục xuất?”
Nh́n ở góc độ luật pháp, không thể phủ nhận: nước Mỹ là quốc gia có chủ quyền, và di trú gian lận, phạm pháp rồi kêu oan là chuyện khó lọt tai. Nhưng cũng không thể phủ nhận: giữa di trú hợp pháp, lậu, quá hạn, xin tị nạn, hồ sơ lỗi thời, kết hôn giả, giấy tờ sai… là cả một rừng luật, nơi người yếu thế rất dễ bị tổn thương, rất dễ bị lợi dụng. Và trong rừng luật đó, ICE vừa là công cụ thi hành luật, vừa là biểu tượng mà chính trị sử dụng để hù dọa hoặc kích động.
Luật Mỹ “chặt nhưng công bằng”: hiểu luật để giữ cơ hội cho ḿnh
Một câu nói của người bạn luật sư khiến Sandy nhớ măi:
“Luật Mỹ chặt, nhưng rất công bằng. Ai hiểu quyền của ḿnh, người đó giữ được cơ hội ở lại.”
Công bằng không có nghĩa ai cũng được ở lại. Công bằng là: nếu bạn có lư do chính đáng, có hồ sơ, có ràng buộc, có luật sư, có tiếng nói, bạn có cơ hội được ṭa lắng nghe. Công bằng là: nếu bạn bị bắt oan, bạn có cơ chế để khiếu nại. Công bằng là: nếu bạn đă lầm lỡ, luật vẫn cho bạn những nấc thang để gỡ dần, miễn là bạn không tự đá đổ chúng bằng sợ hăi và thiếu hiểu biết.
Sandy chia sẻ lại những điều cô đọng này với một mong muốn rất giản dị: để những ai đang sống ở Mỹ – bất kể là người Việt, Latin, Somali hay bất kỳ cộng đồng nào – bớt xem ICE như con quái vật trong bóng tối, và bắt đầu xem luật như một thứ ḿnh buộc phải hiểu để tự vệ.
Nếu bạn nghĩ bài viết này có thể giúp ai đó bớt sợ, bớt hoảng loạn, biết phải làm ǵ khi chẳng may rơi vào t́nh huống khó khăn, hăy chuyển tiếp cho họ. Đôi khi, chỉ một bài viết, một mẩu thông tin đúng lúc, cũng đủ để giữ được một gia đ́nh ở lại bên nhau.
SANDY
