Trong 4 thập niên qua kể từ khi vụ Watergate nhận chìm Tổng thống Mỹ Richard Nixon, các chính trị gia đã quên mất bài học chính của bê bối này: che giấu còn tồi tệ hơn tội ác. Cũng giống Nixon, họ phải trả một cái giá đắt vì che đậy cho những hành động xấu hơn là vì những hành động xấu.
Và giờ đây lại xuất hiện một scandal phá vỡ luật đó: nghe lén điện thoại ở Anh, bê bối làm chấn động đất nước này.
Trong thập niên qua, báo giải trí News of the World thuộc tập đoàn News Corporation của Rupert Murdoch đã nhắm tới hơn 4.000 hộp thư thoại cá nhân. Danh sách này không những bao gồm Hoàng gia, những người nổi tiếng và các nhân vật quan trọng mà còn cả gia đình các binh sĩ tử trận ở Afghanistan và Iraq, cùng với các nạn nhân vụ khủng bố 7/7/2005 ở London.
Tất cả bị phơi bày ra ánh sáng khi báo The Guardian đưa tin, News of the World đã xâm nhập hộp thư thoại của Milly Dowler, bé gái 13 tuổi bị mất tích, với hy vọng thu thập được những biểu lộ đau buồn tuyệt vọng của các thành viên gia đình em để tung lên trang nhất.
Khi xác Milly được tìm thấy 6 tháng sau, gia đình và cảnh sát nghĩ em có thể vẫn còn sống, bởi vì các nhân viên News of the World đã xóa các tin nhắn khi hộp thư trong điện thoại di động của em bị đầy. (Theo Cục Điều tra tội phạm London, các phóng viên của Murdoch còn trả tiền cho nhiều sĩ quan cảnh sát để moi thông tin).
Bê bối ngày càng nghiêm trọng khi sự thật được lật tẩy là có sự che giấu quy mô. James Murdoch, con trai của Rupert và là Chủ tịch kiêm Giám đốc Điều hành News Corporation phụ trách các hoạt động ở châu Á và châu Âu, đã cho phép trả một khoản tiền bí mật lên tới 1,6 triệu USD để bịt miệng các nạn nhân bị nghe lén.
Hàng triệu bức email bị tiêu hủy. Tuy nhiên, có thể chắc chắn để nói rằng tính chất vô nhân đạo của những hành động như vậy còn gây sốc hơn nhiều so với chi tiết của việc che đậy.
Dù như thế, các hậu quả chính trị của bê bối nghe lén sẽ phụ thuộc vào kết quả các cuộc điều tra chính thức hiện đang được tiến hành ở Anh.
News Corporation thực sự là gì?
Trên tất cả, tác động của bê bối này sẽ phụ thuộc vào cách thức chính phủ và người dân đánh giá News Corporation thực sự là gì.
Gia đình Murdoch gọi News Corporation là một tập đoàn báo chí. Trên thực tế, thứ nhất, đó là một công ty giải trí, với phần lớn doanh thu có được từ các cổ phần trong ngành điện ảnh và truyền hình. Thứ hai, và quan trọng hơn, đó là một cỗ máy tuyên truyền cho các mục đích và các nhân vật chính trị cánh hữu.
Đây là bộ mặt mới của News Corporation ở Mỹ, dưới dạng Fox News, hãng tin không ngừng tuyên truyền hệ tư tưởng phe hữu.
Trong khi tuyên truyền chính trị từng là lĩnh vực của các chính phủ và các đảng chính trị, Fox News chính thức không phụ thuộc vào cả hai - mặc dù hãng này chủ yếu phục vụ các lợi ích của Đảng Cộng hòa Mỹ.
Ở Anh, News Corporation đã tạo thế mạnh bằng cách hối lộ cảnh sát, chiếm các quyền giám sát của cảnh sát và hăm dọa các chính trị gia để họ phải ngoảnh mặt làm ngơ. Ở Mỹ, họ cũng hành động tương tự, dùng sức mạnh truyền thông tập đoàn để truyền sinh lực vào một phong trào chính trị có tên Tea Party.
Tất cả những điều đó không thuộc phạm vi những gì một tổ chức báo chí được cho là sẽ thực hiện. Vai trò cốt yếu của báo chí trong một nền dân chủ là cho phép người dân có khả năng thực hiện các vai trò công dân của mình, bằng cách cung cấp thông tin về chính phủ và các thể chế quyền lực khác, các phong trào dân sự cùng các sự kiện quốc tế vv... Nhưng thay vào đó, News Corporation lại kích động và đàm luận những chuyện tầm phào.
Tập đoàn này đã làm như vậy khi tiếp quản News of the World và biến nó thành một tờ báo giải trí vào năm 1984, kết hợp với các chiến dịch vận động mang tính đảng phái. Họ cũng hành động tương tự khi tạo ra Fox News năm 1996.
Không có gì ngạc nhiên khi ở Fox News, cũng như ở nhiều chi nhánh của News Corporation, sự độc lập biên tập bị hy sinh cho sự kiểm soát trung tâm độc đoán. Thời sự và bình luận bị trộn lẫn trong một dòng vận động chính trị không ngừng nghỉ. Ý thức hệ cắt bỏ sự thật hiện hữu. Và đa số các nhân vật Cộng hòa, trong đó có các đối thủ có thể chạy đua giành chức ứng viên Tổng thống của Đảng, được thuê làm "nhà bình luận". Vì vậy, đặc tính riêng biệt của hãng tin này là biến tuyên truyền thành một thành công về tài chính và phổ thông.
Hành động "ghê tởm"
Căn cứ vào lợi nhuận của News of the World, sẽ không ai ngạc nhiên nếu nhà Murdoch tái diễn hành động vô đạo đức của mình ở các nơi khác. Nhưng dù điều gì bị lật tẩy thì bê bối nghe lén ở Anh cũng là một phần của sự biến đổi báo chí thành tuyên truyền của nhà Murdoch; cả hai đều cho thấy bản chất của một cuộc tấn công nhằm vào các bức tường chủ đạo ngăn cách báo chí, nhà nước và các đảng chính trị của nền dân chủ.
Nhà Murdoch đang trộn các thực thể này vào một sức mạnh đơn lẻ vô trách nhiệm, không có bất kỳ sự kiềm chế hay thận trọng nào.
Nỗ lực đó đã thúc ép mọi người phải đương đầu với một sự thật không hề dễ chịu ẩn dưới cả bê bối nghe lén điện thoại ở Anh lẫn Fox News, kênh tin tức phổ biến nhất ở Mỹ: quá nhiều người muốn những gì News Corporation cung cấp. Và những gì quá nhiều người mong muốn đó có thể rất nguy hiểm đối với một xã hội văn minh dựa trên luật pháp.
Để đánh giá qua mức độ nguy hiểm, hãy xem xét Italy, nơi đế chế truyền thông MediaSet của Thủ tướng Silvio Berlusconi đã thuyết phục được nhiều khu bầu cử kể từ những năm 1980 nhờ sự phối hợp kiểu Murdoch của đủ các loại chương trình và kịch bản chính trị đảng phái. Khi hệ thống đảng thời hậu chiến của Italy sụp đổ vào đầu thập niên 1990, Berlusconi đã thành lập được đảng riêng, giành quyền lực, và, trong tiến trình của 3 chính phủ, đã bẻ cong luật pháp và các cơ quan chính phủ để phục vụ cho các lợi ích cá nhân và kinh doanh của mình.
News Corporation dường như cũng quyết tâm hành xử với Anh và Mỹ theo cách tương tự. Nhưng giờ đây, ít nhất là ở Anh, tầng lớp chính trị đã nổi dậy. Thủ tướng David Cameron - người trước kia đã nuôi dưỡng quan hệ thân thiết với các lãnh đạo News Corporation - gọi bê bối nghe lén điện thoại là "ghê tởm".
Trong khi đó, các lãnh đạo Công đảng Anh - vốn cũng từng tìm kiếm đặc ân của nhà Murdoch - cam kết sẽ vô hiệu hóa nỗ lực tiếp quản kênh truyền hình trả tiền BskyB của News Corporation.
Liệu sự phản pháo đó có lan qua Đại Tây Dương hay không thì còn phải chờ mới biết được.
Thanh Hảo (Theo Project-Syndicate)
Sự sụp đổ của triều đại Murdoch?
