Ảo giác thị giác gây tranh cãi: Chấm tròn xanh hay tím?

[sunshine1104]

Mới đây, một nhà khoa học thuộc Trường Y Harvard đã công bố một thí nghiệm đơn giản mà kỳ lạ đến mức nhiều người cho rằng đây có thể là ảo giác 'khó tin nhất' từng thấy.


Ảo giác này chỉ gồm 9 chấm nhỏ trên nền tím sẫm. Vấn đề ở chỗ: những chấm đó thực sự là màu xanh hay màu tím?

Ảo ảnh quang học kỳ lạ này đã gây tranh cãi trên Internet vì người dùng mạng xã hội không thể thống nhất được các chấm màu tím hay xanh lam. Ảnh: Hinnerk Schulz-Hildebrandt

Câu hỏi tưởng chừng đơn giản này đã gây tranh cãi dữ dội trên Reddit, với hơn 4.900 lượt bình chọn và hơn 500 bình luận. Nhiều người khẳng định chấm “rõ ràng là tím”, trong khi người khác quả quyết “tất cả đều xanh tím”. Một người thậm chí viết: “Mắt tôi loạn cả lên… có lẽ đêm nay khỏi ngủ. Cảm ơn vì đã chia sẻ”.

Trên các nền tảng xã hội, bình luận chia thành hai phe: một bên tin rằng chấm xanh, bên còn lại chắc chắn đó là tím. Điều thú vị là nhiều người còn phát hiện ra hiệu ứng kỳ lạ hơn: một chấm dường như đổi màu và “di chuyển” theo hướng nhìn.

Một người viết: “Chỉ có một chấm tím với tôi, nhưng nó cứ thay đổi vị trí”. Người khác chia sẻ: “Nhìn trực tiếp thì thấy màu tím, nhưng khi nhìn lệch đi thì lại thành xanh”. Có người còn hài hước: “Sao chấm tím biết tôi đang nhìn đâu để đổi màu?”

Đúng như mong muốn của người tạo ra nó – Tiến sĩ Hinnerk Schulz-Hildebrandt – ảo giác hoạt động chính xác theo cách đó.

Bí mật phía sau

Thực chất, tất cả các chấm đều màu tím, đặt trên nền xanh lam nhạt. Khi giữ điện thoại cách mắt khoảng 30cm và lần lượt nhìn vào từng chấm, chỉ chấm nằm ở vị trí trung tâm tầm nhìn mới hiện đúng màu tím, còn các chấm khác dần biến thành xanh.

Trong một biến thể khác, 360 chấm tím được đặt trên nền xanh tương tự. Khi người xem để điện thoại sát mặt rồi từ từ đưa ra xa, nhiều chấm hơn sẽ đổi từ xanh sang tím theo độ mở của tầm nhìn.

Tiến sĩ Schulz-Hildebrandt còn tạo ra phiên bản thơ đặc biệt – “bài thơ biến mất”. Các chữ tím trên nền xanh sẽ chỉ hiện rõ chữ mà bạn đang đọc, trong khi những chữ khác mờ dần thành màu xanh rồi biến mất.

Ông gọi đây là “ảo giác màu phụ thuộc điểm cố định và khoảng cách”. Nói cách khác, mắt người chỉ thấy đúng màu tím tại đúng điểm nhìn trực diện, còn vùng ngoại vi thì “dịch” thành xanh.

Câu trả lời nằm ở cách não bộ con người xử lý màu tím. Trong mắt, chúng ta có ba loại tế bào nón cảm nhận ánh sáng: S-cone (nhạy với xanh lam), M-cone (xanh lục) và L-cone (đỏ). Các màu như xanh lá, vàng hay cam đều gắn với bước sóng cụ thể trên quang phổ. Nhưng màu tím thì không tồn tại độc lập trên phổ ánh sáng.

Thay vào đó, tím được não bộ “tạo ra” khi kết hợp tín hiệu từ S-cone (xanh lam) và L-cone (đỏ). Chính vì vậy, tím được coi là một cảm nhận mong manh và dễ dao động, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ bối cảnh hoặc sự tương phản màu.

Hiệu ứng này cũng chính là lý do nhiều ảo giác kinh điển khiến vật thể đổi màu theo môi trường xung quanh, như “chiếc váy xanh-đen” từng nổi tiếng lại có người nhìn thành trắng-vàng.

“Chiếc váy xanh-đen” nổi tiếng lại có người nhìn thành trắng-vàng.

Ngoài ra, do sự phân bố không đồng đều của tế bào nón, mắt người nhìn tím rõ nhất ở trung tâm tầm nhìn nhưng kém nhạy ở vùng ngoại vi. Đặt chấm tím trên nền xanh khiến não chỉ “diễn giải đúng” màu ở chấm trung tâm, còn những chấm ngoài rìa tự động hóa xanh.

Từ chấm tím đến các ảo giác kinh điển khác

Ảo giác này nối dài danh sách những thí nghiệm thị giác khiến giới khoa học lẫn công chúng say mê. Một ví dụ cổ điển là ảo giác Delboeuf, được nhà toán học Joseph Delboeuf đưa ra từ năm 1865. Trong thí nghiệm, hai chấm bằng nhau nhưng chấm nằm trong vòng tròn lớn thường bị nhìn nhỏ hơn chấm trong vòng tròn nhỏ.

Hai chấm bằng nhau nhưng chấm nằm trong vòng tròn lớn thường bị nhìn nhỏ hơn chấm trong vòng tròn nhỏ.

Ảo giác Delboeuf từng được ứng dụng trong thực tiễn – chẳng hạn giả thuyết cho rằng đĩa nhỏ khiến khẩu phần ăn có vẻ nhiều hơn. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ ra khi con người thật sự đói, não bộ phân tích chính xác lượng thức ăn và không dễ bị đánh lừa.

Điều đó cho thấy ảo giác thị giác có thể tác động mạnh, nhưng cũng có giới hạn khi bản năng sinh tồn hoặc yếu tố sinh học can thiệp.

Ảo giác “chấm xanh hay tím” không chỉ là trò chơi thị giác giải trí trên mạng. Nó còn phản ánh sự phức tạp trong cách mắt và não xử lý thông tin màu sắc, đặc biệt là những màu “không tồn tại” trên phổ ánh sáng như tím.

Như Tiến sĩ Schulz-Hildebrandt nhấn mạnh, đây là minh chứng rõ ràng rằng não người không chỉ nhìn, mà còn sáng tạo màu sắc dựa trên dữ liệu nhận được. Chính điều đó biến những chấm tím trên nền xanh thành một bí ẩn nhỏ nhưng khiến hàng nghìn người phải tranh luận – và có lẽ, còn tiếp tục tranh cãi lâu dài.