Khi đại dịch Covid-19 mới xuất hiện vào năm ngoái, các quan chức y tế lo ngại dịch bệnh sẽ càn quét qua châu Phi, cướp sinh mạng của hàng triệu người và phá hủy hệ thống y tế mong manh của châu lục này.
Một người vi phạm lệnh cấm ra đường bị cảnh sát đuổi ở Uganga, châu Phi. Ảnh: Alex Esagala
Tại một khu chợ sầm uất ở một thị trấn nghèo bên ngoài thủ đô Harare, Zimbabwe vào tuần này, Nyasha Ndou - một người dân địa phương - vẫn mang theo khẩu trang khi đi chợ. Nhưng thay vì đeo khẩu trang, Nyasha lại để nó trong túi quần. Phần lớn trong số hàng trăm người đi chợ không đeo khẩu trang vẫn chen chúc nhau mua đồ.
Cũng như phần lớn các khu vực khác ở Zimbabwe, đại dịch Covid-19 dường như bị quên lãng ở thị trấn này khi các cuộc mít tinh chính trị, các buổi hòa nhạc và tụ tập trong nhà diễn ra thường xuyên.
"Covid-19 không còn tồn tại ở đây. Lần cuối cùng tôi nghe tin có người nào tử vong vì Covid-19 là khi nào nhỉ? Từ rất lâu rồi. Khẩu trang giờ chỉ để bảo vệ túi tiền của tôi mà thôi", Nyasha nói. "Cảnh sát vẫn thường xuyên kiểm tra việc đeo khẩu trang. Nếu bị họ bắt gặp không đeo khẩu trang, tôi sẽ phải đút lót cho họ".
Đầu tuần này, Zimbabwe ghi nhận 33 ca nhiễm Covid-19 mới và không có ca nào tử vong. Điều này phù hợp với sự suy yếu gần đây của đại dịch trên khắp châu lục. Dữ liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho thấy rằng, các ca nhiễm Covid-19 ở châu Phi đã giảm kể từ tháng 7.
Khi đại dịch Covid-19 mới xuất hiện vào năm ngoái, các quan chức y tế lo ngại dịch bệnh sẽ càn quét qua châu Phi, cướp sinh mạng của hàng triệu người. Dù vẫn chưa rõ con số cuối cùng về người nhiễm và tử vong vì Covid-19 ở châu Phi là bao nhiêu, nhưng ở thời điểm hiện tại, kịch bản thảm khốc đó vẫn chưa thành hiện ở Zimbabwe cũng như phần lớn châu Phi.
Các nhà khoa học nhấn mạnh, việc thu thập dữ liệu Covid-19 chính xác, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi với hệ thống giám sát chắp vá, là vô cùng khó khăn và cảnh báo rằng xu hướng giảm hiện tại có thể dễ dàng bị đảo ngược.
Nhưng có điều gì đó "bí ẩn" đang diễn ra ở châu Phi kiến các nhà khoa học thế giới bất ngờ, theo Wafaa El-Sadr - chủ tịch y tế toàn cầu tại Đại học Columbia (Mỹ). "Châu Phi không có nhiều vắc xin và các nguồn lực để chống dịch Covid-19 như châu Âu hay châu Mỹ, nhưng bằng cách nào đó, tình hình dịch ở các nước châu Phi không diễn biến phức tạp như ở các khu vực đó", bà Wafaa nói.
Theo ABC News, chưa đầy 6% dân số châu Phi được tiêm chủng vắc xin Covid-19. Trong nhiều tháng, WHO đã mô tả châu Phi là "một trong những khu vực ít bị ảnh hưởng nhất thế giới" trong các bản tin đại dịch hàng tuần của mình.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng, dân số trẻ ở châu Phi - độ tuổi trung bình là 20 so với khoảng 43 ở Tây Âu, cùng với tỷ lệ đô thị hóa thấp hơn cũng như xu hướng dành thời gian ngoài trời nhiều hơn, có thể là các nguyên nhân khiến người dân các nước châu Phi tránh được tác động của virus SARS-CoV-2.
Một số nhà khoa học đang tìm hiểu xem liệu có thể có các yếu tố khác, như di truyền hay từng nhiễm các bệnh do ký sinh trùng gây ra, ảnh hưởng đến kết quả này hay không.
Hôm 19/11, các nhà nghiên cứu làm việc tại Uganda cho biết, họ phát hiện các bệnh nhân Covid-19 từng nhiễm bệnh sốt rét có ít nguy cơ mắc bệnh nặng hoặc tử vong hơn so với những bệnh nhân Covid-19 chưa từng mắc bệnh sốt rét.
Jane Achan, đồng tác giả nghiên cứu ở Uganda, cho biết: "Chúng tôi rất ngạc nhiên khi thấy người từng nhiễm bệnh sốt rét lại có khả năng bảo vệ khỏi việc bị bệnh nặng và tử vong nếu họ nhiễm Covid-19". Theo Jane, điều này cho thấy, việc từng bị mắc sốt rét có thể "làm giảm" xu hướng hoạt động quá mức của hệ thống miễn dịch khi người đó nhiễm Covid-19. Nghiên cứu này được giới thiệu hôm 19/11 tại một cuộc họp của Hiệp hội Y học nhiệt đới và Vệ sinh Mỹ.
Christian Happi, giám đốc Trung tâm Gen trội và các bệnh truyền nhiễm châu Phi tại Đại học Nigeria, cho biết, giới chức các nước châu Phi đã quen với việc kiểm soát dịch bệnh ngay cả khi không có vắc xin, đồng thời ghi nhận mạng lưới rộng lớn của các nhân viên y tế cộng đồng ở châu Phi.
Devi Sridhar, chủ tịch y tế công cộng toàn cầu tại Đại học Edinburgh (Anh), cho biết, các lãnh đạo châu Phi không được công nhận xứng đáng dù họ hành động rất nhanh chóng để ngăn dịch bệnh, trích dẫn quyết định đóng cửa biên giới của Mali trước khi dịch Covid-19 có cơ hội tràn vào nước này.
"Tôi nghĩ rằng có một cách tiếp cận văn hóa khác ở châu Phi, nơi các quốc gia đối phó Covid-19 với tinh thần khiêm tốn, thận trọng vì họ từng trải qua những đại dịch như Ebola, bại liệt hay sốt rét", Sridhar nói.
Dữ liệu của WHO cho thấy, số ca tử vong vì Covid-19 ở châu Phi chỉ chiếm 3% tổng số ca tử vong toàn cầu. Trong khi đó, số ca tử vong ở châu Mỹ và châu Âu lần lượt chiếm 46% và 29% tổng số ca tử vong toàn cầu.
Oyewale Tomori, một nhà virus học người Nigeria tham gia vào các nhóm tư vấn của WHO, cho rằng, châu Phi thậm chí có thể không cần nhiều vắc xin như các nước phương Tây. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là châu Phi không cần vắc xin phòng Covid-19.
"Chúng ta cần phải tiêm phòng cho tất cả mọi người trước khi làn sóng lây lan dịch bệnh tiếp theo ập đến", Salim Abdool Karim, một nhà dịch tễ học tại Đại học KwaZulu-Natal (Nam Phi), nhận định. "Hãy nhìn những gì đang xảy ra ở châu Âu, khả năng có thêm nhiều đợt lây lan dịch bệnh ở châu Phi là rất cao".
Trở lại với Zimbabwe, các bác sĩ đang rất mừng vì họ có thời gian nghỉ ngơi khi số ca nhiễm Covid-19 giảm nhưng sợ rằng đó chỉ là tạm thời.
"Mọi người vẫn nên cảnh giác. Tự mãn là thứ sẽ hủy hoại chúng ta trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay", tiến sĩ Johannes Marisa, chủ tịch Hiệp hội Y tế và Nha khoa Zimbabwe, nói và cảnh báo rằng một đợt lây lan dịch bệnh mới có thể xảy ra ở Zimbabwe vào tháng tới.
