Thuế quan của ông Trump, quan hệ thương mại Mỹ - Trung, làn sóng đầu tư AI là những vấn đề có thể định hình kinh tế toàn cầu 2026.
Chính sách thuế quan của Mỹ
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) dự báo tăng trưởng thương mại toàn cầu 2026 giảm còn 2,3%, từ mức 4,2% của 2025, do tác động toàn diện của thuế quan Mỹ lên đầu tư và tiêu dùng.
Tổng thư ký OECD Mathias Cormann cho rằng tác động từ chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump đến nay tương đối nhẹ, chưa phát huy đầy đủ. "Tác động toàn diện sẽ rõ ràng hơn từ đầu năm sau, khi lượng hàng tích trữ của các công ty đã giảm", ông nhận định.
Hiện thuế mức trung bình hóa nhập khẩu vào Mỹ phải chịu là khoảng 16%. Ở kịch bản lạc quan, Ngân hàng đầu tư ING (Hà Lan) cho rằng mức thuế này có thể giảm theo hai cách. Một là chính quyền Tổng thống Trump chủ động giảm thuế trước cuộc bầu cử giữa kỳ năm sau, tương tự động thái đưa ra với nông sản gần đây.
Hai là Tòa án Tối cao phán quyết các mức thuế quan được Tổng thống áp dụng theo quyền hạn khẩn cấp là bất hợp pháp và cần bãi bỏ. Khi ấy, ông Trump cần viện dẫn các cơ sở pháp lý khác để áp thuế. Nhưng nhìn chung, cả hai hướng đều sẽ khiến thuế quan trung bình của Mỹ thấp hơn, giúp lạm phát giảm, GDP tăng.
Quan hệ thương mại Mỹ - Trung
Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hội đàm tại Busan, Hàn Quốc ngày 30/10. Ảnh AP
Căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã hạ nhiệt sau cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi tháng 10, dẫn tới quyết định gia hạn ngừng trả đũa, dỡ bỏ các rào cản thương mại khác.
Tuần trước, Đại diện Thương mại Jamieson Greer cho biết Trung Quốc đã tuân thủ các điều khoản thỏa thuận song phương và hoàn thành khoảng "một phần ba" cam kết mua đậu nành cho vụ mùa này.
Hôm 5/12, ông Greer cùng Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã có cuộc gọi video "sâu sắc và mang tính xây dựng" với Phó thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong. Hai bên cam kết duy trì mối quan hệ ổn định và giải quyết "những lo ngại tương ứng" về thương mại và kinh tế, theo Xinhua.
Diễn biến này mở ra triển vọng tích cực vì về lý thuyết, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới sẽ giữ nguyên thuế quan và các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đã có trong phần lớn năm 2026. Tuy nhiên, ING cho rằng thỏa thuận vẫn mong manh và bất cứ sai sót nào cũng có thể khiến tình hình bất ổn trở lại.
Trong kịch bản xấu, các rào cản phi thuế quan từ Trung Quốc như kiểm soát đất hiếm có thể bị siết chặt, dẫn đến thiếu hụt và tăng giá chip, ôtô và sản phẩm quốc phòng, dẫn đến lạm phát cao hơn.
Giá dầu phụ thuộc địa chính trị
Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA) dự báo giá dầu thô sẽ tiếp tục giảm do tồn kho toàn cầu vẫn tăng. Cơ quan này dự kiến giá dầu Brent sẽ đạt mức trung bình 69 USD mỗi thùng năm nay và giảm xuống 55 USD mỗi thùng vào 2026.
Trong kịch bản bất lợi, giá dầu có thể nhích nếu các xung đột địa chính trị phức tạp hơn. ING cho rằng rủi ro lớn nhất là biến động nguồn cung từ Nga. Nước này sản xuất 9,3 triệu thùng mỗi ngày vào tháng 10, chiếm 9% nguồn cung toàn cầu.
Sản lượng có thể ảnh hưởng nếu Mỹ và đồng minh siết thêm các biện pháp trừng phạt và Ukraine tấn công vào các cơ sở hạ tầng năng lượng. Mới đây, G7 ra sáng kiến thay biện pháp áp giá trần bằng cách cấm hoàn toàn các hãng tàu phương Tây chở dầu của Nga, dự kiến hiệu lực từ đầu 2026.
Nhiều chuyên gia tin rằng Nga vẫn sẽ lách được trừng phạt. Trường hợp bị khóa chặt hơn, giá dầu Brent trung bình năm sau có thể lên mức 57 USD mỗi thùng. Ngoài ra, leo thang gần đây giữa Mỹ và Venezuela cũng tạo bất định về nguồn cung Venezuela. Trong khi, lệnh ngừng bắn Israel - Gaza mong manh, khiến rủi ro nguồn cung Trung Đông có thể trở lại.
Thâm hụt ngân sách ở phương Tây
Nhà đầu tư trái phiếu đến nay vẫn khá thờ ơ với mức thâm hụt ngân sách lớn của Mỹ. Nhưng tình hình tài khóa nước này rất mong manh, theo ING. Thâm hụt ngân sách dự báo duy trì ở mức 6-7% trong thời gian dài.
Vì vậy, có nguy cơ nhà đầu tư chùn bước trước các đợt phát hành trái phiếu chính phủ mới của Mỹ, đặc biệt là nếu chi tiêu tài khóa quá mức trong khi dấu hiệu lạm phát quay lại và chính sách tiền tệ nới lỏng.
Châu Âu cũng dễ tổn thương. Tình hình nợ công tại Pháp có thể lan rộng khi áp lực chi tiêu tăng, đặc biệt là cho quốc phòng. Lợi suất trái phiếu có thể tăng vọt và tác động kinh tế phụ thuộc vào phản ứng của ngân hàng trung ương.
Nếu các ngân hàng trung ương không ra tay thu mua trái phiếu chính phủ quy mô lớn, các chính phủ phương Tây sẽ buộc phải đưa ra các lựa chọn thắt lưng buộc bụng, dẫn đến hệ quả là tăng trưởng suy giảm.
Ông Trump phát 2.000 USD mỗi người dân
Giữa tháng 11, Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất phát cho 150 triệu người dân khoản "cổ tức thuế quan" trị giá tối thiểu 2.000 USD. Giới quan sát nhận định đây là một phần trong nỗ lực hạ nhiệt áp lực lên đảng Cộng hòa trước bầu cử giữa kỳ, đặc biệt là trong vấn đề chi phí sinh hoạt tăng cao.
Ý tưởng này gợi nhớ gói kích thích thời Covid, với các đợt phát tiền từng thổi bùng lạm phát. ING ước tính khoảng 60% người tiêu dùng Mỹ được tiếp cận gói "cổ tức thuế quan" nếu thực thi, giúp tăng trưởng của Mỹ cao hơn.
Tuy nhiên, hiệu quả thúc đẩy tăng trưởng sẽ yếu hơn đợt kích thích thời đại dịch. Trong khi, lạm phát có khả năng leo thang, khiến Fed trở nên diều hâu hơn.
Triển vọng người châu Âu nới hầu bao
Theo Ủy ban Châu Âu, niềm tin người tiêu dùng tại EU giảm xuống -13,6 điểm vào tháng 11, từ mức -13,5 điểm hồi tháng 10. Để dễ hình dung, chỉ số này từng đạt mức cao nhất mọi thời đại là -1,9 điểm vào tháng 12/1989 và mức kỷ lục -28,3 điểm vào tháng 9/2022.
Trong khi thận trọng chi tiêu, người dân châu Âu đang tích cực tiết kiệm. Tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình khu vực đồng euro đã tăng lên 15,4% trong quý II, so với 15,2% vào quý I và cao hơn khoảng 3 điểm phần trăm so với trước Covid.
Sau khủng hoảng năng lượng 2022, người dân châu Âu đã có thời gian khôi phục lại tiền tiết kiệm, thuận lợi nhờ lạm phát ổn định ở mức 2%. Do đó, ING dự báo người tiêu dùng nơi đây có thể bắt đầu chi tiêu thoải mái hơn vào năm 2026.
Động lực càng rõ nét nếu các chính phủ giải quyết xong các bất ổn về chính sách liên quan đến lương hưu. Trong triển vọng này, tăng trưởng ở eurozone có thể cao hơn xu hướng hiện tại, ở mức khoảng 1,5% mỗi năm. Khi ấy, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) có thể tăng lãi suất cuối 2026.
Thị trường bất động sản Trung Quốc
Sau khi ổn định đầu 2025, đà giảm giá trên thị trường nhà đất Trung Quốc tăng tốc trở lại từ giữa năm. Giá giảm, tồn kho cao, đầu tư bất động sản yếu tiếp tục gây áp lực lên nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Nỗi lo các nhà phát triển bất động sản vỡ nợ quay lại, khi Vanke gần đây xin hoãn thanh toán trái phiếu thêm một năm.
Bắc Kinh đã tung ra nhiều chính sách hỗ trợ thị trường năm 2024 nhưng các biện pháp can thiệp đã thưa hơn gần đây, khi ngày càng nhiều ý kiến muốn để thị trường tự điều chỉnh hoàn toàn trong vài năm tới.
Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến hệ lụy nếu không được kiểm soát. Tài sản hộ gia đình nguy cơ sụt giảm, chất lượng tài sản ngân hàng xấu đi, kèm theo tâm lý bi quan kéo dài. Tất cả đều là "gió ngược" đối với nỗ lực chuyển sang tăng trưởng dựa vào nhu cầu nội địa của Trung Quốc, làm giảm triển vọng trong ngắn hạn.
Các rủi ro quanh làn sóng đầu tư AI
Nhiều nhà kinh tế kỳ vọng AI sẽ thúc đẩy năng suất và kéo giảm lạm phát. Nhưng vẫn còn một số rủi ro khác hiện hữu. ING cho rằng trong ngắn hạn, đầu tư lớn vào hạ tầng AI có thể chèn ép các hoạt động kinh tế khác. Đơn cử, các trung tâm dữ liệu dự kiến chiếm đến 10% nhu cầu điện của Mỹ năm 2030.
Trên toàn cầu, áp lực năng lượng có thể đẩy giá cả leo thang và nguy cơ thiếu điện. Đầu tư ồ ạt vào AI cũng có thể dẫn đến thiếu hụt nguồn cung nhân sự trong ngành hạ tầng, xây dựng, trong bối cảnh Mỹ và châu Âu siết nhập cư. Kết quả là lương tăng, dẫn đến lạm phát, các ngân hàng trung ương quay lại thắt chặt tiền tệ.
Ngoài ra, làn sóng đầu tư AI tiếp tục đặt câu hỏi về hiệu quả của hàng tỷ USD đổ vào phần cứng, phần mềm và các ngành liên quan. Với Mỹ, kịch bản "bong bóng" AI vỡ sẽ khiến cổ phiếu các công ty công nghệ giảm mạnh, tác động đến 20% nhóm người Mỹ có thu nhập cao.
Tài sản hộ gia đình giảm kéo theo tiêu dùng đi xuống trong năm 2026. Nhìn chung, nếu "bong bóng" AI vỡ, Mỹ nguy cơ rơi vào suy thoái, Cục dự trữ liên bang (Fed) cắt giảm lãi suất mạnh hơn, trong khi châu Âu ít bị ảnh hưởng hơn.
Khả năng chấm dứt xung đột Ukraine
Năm 2026, nếu đàm phán hòa bình Nga - Ukraine thành công, tác động kinh tế sẽ phụ thuộc vào mức độ giải quyết các vấn đề khó của hai bên, như việc công nhận lãnh thổ và độ bền vững của thỏa thuận.
Trong kịch bản lạc quan, khi đạt được thỏa thuận dài hạn đáng tin cậy và nhà đầu tư cảm thấy an tâm, nỗ lực tái thiết Ukraine sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa lớn cho kinh tế, đặc biệt về niềm tin tại Đông Âu.
Giá năng lượng thấp hơn, nhờ phương Tây dỡ bỏ trừng phạt dầu Nga khi chấm dứt xung đột cũng sẽ kích thích tiêu dùng toàn cầu. Tuy nhiên, tác động không quá lớn do Nga vẫn duy trì nguồn cung tương đối tốt các năm qua.
Trong khi, tác động lên thị trường khí đốt sẽ lớn hơn nếu châu Âu nối lại tiêu thụ khí đốt từ Nga. Giá năng lượng các loại nhìn chung đi xuống sẽ thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu. Nhờ vậy, một số ngân hàng trung ương có thể chuyển sang thái độ ôn hòa hơn khi rủi ro lạm phát dần mờ nhạt.
VietBF@sưu tập
