Israel đã giáng đòn vào chương trình hạt nhân Iran khi không kích cơ sở làm giàu uranium, nhưng dường như chưa thể ngăn Tehran theo đuổi tham vọng hạt nhân.
Tel Aviv từ lâu coi việc phá hủy năng lực hạt nhân của Iran là ưu tiên hàng đầu. Thủ tướng Benjamin Netanyahu ngày 13/6 mô tả là chương trình hạt nhân Iran là "mối đe dọa đối với sự tồn vong của Israel", khi giải thích lý do tiến hành cuộc không kích phủ đầu.
Giới quan sát thừa nhận Israel gây ra những thiệt hại đáng kể cho chương trình hạt nhân Iran. Iran có ba nhà máy làm giàu uranium hoạt động vào thời điểm Israel phát động chiến dịch không kích.
Ba cơ sở chính
Một là nhà máy làm giàu nhiên liệu (FEP) tại Natanz, nơi nguồn cung cấp điện bị tấn công. Đây là cơ sở ngầm được thiết kế để chứa 50.000 máy ly tâm giúp làm giàu uranium. Thống kê gần nhất cho thấy có khoảng 17.000 máy ly tâm đã lắp đặt ở đây và khoảng 13.500 trong số đó đang hoạt động, làm giàu uranium tới 5%.
Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cho biết vụ mất điện đột ngột ở nhà máy này có thể đã phá hủy một số máy ly tâm. Các dàn máy ly tâm dùng để làm giàu uranium rất dễ hỏng nếu không được tắt đúng quy trình.
IAEA hôm 17/6 nói rằng dựa theo kết quả phân tích hình ảnh vệ tinh, họ đánh giá Israel đã không kích trúng trực tiếp cơ sở này.
Hai là nhà máy làm giàu nhiên liệu thí điểm (PFEP) tại Natanz, nơi IAEA cho biết đã bị phá hủy trong đòn không kích của Israel. Nhà máy nhỏ nằm trên mặt đất nên trở thành mục tiêu dễ bị tấn công nhất.
Từ lâu được xem là trung tâm nghiên cứu và phát triển, nhà máy sử dụng ít máy ly tâm hơn các cơ sở khác. Tuy nhiên, cơ sở này vẫn có hai cụm máy ly tâm tiên tiến với khoảng 328 máy, làm giàu uranium lên tới 60%. Ngoài ra, nhà máy cũng có 201 máy ly tâm làm giàu 2%.
Hình ảnh vệ tinh về cơ sở hạt nhân Natanz trước và sau cuộc không kích của Israel. Ảnh: Maxar
Cuối cùng là nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow, nơi làm giàu uranium cấp độ cao và được xem là thách thức lớn nhất với Israel. Dù chỉ có 2.000 máy ly tâm hoạt động, nhà máy sản xuất phần lớn uranium làm giàu tới 60% của Iran.
Thống kê quý gần nhất cho thấy Fordow đã sản xuất hơn 166 kg uranium làm giàu tới 60%. Theo tiêu chuẩn của IAEA, về lý thuyết, số lượng này đủ cho việc sản xuất gần 4 quả bom hạt nhân.
Nhiều người tin rằng Fordow, cơ sở xây dựng sâu bên trong một sườn núi ở thánh địa Qom, chỉ có thể bị phá hủy bằng một quả bom phá boongke khổng lồ của Mỹ.
"Israel cho đến nay đã nhắm mục tiêu vào các khu vực quan trọng trong chương trình hạt nhân của Iran. Nhưng nếu bạn lo lắng về một mối đe dọa hạt nhân thực sự, Fordow chính là con át chủ bài", Richard Nephew, người từng đàm phán với Iran dưới thời chính quyền tổng thống Joe Biden và Barack Obama, nói.
Giới chuyên gia đánh giá rằng Tehran có thể phải mất tới một năm để xây dựng lại nhà máy làm giàu nhiên liệu.
Israel cũng đã tấn công các phần quan trọng trong chuỗi cung ứng sản xuất bom của Iran. Tại cơ sở Isfahan ở miền trung Iran, lực lượng Israel đã phá hủy 4 tòa nhà, hai trong số đó là những phần không thể thiếu nếu muốn chế tạo vũ khí hạt nhân. Một là cơ sở chuyển đổi uranium thành dạng khí cần thiết để đưa vào máy ly tâm. Hai là nhà máy sản xuất nhiên liệu, nơi chuyển đổi uranium được làm giàu thành kim loại, thành phần quan trọng của đầu đạn hạt nhân.
Ít nhất 14 nhà khoa học hạt nhân Iran đã thiệt mạng vì các vụ tấn công của Israel từ ngày 13/6. Thủ tướng Israel cho biết việc nhắm mục tiêu các nhà khoa học có thể "làm chậm khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân của Iran" thêm nhiều năm. Tuy nhiên, giới quan sát hoài nghi về điều đó, cho rằng Iran đã phát triển mạng lưới tinh vi để bảo vệ và lưu truyền kiến thức chuyên môn về hạt nhân cho thế hệ nhà khoa học mới.
Kho dự trữ uranium
Tehran nhiều lần phủ nhận họ không theo đuổi chế tạo vũ khí hạt nhân, khẳng định chương trình hạt nhân chỉ vì mục đích hòa bình. IAEA ước tính Iran có lượng lớn uranium được làm giàu ở các cấp độ khác nhau.
Tính đến ngày 17/5, về lý thuyết, Iran có đủ số uranium làm giàu tới 60% để sản xuất 9 vũ khí hạt nhân. Ở cấp độ thấp hơn, nước này có đủ uranium làm giàu tới 20% để sản xuất 2 quả bom và 11 quả với lượng uranium làm giàu ở mức 5%.
Phần lớn uranium làm giàu cấp độ cao nhất của Iran được lưu trữ tại khu phức hợp Isfahan và được IAEA kiểm soát. Cơ quan Liên Hợp Quốc không cho biết vị trí lưu giữ chính xác hoặc liệu kho này có bị ảnh hưởng trong đợt tấn công của Israel hay không.
Giới chuyên gia không loại trừ khả năng Iran còn có cơ sở bí mật để cất giấu lượng lớn máy ly tâm Trong nhiều năm, Iran đã không cho phép IAEA tiếp cận những cảnh quay về địa điểm sản xuất máy ly tâm của họ.
Các nhà phân tích cho rằng địa điểm đó không cần quá lớn và Iran có thể chỉ cần vài trăm máy ly tâm tiên tiến để sản xuất vật liệu cấp vũ khí trong thời gian ngắn.
Tuy nhiên David Albright, chủ tịch Viện Khoa học và An ninh Quốc tế trụ sở tại Mỹ, cho rằng việc tình báo Israel xâm nhập sâu trong Iran cũng khiến Tehran phải lo lắng về nguy cơ những cơ sở bí mật như vậy có thể bị phát hiện và phá hủy.
Chuyên gia này nhận định cuộc tấn công của Israel đã làm "giảm đáng kể" khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân của Iran. Nhưng Israel vẫn chưa thể đạt được mục tiêu vô hiệu hóa chương trình.
Albright cho rằng để có thể đạt mục tiêu như thế, Fordow và Natanz phải bị phá hủy nặng nề và kho uranium làm giàu phải bị xóa sổ. Đồng thời, Israel cũng có thể cần phải nhắm mục tiêu vào nhiều nhà khoa học hạt nhân hơn và loại bỏ một số thiết bị thử nghiệm mà Iran cần cho quá trình chế tạo bom.
Sima Shine, cựu lãnh đạo bộ phận nghiên cứu và đánh giá tại cơ quan tình báo Mossad của Israel, cho hay thành công của chiến dịch sẽ phụ thuộc phần lớn vào khả năng làm suy yếu chương trình hạt nhân của Iran và kết quả cho đến nay là chưa rõ ràng.
Bà nói Israel vẫn có nguy cơ đối mặt kịch bản tồi tệ nhất, khi cuộc tấn công của Tel Aviv thúc đẩy Tehran nhanh chóng thực hiện tham vọng chế tạo bom. "Tôi chắc rằng nếu có thể làm được, họ sẽ làm", bà nói.
