Ông Trump điện đàm với ông Tập: 90 phút xoa dịu căng thẳng thương mại Mỹ-Trung

[Romano]

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm quan trọng, thảo luận về một loạt vấn đề liên quan tới thương mại và đất hiếm. Hai bên trao đổi lời mời thăm chính thức, gợi mở triển vọng hạ nhiệt căng thẳng.Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có cuộc điện đàm được chờ đợi từ lâu vào thứ Năm, trong đó hai nhà lãnh đạo bàn về vấn đề Đài Loan và mối quan hệ thương mại đầy sóng gió, đồng thời gửi lời mời thăm thủ đô của nhau.

Trên mạng xã hội, ông Trump viết rằng cuộc gọi “đã kết thúc với một kết quả rất tích cực cho cả hai quốc gia”.

“Trong cuộc trao đổi, Chủ tịch Tập đã lịch sự mời Đệ nhất phu nhân và tôi đến thăm Trung Quốc, và tôi cũng đáp lại bằng lời mời tương tự. Là lãnh đạo của hai quốc gia vĩ đại, đây là điều mà cả hai chúng tôi đều mong chờ”, ông Trump nói thêm.

Thông tin này xuất hiện sau nhiều tuần hai bên liên tục đổ lỗi cho nhau vi phạm thỏa thuận đạt được tại Geneva – nơi Mỹ và Trung Quốc từng đồng ý cắt giảm mạnh các mức thuế trong vòng 90 ngày. Khi đó, ông Trump gọi thỏa thuận này là một “sự tái khởi động toàn diện”.

Theo các bản thông cáo riêng biệt, hai nhà lãnh đạo đồng ý gỡ bỏ lệnh cấm thị thực đối với sinh viên Trung Quốc sang Mỹ học, điều đã gây khó chịu cho Bắc Kinh, và nối lại xuất khẩu đất hiếm từ Trung Quốc, một điểm nóng đối với Washington.

Tuy nhiên, giọng điệu của các bản thông cáo khá khác nhau: ông Trump – người tự nhận là bậc thầy đàm phán – thể hiện sự lạc quan, trong khi phía Trung Quốc lại thận trọng hơn.

Một bản tin của Đài truyền hình trung ương Trung Quốc (CCTV) cho biết ông Tập nhấn mạnh tầm quan trọng của vấn đề Đài Loan, trong khi ông Trump lại lưu ý rằng cuộc gọi “gần như chỉ tập trung vào thương mại” và không đề cập tới Nga, Ukraine hay Iran.

“Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh rằng Mỹ cần xử lý vấn đề Đài Loan một cách thận trọng”, theo CCTV, nhằm tránh đẩy “hai nước vào tình thế nguy hiểm của xung đột và đối đầu”.

Trung Quốc xem Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và sẵn sàng thống nhất bằng vũ lực nếu cần thiết.

Cả hai bên hôm 5/6 đều viện dẫn thỏa thuận Geneva như một nền tảng để tiếp tục, dù Bắc Kinh có vẻ muốn khẳng định rằng họ đã hành xử có trách nhiệm.

“Nhân dân Trung Quốc luôn giữ lời hứa và nói đi đôi với làm. Một khi đã đạt được đồng thuận, hai bên cần nghiêm túc tuân thủ”, phía Bắc Kinh tuyên bố.

“Phía Mỹ cần nhìn nhận thực chất những tiến triển đã đạt được và dỡ bỏ các biện pháp tiêu cực đang áp dụng với Trung Quốc”, Trung Quốc nói thêm.

Cuộc điện đàm hôm thứ Năm là cuộc trao đổi đầu tiên kể từ cuộc gọi diễn ra ba ngày trước lễ nhậm chức ngày 20/1 của ông Trump, mà Tổng thống Mỹ mô tả là “rất tốt đẹp”. Nhà Trắng cho biết có thêm một cuộc gọi thứ hai vào tháng 2, nhưng Bắc Kinh từ chối xác nhận.

Cuộc gọi lần này được cả hai nước xem là tín hiệu chính trị cao nhất nhằm xoa dịu cuộc chiến thương mại đã làm đảo lộn các dòng chảy thương mại toàn cầu trong nhiều năm.

Trong ngày, Bắc Kinh kêu gọi “tăng cường trao đổi” về ngoại giao, thương mại, quân sự và thực thi pháp luật nhằm xây dựng sự đồng thuận, giảm hiểu lầm và thúc đẩy hợp tác.

Ông Trump, lần này sử dụng ngôn từ khá mơ hồ, ám chỉ rằng Bắc Kinh đã đồng ý nới lỏng thế kiểm soát chiến lược của họ đối với đất hiếm – loại nguyên liệu thiết yếu cho nhiều công nghệ tiêu dùng và quốc phòng, đồng thời là công cụ đàm phán quan trọng của Trung Quốc.

“Không còn lý do gì để nghi ngờ sự phức tạp của các sản phẩm đất hiếm”, ông Trump viết. “Các nhóm đàm phán của chúng tôi sẽ gặp lại nhau sớm”.

Bối cảnh đàm phán căng thẳng giữa hai nước
Căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã lộ rõ trong những ngày trước cuộc gọi. Chính quyền Trump cáo buộc Trung Quốc chậm trễ trong xuất khẩu đất hiếm và cho rằng Bắc Kinh “hoàn toàn vi phạm” thỏa thuận Geneva.

Đáp lại, Trung Quốc chỉ trích Mỹ áp đặt các hạn chế mang tính phân biệt – trong đó có hướng dẫn yêu cầu các công ty không được sử dụng chip trí tuệ nhân tạo Ascend của Huawei, chỉ một ngày sau khi thỏa thuận Geneva được công bố.

Chứng khoán Mỹ tăng nhẹ vào thứ Năm sau khi tin tức về cuộc điện đàm được công bố.

Các nhà phân tích nhận định cách dàn dựng truyền thông lần này cho thấy Trung Quốc đang ngày càng tự tin.

“Việc Bắc Kinh chủ động xúc tiến cho thấy họ tin rằng mình đang nắm thế mạnh”, ông Daniel Russel thuộc Viện Chính sách Xã hội châu Á (ASPI) nhận định. “Trung Quốc biết Trump đang rất muốn có được một thỏa thuận và họ đang tận dụng điều đó triệt để”.

Ông Russel lưu ý rằng bản tường thuật của ông Trump lần này khá kiềm chế, không có kiểu viết in hoa đặc trưng, “nhiều khả năng do Bắc Kinh yêu cầu ông không được phát ngôn bừa bãi như một điều kiện để chấp nhận cuộc gọi”.

Trong những tháng gần đây, ông Trump nhiều lần ám chỉ sẽ sớm nói chuyện với ông Tập, khiến các chuyên gia cho rằng ông đang cố “tự tạo ra” một cuộc gọi theo ý muốn.

Giới phân tích nói gì?
Giới chức thương mại Mỹ và các nhà phân tích hy vọng bước đột phá cấp cao này sẽ giúp giảm bớt căng thẳng sau nhiều tuần khẩu chiến và các hành động ăn miếng trả miếng gây bất ổn cho thương mại toàn cầu.

Phòng Thương mại Mỹ, đại diện cho gần ba triệu doanh nghiệp, từng gọi thỏa thuận Geneva là “tin đáng hoan nghênh”, đồng thời tiếp tục kêu gọi miễn trừ thuế cho các doanh nghiệp nhỏ, sản phẩm không sản xuất tại Mỹ và các công ty đang đối mặt nguy cơ sa thải lao động.

“Cuộc gọi cho thấy hai bên ít nhất đã đạt được một số tiến triển trong việc xây dựng lòng tin và thiết lập quy tắc nền tảng cho các cuộc gặp tiếp theo – điều cốt lõi nhất là ông Trump phải thể hiện sự tôn trọng với Tập”, ông Jeremy Chan thuộc tổ chức tư vấn Eurasia Group tại New York nói.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những phát biểu lạc quan mơ hồ sẽ không đủ để giải quyết các khác biệt thương mại đã ăn sâu và không dễ dàng xử lý theo phong cách nhanh-gọn mà ông Trump ưa chuộng.

Các vấn đề tồn đọng lâu dài bao gồm tình trạng dư thừa công suất sản xuất, việc Trung Quốc trợ cấp quá mức cho các doanh nghiệp nội địa, thuế quan trừng phạt từ Mỹ và hiện tượng doanh nghiệp Trung Quốc tái xuất hàng hóa qua nước thứ ba.

Một số chuyên gia cũng lưu ý rằng Bắc Kinh ngày càng nghi ngờ liệu có thể tin tưởng vào lời nói của ông Trump hay không, trong bối cảnh các tranh chấp thương mại vẫn quá phức tạp để giải quyết nhanh chóng như Tổng thống Mỹ mong muốn.

“Những bất đồng song phương nảy sinh sau thỏa thuận Geneva cho thấy các cuộc đàm phán sắp tới sẽ vô cùng khó khăn và phức tạp”, bà Wendy Cutler của ASPI nói, trong khi các nhà đàm phán Mỹ hiện đang phải chia sức vì các cuộc chiến thuế với nhiều quốc gia khác.

“Khả năng hiểu lầm tiếp tục xảy ra, cùng với sự thiếu vắng niềm tin cơ bản, sẽ là thách thức lớn cho các nhà đàm phán trong quá trình tìm kiếm một thỏa thuận”, bà Cutler nói thêm.

Phong cách lãnh đạo cứng rắn của cả hai nhà lãnh đạo khiến việc định hướng và dẫn dắt từ cấp cao nhất trở nên đặc biệt quan trọng.

Sự chuẩn bị kỹ lưỡng của hai bên
Theo giới quan sát, trong lúc danh dự của cả hai nguyên thủ đang bị đặt lên bàn cân, một điểm mấu chốt là ai đã yêu cầu đối thoại trước và ai là người nhượng bộ trước.

“Trung Quốc muốn đạt thỏa thuận. Vấn đề là họ chưa biết làm thế nào”, ông Trump nói tại Nhà Trắng hồi giữa tháng 4, khẳng định Bắc Kinh cần chủ động liên hệ trước.

Hôm thứ Năm, phía Trung Quốc khẳng định rõ ràng rằng cuộc gọi 90 phút với ông Trump được thực hiện “theo đề nghị của phía Mỹ”, đồng thời nhấn mạnh sự nhượng bộ mà Washington thể hiện đối với Trung Quốc.

“Ông Trump bày tỏ sự tôn trọng lớn đối với Chủ tịch Tập Cận Bình, khẳng định quan hệ Mỹ - Trung có tầm quan trọng rất lớn”, CCTV đưa tin. “Phía Mỹ hoan nghênh tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ của Trung Quốc”.

Ông Trump, người tự nhận là bậc thầy thương lượng, đã muốn nói chuyện trực tiếp với ông Tập từ nhiều tháng nay. Nhưng khi Bắc Kinh tiếp tục giữ khoảng cách, sự sốt ruột của ông dường như đã bộc lộ trong những ngày gần đây.

“Tôi thích Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, luôn thích và sẽ luôn như vậy, nhưng ông ấy rất cứng rắn và cực kỳ khó để đạt được một thỏa thuận!!!”, ông Trump viết trên mạng xã hội hồi đầu tháng 6.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc vẫn cảnh giác với khả năng để ông Tập đối mặt trực tiếp với ông Trump vốn không kiềm chế.

Điều này phản ánh ưu tiên của Bắc Kinh trong việc xử lý tranh chấp thông qua các kênh ngoại giao nhằm tránh những kết quả khó lường và không để nhà lãnh đạo của mình bị bẽ mặt – sau khi chứng kiến ông Trump từng công khai trách móc Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hồi cuối tháng 2 và Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa vào tháng 5.

“Chúng tôi sẵn sàng tham vấn”, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Hạ Á Đông nói hồi giữa tháng 4, với điều kiện là các cuộc đàm phán được tiến hành “trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và bình đẳng”.

Ông Chan từ Eurasia Group nói rằng ông Tập thường chỉ đồng ý trao đổi cấp nguyên thủ sau nhiều tháng chuẩn bị kỹ lưỡng ở các cấp ngoại giao thấp hơn.

“Ông Tập đã buộc phải đối mặt với thực tế, như nhiều lãnh đạo nước ngoài khác, rằng không gì thay thế được các cuộc đàm phán trực tiếp với Trump”, ông Chan, một cựu nhà ngoại giao Mỹ từng làm việc tại lãnh sự quán Mỹ ở Thẩm Dương, kết luận. “Hai nước sẽ không bao giờ đạt được một thỏa thuận vững chắc nếu thiếu sự tham gia trực tiếp của ông Tập”.