Từ ngai vàng xuống cống nước

Là nhà lãnh đạo lập dị và khó đoán nhất trên hành tinh, để lại dấu ấn riêng trên chính trường thế giới, Gadhafi kết thúc 42 năm cầm quyền ở Libya với một cái chết thảm.



Ông Moammar Gadhafi. Ảnh: newsday.com. Gadhafi chào đời vào năm 1942 trong một gia đình du mục nghèo thuộc bộ lạc Bedouin ở Sirte, một thành phố ven biển. Ông từng học địa lý tại Đại học Benghazi, nhưng sau đó từ bỏ để gia nhập quân đội.
Chàng sĩ quan đầy tham vọng trở thành người đứng đầu Libya ở tuổi 27 sau khi lãnh đạo một cuộc đảo chính quân sự không đổ máu để lật đổ vua Idris vào năm 1969. Gadhafi tự phong cho ông là “nhà lãnh đạo anh em”, “người dẫn đường của cách mạng” và “người bảo vệ hơn 6 triệu dân Libya”. Gadhafi từng có nhiều lời phát biểu đặc biệt, chẳng hạn ông cho rằng mình là "Vua của các vị vua châu Phi" hay là "lãnh tụ của toàn thể người Hồi giáo".
Sau khi nắm quyền, Gadhafi đề ra một triết lý chính trị dựa trên những tư tưởng của châu Phi, thế giới Ảrập và những người chống chủ nghĩa tư bản. Những tư tưởng ấy được ông hòa trộn với một số khía cạnh của đạo Hồi. Mặc dù Gadhafi cho phép tư nhân quản lý những công ty nhỏ, song chính phủ lại kiểm soát những doanh nghiệp lớn.
Cựu lãnh đạo Libya ngưỡng mộ cố tổng thống Ai Cập Gamal Abdel Nasser. Chủ nghĩa dân tộc và xã hội của Nasser cũng là thứ mà ông tôn sùng. Với tư cách là thành viên chủ chốt trong Phong trào Không liên kết trong giai đoạn Chiến tranh Lạnh, Gadhafi cố gắng điều chỉnh hệ thống chính trị của Libya để nó có thể trở nên ưu việt hơn cả chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản.
Gadhafi đóng vai trò quan trọng trong quá trình kêu gọi thế giới Ả rập phản đối hiệp định hòa bình giữa Ai Cập và Israel vào năm 1978.
Sau khi một số quốc gia Ảrập xa lánh Libya vì quan điểm của Gadhafi đối với xung đột giữa Israel và Palestine, trọng tâm chính sách đối ngoại của ông chuyển từ thế giới Ảrập sang châu Phi.
Ông từng nảy ra ý tưởng thành lập “Hợp chủng quốc châu Phi” để toàn lục địa châu Phi dùng chung một đồng tiền, một quân đội và mỗi công dân có thể di chuyển tự do trên khắp lục địa.
Năm 1977, Gadhafi đổi tên nước thành Đại dân quốc Nhân dân Xã hội chủ nghĩa Ảrập Libya, đồng thời cho phép người dân bày tỏ quan điểm trong các đại hội nhân dân. Mặc dù vậy, nhiều người vẫn coi chính quyền của ông là thể chế độc tài quân sự. Họ cáo buộc ông kìm hãm xã hội dân sự và đàn áp không thương tiếc những người chống đối, theo Al-Jazeera.
Mối quan hệ của Gadhafi với phần còn lại của thế giới có thể được mô tả bằng từ “thất thường”. Trong rất nhiều năm, phương Tây coi Gadhafi là người hạ đẳng. Giới lãnh đạo phương Tây cáo buộc Gadhafi đứng đằng sau vụ đánh bom máy bay chở khách tại Lockerbie, Scotland khiến 270 người chết vào năm 1988. Đây có lẽ là sự kiện nổi tiếng và gây tranh cãi nhất liên quan tới hình ảnh Gadhafi trên trường quốc tế. Trong suốt nhiều năm, ông từ chối trách nhiệm trong vụ đánh bom máy bay, dẫn đến việc Liên Hợp Quốc cấm vận Libya và nhiều nước phương Tây coi Libya là quốc gia không thân thiện. Nhưng vào năm 2003, vị đại tá thừa nhận trách nhiệm trong vụ đánh bom Lockerbie và chấp nhận bồi thường cho thân nhân của các nạn nhân. Cũng trong năm đó khoảng cách giữa Libya với phương Tây được rút ngắn thêm sau khi Gadhafi tuyên bố từ bỏ toàn bộ kho vũ khí hủy diệt hàng loạt của ông.
Tình hình đang diễn biến theo chiều hướng thuận lợi thì tới tháng 9/2009, Gadhafi tới Mỹ lần đầu tiên để tham dự một phiên họp của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Theo dự kiến bài phát biểu của ông kéo dài 15 phút, nhưng cuối cùng ông nói hơn một giờ. Vị đại tá xé một bản sao Hiến chương Liên Hợp Quốc, nói Hội đồng Bảo an là một cơ quan khủng bố giống như Al-Qaeda, yêu cầu các nước đế quốc từng xâm lược châu Phi bồi thường 7,7 nghìn tỷ USD cho các nước thuộc địa cũ.
Vào tháng hai năm nay, chỉ vài tuần sau khi các cuộc biểu tình nổ ra trên đường phố khiến tổng thống của Tunisia và Ai Cập từ chức, cuộc nổi dậy chống Gadhafi đã bùng lên từ phía đông của đất nước.
Mấy ngày sau, Gadhafi dùng quân đội để trấn áp cuộc nổi dậy và tuyên bố trên truyền hình rằng ông sẽ truy đuổi những người chống đối trên mọi tấc đất, trong mọi ngôi nhà, trên mọi con đường. Ông ta gọi những người chống đối là "chuột" và khẳng định hành động của họ là hậu quả của việc dùng thuốc gây ảo giác. Bài phát biểu này đẩy sự căm phẫn của những người chống đối lên một nấc thang cao hơn, khiến làn sóng nổi dậy phát triển mạnh hơn. Xung đột vũ trang nhanh chóng biến thành nội chiến và với sự hỗ trợ của liên quân quốc tế do NATO chỉ huy, lực lượng chống đối dần chiếm thế thượng phong trên chiến trường.
Ngày 27/6, những hành động bắn giết dân thường của chính phủ Gadhafi được đưa lên Tòa án Hình sự Quốc tế. Sau đó cơ quan này ra lệnh bắt Gadhafi, một con trai của ông và người đứng đầu cơ quan tình báo quốc gia Libya vì tội ác chống lại loài người.
Các thành phố quan trọng của Gadhafi lần lượt rơi vào tay quân nổi dậy. Sau khi thủ đô Tripoli thất thủ, Gadhafi chạy về thành phố Sirte, quê hương của ông. Trong bài phát biểu trước khi quân nổi dậy tiến vào Tripoli, ông cáo buộc tình báo phương Tây câu kết với tổ chức khủng bố Al-Qaeda để phá hoại Libya.
Vào ngày 20/10, phe nổi dậy tuyên bố giải phóng hoàn toàn thành phố Sirte và bắt được Gadhafi khi ông đang ẩn bên trong những cống thoát nước bằng bê tông. Vài giờ sau họ tuyên bố ông đã chết. Đoạn video về cái chết của ông được phát rộng rãi trên toàn thế giới.

vnexpress

Bị kéo lê từ cống thoát nước, Moammar Gadhafi, đã bị thương, giơ cả hai tay và cầu xin những binh sĩ của chính phủ mới: "Xin đừng giết tôi, các con tôi". Ông ta chết sau đó một tiếng.

Lực lượng của Hội đồng Chuyển tiếp Quốc gia (NTC) tiếp tục giao tranh với đội quân trung thành với Gadhafi ở thành phố Sirte hôm qua. Nhóm này đã bị dồn vào khu vực chỉ khoảng 700 mét vuông tại quê nhà của vị đại tá.
Sau một lúc, một đoàn xe bắt đầu đi ra khỏi khu vực này và lực lượng NTC được huy động để chặn nó lại, Fathi Bashagha, phát ngôn viên của Hội đồng Quân sự Misrata, chỉ huy chiến dịch, cho biết. Đến 8h30 sáng, máy bay của NATO không kích, nhằm vào đoàn xe để ngăn nó chạy thoát, AP đưa tin.
Binh sĩ của chính phủ Libya mới giao tranh với lực lượng của Gadhafi trong ba tiếng bằng súng phóng lựu, vũ khí phòng không và súng máy. Gadhafi và nhóm cận vệ bỏ buộc phải chạy trong khi nhóm binh sĩ đuổi theo. Ông ta trốn vào cống nước dưới một cao tốc.
Sau một lúc giao tranh, Gadhafi xuất hiện và nói với các binh sĩ bên ngoài: "Các anh cần gì? Xin đừng giết tôi, các con tôi".

Gadhafi gọi lực lượng nổi dậy chống lại 42 năm cầm quyền của ông là "lũ chuột" nhưng cuối cùng, ông ta lại bị bắt khi đang trốn trong một cống nước đầy rác và chất thải. "Ông ta gọi chúng tôi là lũ chuột, nhưng thử xem nơi chúng tôi tìm thấy ông ta", Ahmed Al Sahati, 27 tuổi, đứng gần cống nước bốc mùi ở đại lộ gần Sirte cho biết.
Những hình ảnh Gadhafi bê bết máu trên người khiến nhiều người đặt câu hỏi, thực ra vị đại tá này đã chết như thế nào. Các video phát trên truyền hình Ảrập cho thấy ông này dù có vẻ bị thương song vẫn còn sống khi bị bắt. Video cũng cho thay đám đông binh sĩ của chính phủ Libya mới thô bạo đẩy ông ta, kéo râu, nắm tóc còn mặt và áo ông ta đầm đìa máu.
Gadhafi cố sức chống lại họ và hét lớn trong khi bị đẩy lên mui chiếc xe tải. Một chiến binh kìm ông ta lại, đập giày vào đùi ông ta, trong một cử chỉ thể hiện sự khinh rẻ. Họ kéo ông ta lên mui xe và diễu đi trên phố. "Ta cần ông ta còn sống. Ta cần ông ta còn sống", một người hét lớn khi Gadhafi được kéo khỏi mui xe. Một vài binh sĩ nắm tóc nhà cựu lãnh đạo và đưa vào xe cứu thương.
Sau đó, video cho thấy binh sĩ kéo lê cơ thể bất động của Gadhafi trên vỉa hè. Ông ta bị cởi áo còn đầu đầy máu. Thi thể ông ta sau đó được diễu trên một chiếc xe, lái đi khắp thành phố Misrata, từng bị quân chính quyền cũ tấn công suốt 8 tháng nổi dậy. Đám đông trên phố hét lớn: "Máu của những chiến binh tử vì đạo không bị phí phạm".
Đến bây giờ, thông tin về việc nhà lãnh đạo suốt 42 năm qua của Libya chết như thế nào vẫn chưa được xác định rõ ràng. Phát ngôn viên Bashaga cho biết Gadhafi chết trong xe cứu thương từ các vết thương trong cuộc đụng độ. Abdel-Jalil Abdel-Aziz, một bác sĩ đi trong xe, thì nói ông ta đã chết khi trên đường tới Misrata vì hai vết thương nặng ở đầu và ngực.
Chính phủ mới của Libya thì nói rằng ông ta bị thương nghiêm trọng vì đạn lạc từ cả hai bên. NTC khẳng định không hề đưa ra lệnh giết Gadhafi.

Khẩu súng nạm vàng mà một binh sĩ của NTC khẳng định đã tịch thu từ Gadhafi. Ảnh: AFP.

Những binh sĩ của NTC khác khẳng định nhà lãnh đạo 69 tuổi bị bắn bởi chính vệ sĩ của ông ta vào phút chót trong khi nhiều người khác tuyên bố chính tay giết nhà lãnh đạo. Một trong số này là cậu thanh niên 18 tuổi Mohammed al-Bibi. Anh chàng 18 tuổi này khẳng định đã đến trước mặt Gadhafi, cướp khẩu súng 9mm của ông ta và bắn chết ông ta.
Một quan chức NTC giấu tên thì cho biết binh sĩ đã đánh đập ông ta dã man và sau đó giết ông ta. "Chiến tranh là thế", ông này nói.

vnexpress