Vì sao chế độ Gbagbo sụp đổ?

Nhằm níu giữ chiếc ghế quyền lực, nhà lãnh đạo này đã ngăn cản tổ chức bầu cử Tổng thống để rồi cuối cùng phải chấp nhận sự kiện này diễn ra vào tháng 11-2010, song lại không công nhận kết quả bầu cử vì không được như ý mình.

Sau 5 tháng không chịu từ chức, bất chấp thất bại trong cuộc bầu cử Tổng thống Cote d’Ivoire, cuối cùng thì ngày 11- 4, Tổng thống mãn nhiệm của Cote d’Ivoire Laurent Gbagbo cũng bị các lực lượng trung thành với Tổng thống đắc cử Alassane Ouattara bắt giữ. Vì sao vị tổng thống đã có tới gần 50% dân số ủng hộ lại phải chịu một kết cục ê chề như ông Gbagbo?

Sau nhiều tháng đối đầu, cuối cùng ông Ouattara (phải) đã thắng

Ngày tàn một đế chế

Trước khi bị bắt, ông Gbagbo điều hành Cote d’Ivoire trong 10 năm, trong đó có tới 5 năm trong tình trạng đặc biệt. Nhằm níu giữ chiếc ghế quyền lực, nhà lãnh đạo này đã ngăn cản tổ chức bầu cử Tổng thống để rồi cuối cùng phải chấp nhận sự kiện này diễn ra vào tháng 11-2010, song lại không công nhận kết quả bầu cử vì không được như ý mình.

Từ nhiều tháng nay, ông Gbagbo đã mất đi sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế và các nước châu Phi. Các biện pháp trừng phạt của cộng đồng quốc tế cuối cùng cũng đạt kết quả mong muốn. Vấn đề không phải chỉ là Mỹ và châu Âu quyết định phong toả tài sản của các quan chức cao cấp Cote d’Ivoire ở nước ngoài và cấm họ ra nước ngoài. Trước hết, chính các biện pháp trừng phạt của châu Phi đã phát huy tác dụng. Bộ trưởng Tài chính các nước thành viên Liên minh Kinh tế và Tiền tệ Tây Phi (UEMOA) không đợi phải thúc giục mà đã nhanh chóng thu hồi chữ ký của Gbagbo ở các tài khoản của Cote d’Ivoire để trao cho Ouattara.

Gbagbo không còn thâu tóm được nền tài chính và nguồn tài nguyên thiên nhiên (ca cao, bông, dầu mỏ) của Cote d’Ivoire nữa. Chính vì mất đi những kho báu đó nên Gbagbo không còn gì để trả lương cho cảnh sát và quân đội. Quân đội Cote d’Ivoire có 50.000 quân, nhưng trên thực tế chỉ giống như “con hổ giấy”. Gbagbo chỉ trông cậy được vào 1/10 số quân này, gồm Trung tâm chỉ huy chiến dịch an ninh, Đại đội an ninh cộng hòa, Trung đoàn chống bạo động và Lực lượng cảnh vệ quốc gia. Tất cả đều là người bộ tộc Bete tại quê hương của chính Gbagbo, nhưng lại là nơi bỏ phiếu cho Ouattara.

Trong khi đó, Ouattara lại tỏ ra khôn khéo. Chiến dịch quân sự của ông, được sự hỗ trợ của các nước thuộc Cộng đồng Kinh tế các nước Tây Phi (CEDEAO) và một vài nước khác, diễn ra suôn sẻ và chế độ Gbagbo đã sụp đổ như lâu đài xây trên cát. Đó là sự sụp đổ nhanh chóng giống như chế độ Ben Ali ở Tunisia và Hosni Mubarak ở Ai Cập. Gbagbo không được kiên cường như nhà lãnh đạo Libye Moammer Gaddafi, và cũng chẳng cần phải chờ liên quân nước ngoài không kích ồ ạt. Các thành phố của Gbagbo lần lượt thất thủ. Lực lượng cộng hòa Cote d’Ivoire (FRCI) của Ouattara (gồm những kẻ nổi loạn ở miền Bắc trước đây và binh lính cũng như hiến binh thuộc quân đội chính quy đào ngũ) đã không vấp phải sức kháng cự đáng kể nào, rất nhanh chóng chỉ sau vài ngày đã hội quân tại Abidjan.

Hơn 20 năm đa đảng, bắt đầu từ sau cuộc bầu cử Tổng thống đa nguyên vào tháng 10 và 11-1990 đánh dấu thắng lợi của Felix Houphouet-Boigny, đã dẫn đến nguy cơ Cote d’Ivoire bị “Rwanda hóa” vì bị cuộc khủng hoảng chính trị, kinh tế và nhân đạo giằng xé. Nền kinh tế vốn hoạt động cầm chừng nay đột nhiên ngừng hoạt động khiến tình hình chính trị ngày càng ngột ngạt. Ngân hàng và doanh nghiệp không hoạt động được do nhân viên bỏ đi, trừng phạt quốc tế và cấm vận. Nạn thất nghiệp không ngừng gia tăng. Giá thực phẩm tăng mạnh. Chỉ có các bến xe là hoạt động hết công suất. Bởi lý do rất đơn giản: Người ta tranh giành nhau chỗ trên ôtô để đến các vùng không có chiến sự ở miền Bắc, miền Đông hay miền Nam.

Hàng triệu người Cote d’Ivoire đã phải bỏ nhà đi lánh nạn

Vị thế của Pháp thời hậu Gbagbo

Tương lai dường như không phải là một ván bài hay cho tân Tổng thống Ouattara, vì việc triều đại Gbagbo bị lật đổ không giải quyết được mọi vấn đề. Hơn nữa, sự có mặt của Pháp tại nước này đang là vấn đề gây tranh cãi. Nhà phân tích Kharroubi Habib viết trên tờ “Le Quotidien d’Oran” rằng Ouattara phải tỏ rõ ông không phải là người của Pháp như các đối thủ của ông từng kết tội. Muốn vậy, một trong những mục tiêu đầu tiên của ông trong thời gian tới là yêu cầu quân Pháp đóng ở Cote d’Ivoire phải rút về nước sau khi đất nước trở lại yên bình và an ninh được thiết lập trở lại.

Sự can dự của Pháp bằng súng đạn và viện trợ kinh tế vào Cote d’Ivoire là rất rõ ràng, thậm chí còn bị kết tội dàn dựng cuộc đảo chính tại quốc gia Tây Phi này. Một đại diện phe Gbagbo không ngần ngại kết tội lực lượng đặc nhiệm Pháp đã “bắt cóc” Gbagbo. Tuy Pháp có cải chính, song chuyên gia Hassan Moali khẳng định “không ai tin”, đặc biệt là phe trung thành với Gbagbo và những người tố cáo sự can thiệp trắng trợn của Pháp vào công việc nội bộ của Cote d’Ivoire dưới màu cờ “lừa dối” của Liên hợp quốc. Bằng chứng là Pháp ngay lập tức tỏ lòng hào phóng bằng cách cung cấp ngay cho Cote d”Ivoire khoản viện trợ 400 triệu euro để giúp thuộc địa cũ của mình giải quyết nhu cầu trước mắt của dân chúng và Abidjan.

Ông Hassan Moali khẳng định Pháp đã bỏ tiền, vũ khí và huy động quân để hạ bệ Gbagbo thì, theo logic, sẽ chờ được đầu tư trở lại vào Cote d’Ivoire. Còn Tổng thống Ouattara, có vợ người Pháp, trong con mắt của giới quan sát, là con người hoàn hảo bảo đảm và tái bảo đảm đưa Cote d’Ivoire của ông ta vào vòng tay của Pháp cùng với chính sách châu Phi của Pháp.

Trong những năm gần đây, Pháp đã giảm sự có mặt quân sự ở Cote d’Ivoire, nhưng vẫn không từ bỏ ý định bảo vệ lợi ích kinh tế của mình ở đây. Cho đến nay, theo nhà phân tích D. Bouatta, Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy vẫn không quên “châu Phi của nước Pháp”. Nhà lãnh đạo này không những không muốn xóa bỏ hình ảnh đó mà còn định đặt dấu ấn riêng của mình trong đó bằng cách đưa “khái niệm Sarkozy” vào châu lục này. Sự can thiệp quân sự của Pháp vào Cote d’Ivoire đã đánh dấu một thời kỳ mới trong lịch sử đầy sóng gió và xung đột giữa Pháp và châu Phi, đặc biệt là ở các nước thuộc địa cũ của Pháp.

Tại hội nghị thượng đỉnh Pháp-châu Phi tháng 6-2010 tại Nice (Pháp), Tổng thống Sarkozy cam kết Pháp sẽ không can thiệp vào công việc nội bộ của Cote d’Ivoire, nhưng rốt cuộc ông Sarkozy đã nuốt lời và “sen đầm Pháp” lại núp bóng Liên hợp quốc để nhảy vào Cote d’Ivoire, chấm dứt chế độ Gbagbo, dựng nên chế độ Ouattara phục vụ nước Pháp.

Vợ chồng ông Gbagbo lúc bị bắt

Tương lai nào cho Cote d”Ivoire”?

Như một lẽ đương nhiên, tổng thống Ouattara đã đánh bại được đối thủ, đang ở vào thế thuận lợi để đóng vai trò là người lãnh đạo đất nước duy nhất, từ đó bắt tay vào thực hiện các mục tiêu của mình. Phát biểu sau khi bắt được ông Gbagbo, ông Ouattara tuyên bố: “Một chương mới đã được mở ra trong lịch sử Cote d’Ivoire. Một chương mới về hy vọng và hòa bình”.

Thời kỳ nắm quyền của Gbagbo có thể đã khép lại, nhưng do Cote d’Ivoire là một nước dân chủ, có thể trong tương lai, Gbagbo hoặc một ai đó thuộc phe của ông này vẫn có thể ra tranh chức Tổng thống một lần nữa. Với sự hỗ trợ của các tổ chức liên châu Phi, các nhà lãnh đạo trẻ trong phe của ông Gbagbo trong tương lai có thể sẽ tập hợp lại và chiến đấu với phe của ông Ouattara.

Chuyên gia Hannah Koep nhận định, xuất thân của Ouattara mang tính biểu trưng cho sự chia rẽ ở d’Ivoire. Mặc dù các mối quan hệ quốc tế của ông có thể giúp ông khôi phục nền kinh tế, song xuất thân của ông có thể khiến ông gặp khó khăn hơn trong việc giải quyết các vấn đề nội bộ của đất nước. Nhiều nhà phân tích cho rằng chưa chắc Ouattara sẽ xoa dịu được các vết thương của người d’Ivoire.

Giới quan sát Algeria đều có chung một nhận định: Giống như các nhà lãnh đạo độc đoán khác ở châu Phi, Gbagbo luôn đưa đất nước mình đến bên bờ vực và chính các biện pháp trừng phạt chính trị, ngoại giao và kinh tế của cộng đồng quốc tế đã đánh sập chế độ của Gbagbo sau 5 tháng chống đỡ. Vấn đề hiện nay là ông Ouattara sẽ làm gì sau khi thắng trận. Tuy nhiên, Liên hợp quốc đã tỏ ý quan ngại trước nguy cơ đến lượt ông Ouattara sẽ hành xử như một kẻ độc tài.

Minh Tâm
(PLXH)