Tổng thống Putin đă đưa ra tuyên bố nói rằng về cơ bản Ukraine luôn là một phần lịch sử của Nga. Điều đó có thật không?
H́nh minh họa: Lănh thổ khối Thịnh vượng chung Ba Lan - Litva thế kỷ 17 bao gồm cả Ukraine, Belarus, Ba Lan, ba nước Baltic (Litva, Latvia, Estonia) và một phần nước Nga ngày nay
Ukraine ngày nay là một khu vực tranh chấp và nhiều lần xảy ra sự dịch chuyển biên giới trong nhiều thế kỷ chứ không hoàn toàn nằm dưới sự cai trị của Moscow cho đến cuối thế kỷ 18 dưới thời trị v́ của nữ hoàng Ekaterina II, và ngay cả khi đó Đế quốc Nga cũng không bao giờ có thể nuốt chửng nó một cách hoàn toàn.
Mỗi quốc gia hiện đại, đặc biệt là ở châu Âu, đă có nhiều thế kỷ thay đổi biên giới, và cảm xúc dâng trào của chủ nghĩa dân tộc có thể dẫn đến các yêu cầu và thường là chiến tranh để giành giật lănh thổ, quyền lực và phạm vi ảnh hưởng. Trong bài phát biểu trước công chúng Nga vào tối thứ Hai, một Putin đôi khi ủ rũ, đôi khi có vẻ tức giận đă bác bỏ quốc gia Ukraine hiện tại, cho rằng việc thành lập quốc gia này với tư cách là một quốc gia có chủ quyền là một thảm kịch và là một tai nạn do các nhà lănh đạo Cộng sản trong thế kỷ 20 gây ra.
Hành động như thể chưa từng có một Ukraine lịch sử nào cho đến thời Liên Xô, Putin có lúc đổ lỗi cho Vladimir Lenin, có lúc là Stalin và có lúc ông tỏ ra khinh bỉ quyết định của Nikita Khrushchev chuyển Crimea từ Nga vào năm 1954 và trao nó cho Ukraine.
Có những yếu tố của sự thật trong những ǵ Putin nói. Người Ukraine và người Nga là những dân tộc Đông Slav có quan hệ họ hàng với nhau, có số phận gắn bó và tách biệt trong suốt lịch sử. Nhưng ông thích tập trung vào thời điểm Nga thống trị tối đa Ukraine – cố t́nh quên rằng đây là một quốc gia riêng biệt được các hiệp ước quốc tế và Nga công nhận rơ ràng trong suốt 30 năm qua. Thay vào đó, ông vẽ ra h́nh ảnh Ukraine ngày nay như một quốc gia tham nhũng, là con rối của Hoa Kỳ nhằm đe dọa an ninh của Nga và theo quan điểm của ông, không có lư do thực sự nào để Ukraine được tồn tại ngoại trừ liên minh với Nga.
Lịch sử của cả Ukraine và Nga đều theo dấu vết của Kievan Rus, một trung tâm thương mại được người Viking thiết lập dọc theo sông Dnepr hơn 1.000 năm trước, trước cả khi Moscow tồn tại, nơi ban đầu là người ngoại giáo và sau đó tiếp nhận Cơ đốc giáo Chính thống. Kievan Rus thất thủ sau cuộc xâm lược của người Mông Cổ vào đầu thế kỷ 13. Muscovy, tiền thân của nước Nga ngày nay chỉ thoát khỏi địa vị chư hầu của người Mông Cổ từ thế kỷ 15.
Thay v́ được kết nối với Muscovy của Nga, tất cả những ǵ ngày nay là lănh thổ Ukraine trong nhiều thế kỷ là một phần của Đại công quốc Litva từ những năm 1300, và sau đó là Liên minh Ba Lan - Litva, một quốc gia đa ngôn ngữ, đa sắc tộc rộng lớn có lănh thổ bao gồm gần như toàn bộ về những ǵ bây giờ là Ba Lan, Litva, Belarus và Ukraine (và thậm chí một phần của những ǵ bây giờ là Nga.)
Tại các khu vực phía đông và đông nam của nó, các ngôn ngữ chủ đạo của liên minh là tiếng Ba Lan và tiếng Ruthenian, tiền thân của tiếng Ukraina và Belarus ngày nay. Dân số bao gồm người Ukraine, người Ba Lan, người Belarus, người Litva, người Do Thái và người Tartars.
Các cuộc nổi dậy của một đội quân Cossack Ukraine chống lại các lănh chúa và địa chủ Ba Lan vào giữa những năm 1600 đă dẫn đến việc liên minh Cossack với Moscow và phía đông Ukraine tách khỏi Liên minh Ba Lan-Litva để chuyển sang cam kết trung thành với Sa hoàng Nga vào năm 1654. Vùng phía Tây Ukraine ngày nay vẫn là một phần của Liên minh Ba Lan - Litva trong 150 năm nữa, cho đến khi Ba Lan bị ba cường quốc Áo – Phổ - Nga xâu xé và chia cắt lần cuối cùng vào năm 1795 khiến đất nước Ba Lan hoàn toàn bị xóa khỏi bản đồ Châu Âu.
Ba Lan đă độc lập trở lại sau Thế chiến I và tham gia cuộc chiến tranh giành lănh thổ với nước Nga Xô Viết từ năm 1919 đến năm 1922, dẫn đến kết quả người Nga giành lại một phần lớn lănh thổ Ukraine ngày nay. Năm 1939, Liên Xô cùng với phát xít Đức tấn công Ba Lan và những vùng đất phía đông của Ba Lan (mà Ba Lan gọi là Kresy c̣n Liên Xô gọi là Tây Belarus và Tây Ukraine) nằm trong quyền kiểm soát của Liên Xô.
Việc những người Bolshevik công nhận Ukraine là một nước Cộng ḥa Xă hội chủ nghĩa riêng biệt khi Liên bang Xô viết được thành lập không phải là ngẫu nhiên. Nó đề cập đến thực tế về lịch sử và bản sắc riêng biệt của Ukraine, nằm ở đâu đó giữa Moscow và phương Tây trong phần lớn thời gian tồn tại của nó, nhưng không bao giờ có cơ hội tự cai trị cho đến khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991.
“Nạn đói lớn” hay Holodomor do Stalin áp đặt lên Ukraine vào đầu những năm 1930 đă dẫn đến cái chết của hàng triệu người Ukraine và gieo rắc sự bất măn kéo dài của người Ukraine đối với Liên bang Xô Viết.
Trái ngược với Putin, hầu hết người dân Ukraine ngày nay không muốn trở thành một phần của Nga và t́nh cảm chống Nga ở hầu hết đất nước tăng lên đáng kể từ khi Nga chiếm Crimea năm 2014 và Moskva ủng hộ phe ly khai thân Nga chiếm đóng vùng Donbas.
Giờ đây, với việc quân đội Nga lại tiến quân vào khu vực Donbas ở miền đông Ukraine, có vẻ như cuộc chiến kéo dài hàng ngàn năm để giành quyền thống trị trong khu vực, với việc sử dụng vũ lực hoặc ngoại giao khi cần thiết, lại sắp được tiếp tục.
Nguồn tham khảo: John Daniszewski, Analysis: Putin’s take on history may lay groundwork for war
