Quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản bất ngờ trở nên căng thẳng, đẩy khu vực Đông Á vào nguy cơ một cuộc xung đột mới. Tin mới nhất là cả Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ Tướng Nhật Bản Sanae Takaichi đều gọi điện thoại cho Tổng Thống Mỹ Donald Trump để vận động sự ủng hộ của Washington.
Ông Trump sẽ ứng phó thế nào, liệu Mỹ có bị lôi kéo vào cuộc đối đầu giữa một đồng minh thân cận nhất và một đối thủ chiến lược nguy hiểm nhất?
Căng thẳng Trung-Nhật bùng phát ngay sau phát biểu của tân Thủ Tướng Takaichi trước Quốc Hội Nhật Bản, trong đó bà Takaichi nói rằng nếu Trung Quốc dùng vũ lực phong tỏa hoặc xâm chiếm Đài Loan thì Nhật Bản sẽ rơi vào “tình huống đe dọa sự sống còn của quốc gia,” buộc Tokyo phải điều động quân đội để đối phó.
Đài Loan chỉ cách điểm cực Nam của Nhật Bản hơn 70 km, lại án ngữ con đường giao thương hàng hóa và năng lượng của Nhật nên theo các nhà chiến lược quân sự, an ninh của Đài Loan cũng là an ninh của Nhật Bản.
Phát ngôn của bà Takaichi được coi là rõ ràng nhất, mạnh mẽ nhất về vấn đề Đài Loan, làm Trung Quốc rất tức giận.
Nhật quyết đối đầu
Bất chấp Trung Quốc đưa ra nhiều biện pháp phản đối mạnh mẽ cả về kinh tế, quân sự và ngoại giao, bà Takaichi đã cương quyết không rút lại phát ngôn của mình, còn chính phủ Tokyo khẳng định, phát ngôn của bà thủ tướng không thể hiện sự thay đổi trong đường lối đối ngoại của Nhật.
Căng thẳng càng leo thang khi Chủ Nhật vừa qua, Bộ Trưởng Quốc Phòng Shinjiro Koizumi, con trai của cựu Thủ Tướng Nhật Bản Junichiro Koizumi, đến thăm một căn cứ quân sự ở đảo Yonaguni, đảo xa nhất về phía Tây lãnh thổ Nhật Bản, cách Đài Loan 110 km, nơi Nhật sẽ bố trí các hệ thống hỏa tiễn đất đối không tầm trung. Phía Trung Quốc lập tức lên án hành động bố trí hỏa tiễn của Nhật gần Đài Loan là “tạo ra căng thẳng và kích động đối đầu.”
Trong cuộc họp báo thường kỳ hôm 25 Tháng Mười Một, phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Trung Quốc Mao Ninh (Mao Ning) tố cáo “Các thế lực cánh hữu ở Nhật đang dẫn dắt Nhật Bản và khu vực vào một thảm hoạ!”
Nhưng tại đảo Yonaguni, ông Koizumi khẳng định, việc bố trí hỏa tiễn nhằm ngăn chặn khả năng xảy ra tấn công vũ trang vào lãnh thổ Nhật Bản và bác bỏ quan điểm cho rằng chúng sẽ làm gia tăng căng thẳng khu vực.
Từ Đài Bắc, Bộ Trưởng Ngoại Giao Đài Loan Francois Wu nói với các nghị sĩ Quốc Hội rằng, với tư cách một quốc gia có chủ quyền, Nhật Bản có quyền thực hiện các biện pháp bảo vệ an ninh lãnh thổ. “Việc Nhật Bản tăng cường các căn cứ quân sự của mình về căn bản là hữu ích cho việc duy trì hòa bình, an ninh ở eo biển Đài Loan,” ông Wu nói.
Trong một sự kiện liên quan, một tàu khu trục lớp Kongo của Nhật, có tên JS Chokai, đã đến cảng San Francisco để được cải biến và trang bị hệ thống hỏa tiễn hành trình tấn công tầm xa Tomahawk do tập đoàn RTX của Mỹ chế tạo. Với tầm bắn hơn 1,000 km và độ chính xác cao, hỏa tiễn Tomahawk sẽ đánh dấu bước nhảy vọt về năng lực tấn công của lực lượng phòng vệ Nhật Bản trước mối đe doạ ngày càng tăng của Trung Quốc và Bắc Hàn.
Chính phủ Mỹ đã phê chuẩn kế hoạch bán cho Nhật Bản 400 hoả tiễn Tomahawk, bắt đầu bàn giao từ năm 2026, nhưng các hệ thống hỗ trợ và huấn luyện thuỷ thủ Nhật Bản cách thức vận hành Tomahawk đã được thực hiện vài năm qua.
Những diễn biến mới như vậy là tín hiệu cho thấy Tokyo bắt đầu nhìn nhận khu vực Đông Á đang rơi vào tình thế đối đầu nghiêm trọng và phức tạp nhất kể từ sau Thế Chiến Thứ Hai, giữa một bên là “phe Trục” gồm các nước có vũ khí nguyên tử Nga, Trung Quốc, Bắc Hàn và một bên là các nền dân chủ Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan. Các hành động mới nhất của Nhật cho thấy có sự chuyển dịch chiến lược trong đường lối của Nhật: từ thụ động, dựa vào Hoa Kỳ sang chủ động tự phòng vệ và không để bị bất ngờ.
Lôi kéo người Mỹ
Điều bất ngờ là khi căng thẳng với Nhật Bản leo thang, Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gọi cho Tổng Thống Trump và hai nhà lãnh đạo đã có cuộc điện đàm dài hơn một tiếng đồng hồ. Sau cuộc gọi, ông Trump viết lên mạng Truth Social rằng hai bên phần lớn chỉ nói về thương mại và các cuộc viếng thăm lẫn nhau, theo đó ông Trump sẽ đi thăm Bắc Kinh vào Tháng Tư, năm 2026, còn ông Tập sẽ đến Washington vào cuối năm tới.
Nhưng văn bản do phía Trung Quốc phát hành nói rằng ông Tập đã nhấn mạnh với ông Trump “lập trường có tính nguyên tắc” của Trung Quốc về Đài Loan và khẳng định việc Đài Loan “trở về với Trung Quốc là bộ phận cấu thành trật tự thế giới thời hậu chiến.”
Hàm ý của ông Tập là Nhật đang vượt qua “lằn ranh đỏ,” phá hoại trật tự thế giới do Mỹ dẫn dắt. “Trung Quốc và Hoa Kỳ đã chiến đấu vai kề vai chống lại chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa quân phiệt; giờ đây chúng ta cần làm việc cùng nhau để bảo vệ những thành quả của chiến thắng Thế Chiến Thứ Hai,” tuyên bố của phía Trung Quốc về cuộc điện đàm cho biết.
Ở đây Bắc Kinh đã cố đánh tráo một sự thực lịch sử: quân đội Mỹ và Đồng Minh đã sát cánh với quân đội Trung Hoa Dân Quốc dưới quyền của Thống Chế Tưởng Giới Thạch chống lại chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản, chứ không cùng chiến tuyến với quân đội cộng sản của Mao Trạch Đông khi ấy còn chui rúc trong rừng!
Mưu toan của Bắc Kinh là gợi lại lịch sử để đánh đồng nước Nhật dân chủ hiện đại với quá khứ quân phiệt thời Chiến Tranh Thái Bình Dương. Ông Tập đồng thời quảng bá Trung Quốc như một người bảo vệ trật tự thế giới hiện hữu để xoa dịu nghi ngờ của người Mỹ. Trong giọng điệu của Bắc Kinh, Trung Quốc là đối tác thân thiện của Mỹ, còn Đài Loan và những ai bảo vệ Đài Loan mới là kẻ thách thức cái trật tự thế giới đó.
Vài giờ sau cuộc trò chuyện với ông Tập, ông Trump đã chủ động gọi điện thoại cho bà Thủ Tướng Takaichi, lần đầu tiên kể từ khi căng thẳng Trung – Nhật leo thang, để thông báo tình hình quan hệ Mỹ-Trung. “Tổng Thống Trump nói rằng ông ấy và tôi là bạn bè rất tốt của nhau, tôi có thể gọi điện cho ông ấy bất cứ lúc nào,” bà Takaichi nói.
Tuy một số quan chức cao cấp của Nhật thở phào nhẹ nhõm khi nhà lãnh đạo Mỹ chủ động liên lạc với Tokyo song cũng có nhiều người lo lắng khi ông Trump không công khai bày tỏ sự ủng hộ Nhật Bản trong cuộc đối đầu với Trung Quốc về vấn đề Đài Loan như ông Joe Biden trước đây.
Được khuyến khích bởi các chính phủ Mỹ tiền nhiệm, trong vài năm gần đây Nhật Bản đã nỗ lực canh tân năng lực quốc phòng, gia tăng ngân sách mua sắm vũ khí, thậm chí thay đổi luật pháp để cho phép lực lượng phòng vệ Nhật Bản được tấn công phủ đầu đối phương khi phát hiện âm mưu đe dọa lãnh thổ Nhật Bản.
Bà Takaichi cho biết, trong cuộc điện đàm, bà và ông Trump đã thảo luận việc tăng cường liên minh phòng thủ Nhật-Mỹ cùng “phát triển và những thách thức mà khu vực Thái Bình Dương-Ấn Độ Dương đang đối mặt.” Tuy vậy bà không cho biết cụ thể chi tiết cam kết giữa hai bên.
Lợi thế mặc cả của ông Trump
Xem ra cả Trung Quốc và Nhật đều muốn Hoa Kỳ ủng hộ lập trường của mình và điều đó đã mang lại cho ông Trump một lợi thế lớn trong quan hệ với hai nước này.
Cho đến nay, ông Trump vẫn duy trì chính sách “mơ hồ chiến lược” đã có từ lâu của Mỹ, ông không nói rõ liệu Mỹ có gửi quân đội tham chiến trong trường hợp chiến tranh ở eo biển Đài Loan hay không và vẫn phản đối việc Trung Quốc xâm chiếm Đài Loan bằng vũ lực.
Hiện cuộc tranh chấp thương mại gay gắt giữa Trung Quốc và Mỹ chỉ mới tạm lắng, hai bên chưa ký kết một thỏa thuận đầy đủ và bền vững. Washington đã nhượng bộ Bắc Kinh một số điều khoản quan trọng về công nghệ bán dẫn, thuế quan của Mỹ, đổi lấy việc Trung Quốc nới lỏng các quy định kiểm soát xuất cảng đất hiếm, siết chặt dòng chảy các hoá chất để bào chế ma túy tổng hợp fentanyl và nối lại việc mua nông sản của Mỹ.
Nhưng theo nhiều nhà phân tích, Bắc Kinh đang ở thế thượng phong trong thương mại với Mỹ và buộc Mỹ nhượng bộ nhiều hơn mức có thể.
Điều làm người ta lo ngại là ông Trump có thể lợi dụng sự ủng hộ của Mỹ dành cho Đài Loan làm quân bài để mặc cả, giành lại lợi thế với Trung Quốc.
Kịch bản đáng sợ nhất là ông Trump có thể bỏ rơi Đài Loan để tăng cường quan hệ với Bắc Kinh, giống như cố Ngoại Trưởng Henry Kissinger thời Tổng Thống Richard Nixon đã bỏ rơi VNCH (và cả Đài Loan) để bắt tay với Trung Quốc.
Văn bản của Bắc Kinh về cuộc điện đàm hôm Thứ Hai cho biết, ông Trump đã khẳng định với ông Tập rằng Mỹ “hiểu rõ vấn đề Đài Loan quan trọng với Trung Quốc đến mức nào.”
Về phía Nhật, từ lâu ông Trump đã thúc ép Tokyo phải gia tăng chi phí quốc phòng, chia sẻ gánh nặng chi phí an ninh với Mỹ và tham gia tích cực hơn vào chiến lược Châu Á-Thái Bình Dương “tự do và rộng mở.”
Căng thẳng với Trung Quốc hiện nay có thể là chất xúc tác để Nhật làm theo khuyến cáo của ông Trump; nhất là khi Nhật đã có thủ tướng mới là một “bà đầm thép,” một chính trị gia chủ trương cứng rắn với Bắc Kinh, sẵn sàng sử dụng năng lực quân sự để bảo vệ lợi ích chiến lược của mình.
Chưa rõ ông Trump sẽ lựa chọn đối sách nào cho cuộc xung đột Trung-Nhật.
