Tổng thống Trump thúc giục phe Cộng ḥa bỏ quy tắc filibuster đang cản trở dự luật ngân sách, động thái được ví như "lựa chọn hạt nhân" để mở cửa chính phủ trở lại.
Chính phủ Mỹ đă đóng cửa hơn một tháng, sau khi phe Cộng ḥa và Dân chủ tại quốc hội không thể nhất trí các điều khoản cho ngân sách năm tài khóa 2026. Đợt đóng cửa dài thứ hai lịch sử này đang gây ra hệ lụy sâu rộng và ngày càng trầm trọng đến đời sống người dân Mỹ.
Chính phủ Mỹ chỉ có thể mở cửa trở lại khi Hạ viện và Thượng viện thông qua dự luật ngân sách, cấp kinh phí cho các hoạt động của chính quyền. Đây là điều mà phe Cộng ḥa đă nỗ lực thúc đẩy suốt một tháng qua, nhưng đều không thành công.
Đảng Cộng ḥa không gặp nhiều khó khăn khi thông qua dự luật ngân sách tại Hạ viện, bởi họ chỉ cần vượt mức quá bán. Trở ngại chính hiện nằm ở Thượng viện, nơi đảng Cộng ḥa giữ thế đa số 53-47, nhưng không thể tự ḿnh thông qua được dự luật do quy định về filibuster (chiến thuật câu giờ).
Filibuster là thuật ngữ để chỉ việc các nghị sĩ có quyền tranh luận không giới hạn về thời gian, đồng nghĩa có thể tŕ hoăn việc thông qua một dự luật vô thời hạn. Chiến thuật câu giờ này chỉ bị phá bỏ khi dự luật hội đủ 60 phiếu ủng hộ tại Thượng viện.
Do một đảng ở Mỹ hiếm khi hội đủ số ghế này, filibuster trở thành công cụ quan trọng để phe thiểu số tại Thượng viện cản trở đối thủ. Trong t́nh cảnh hiện nay, phe Cộng ḥa cần phải thuyết phục được 7 nghị sĩ Dân chủ ủng hộ dự luật ngân sách để mở cửa chính phủ trở lại, điều được cho là phi thực tế nếu họ không chấp nhận các điều kiện của đối phương.
Đến cuối tháng 10, Thượng viện Mỹ đă 13 lần không thể duyệt một ngân sách tạm thời mà Hạ viện đệ tŕnh để mở cửa trở lại. Trước t́nh trạng bế tắc kéo dài, Tổng thống Donald Trump đă đề xuất kích hoạt cái gọi là "lựa chọn hạt nhân", để phe Cộng ḥa có thể tự thông qua dự luật mở cửa lại chính phủ.
"Đă đến lúc phe Cộng ḥa dùng đến 'quân bài tẩy' và kích hoạt 'lựa chọn hạt nhân' là xóa bỏ filibuster. Hăy xóa bỏ nó ngay bây giờ!", ông Trump viết trên Truth Social đêm 30/10. "Chúng ta đang nắm quyền, nếu thực hiện điều cần làm th́ t́nh trạng đóng cửa lố bịch, tàn phá đất nước sẽ lập tức chấm dứt".
Ṭa nhà quốc hội Mỹ ở thủ đô Washington ngày 29/6. Ảnh: AFP
Để kích hoạt "lựa chọn hạt nhân" theo ư ông Trump, lănh đạo phe Cộng ḥa sẽ phải kêu gọi tổ chức bỏ phiếu về dự luật ngân sách, vốn đang bị phe Dân chủ cản trở bằng chiến thuật filibuster. Trước khi bỏ phiếu, cố vấn nghị viện, vị trí phi đảng phái, sẽ được yêu cầu xác định filibuster này có hợp lệ hay không và câu trả lời thường là "có", tức là vấn đề cần 60 phiếu để thông qua.
Phe đa số sau đó bỏ phiếu để bác quan điểm của cố vấn và cần hội đủ 51 phiếu. Nếu thành công, dự luật ngân sách đang bị filibuster sẽ được áp dụng một chuẩn mực mới, có thể được thông qua với 51 phiếu ủng hộ và trở thành tiền lệ cho các trường hợp tương tự sau này.
Năm 2013, khi phe Dân chủ kiểm soát Thượng viện, lănh đạo đa số Harry Reid kích hoạt "lựa chọn hạt nhân" để hủy filibuster mà phe Cộng ḥa dùng để tŕ hoăn các đề cử nhân sự của tổng thống Barack Obama, kể cả với những vị trí không gây tranh căi.
Thượng nghị sĩ Mitch McConnell, lănh đạo Cộng ḥa tại Thượng viện, khi đó cảnh báo ông Reid rằng đây là thay đổi "nguy hiểm và có tác động sâu rộng".
"Họ không bận tâm điều này sẽ có ư nghĩa ǵ khi Cộng ḥa là phe đưa ra đề cử", ông McConnell nói. "Họ muốn quyền lực và họ muốn nó ngay lập tức".
Năm 2017, phe Cộng ḥa, do ông McConnell lănh đạo, đáp trả bằng loại bỏ filibuster đối với các đề cử thẩm phán Ṭa án Tối cao, nhằm phê chuẩn ứng viên Neil Gorsuch. Động thái mở đường cho Tổng thống Trump đề cử thêm hai thẩm phán theo khuynh hướng bảo thủ nữa vào Ṭa án Tối cao.
Nếu phe Cộng ḥa lần này áp dụng "lựa chọn hạt nhân" để phá thế bế tắc và mở cửa chính phủ trở lại, họ cũng đối mặt với rủi ro lớn nếu phe Dân chủ trong tương lai kiểm soát được Thượng viện và cũng kích hoạt lựa chọn tương tự để giải quyết những bất đồng về ngân sách.
Do vậy, ít nhất 8 thượng nghị sĩ Cộng ḥa đă lên tiếng phản đối xóa bỏ filibuster. Con số này đồng nghĩa "lựa chọn hạt nhân" sẽ thất bại nếu lănh đạo Cộng ḥa tại Thượng viện John Thune tổ chức bỏ phiếu theo ư Tổng thống Trump.
"Filibuster buộc chúng ta phải t́m tiếng nói chung tại Thượng viện", thượng nghị sĩ Cộng ḥa John Curtis viết trên mạng xă hội ngày 31/10. "Quyền lực có thể thay đổi, nhưng nguyên tắc th́ không. Tôi kiên quyết phản đối việc xóa bỏ nó".
Ông Thune hồi đầu tháng 10 mô tả "filibuster là một tấm lá chắn chống lại rất nhiều điều tồi tệ có thể xảy ra với đất nước", coi việc bảo vệ filibuster là cốt lơi trong nhiệm kỳ. Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson lưu ư cả đảng Cộng ḥa và Dân chủ đều cần đến filibuster.
"Xóa bỏ filibuster đồng nghĩa chúng ta sẽ mở một chiếc hộp Pandora", ông Johnson cảnh báo trên C-SPAN ngày 9/10. "Nếu phe Dân chủ giành lại quyền kiểm soát quốc hội, họ có thể tăng thuế lên kịch trần và kiểm soát mọi thứ".
