Tổng thống Trump thúc giục phe Cộng hòa bỏ quy tắc filibuster đang cản trở dự luật ngân sách, động thái được ví như "lựa chọn hạt nhân" để mở cửa chính phủ trở lại.
Chính phủ Mỹ đã đóng cửa hơn một tháng, sau khi phe Cộng hòa và Dân chủ tại quốc hội không thể nhất trí các điều khoản cho ngân sách năm tài khóa 2026. Đợt đóng cửa dài thứ hai lịch sử này đang gây ra hệ lụy sâu rộng và ngày càng trầm trọng đến đời sống người dân Mỹ.
Chính phủ Mỹ chỉ có thể mở cửa trở lại khi Hạ viện và Thượng viện thông qua dự luật ngân sách, cấp kinh phí cho các hoạt động của chính quyền. Đây là điều mà phe Cộng hòa đã nỗ lực thúc đẩy suốt một tháng qua, nhưng đều không thành công.
Đảng Cộng hòa không gặp nhiều khó khăn khi thông qua dự luật ngân sách tại Hạ viện, bởi họ chỉ cần vượt mức quá bán. Trở ngại chính hiện nằm ở Thượng viện, nơi đảng Cộng hòa giữ thế đa số 53-47, nhưng không thể tự mình thông qua được dự luật do quy định về filibuster (chiến thuật câu giờ).
Filibuster là thuật ngữ để chỉ việc các nghị sĩ có quyền tranh luận không giới hạn về thời gian, đồng nghĩa có thể trì hoãn việc thông qua một dự luật vô thời hạn. Chiến thuật câu giờ này chỉ bị phá bỏ khi dự luật hội đủ 60 phiếu ủng hộ tại Thượng viện.
Do một đảng ở Mỹ hiếm khi hội đủ số ghế này, filibuster trở thành công cụ quan trọng để phe thiểu số tại Thượng viện cản trở đối thủ. Trong tình cảnh hiện nay, phe Cộng hòa cần phải thuyết phục được 7 nghị sĩ Dân chủ ủng hộ dự luật ngân sách để mở cửa chính phủ trở lại, điều được cho là phi thực tế nếu họ không chấp nhận các điều kiện của đối phương.
Đến cuối tháng 10, Thượng viện Mỹ đã 13 lần không thể duyệt một ngân sách tạm thời mà Hạ viện đệ trình để mở cửa trở lại. Trước tình trạng bế tắc kéo dài, Tổng thống Donald Trump đã đề xuất kích hoạt cái gọi là "lựa chọn hạt nhân", để phe Cộng hòa có thể tự thông qua dự luật mở cửa lại chính phủ.
"Đã đến lúc phe Cộng hòa dùng đến 'quân bài tẩy' và kích hoạt 'lựa chọn hạt nhân' là xóa bỏ filibuster. Hãy xóa bỏ nó ngay bây giờ!", ông Trump viết trên Truth Social đêm 30/10. "Chúng ta đang nắm quyền, nếu thực hiện điều cần làm thì tình trạng đóng cửa lố bịch, tàn phá đất nước sẽ lập tức chấm dứt".
Tòa nhà quốc hội Mỹ ở thủ đô Washington ngày 29/6. Ảnh: AFP
Để kích hoạt "lựa chọn hạt nhân" theo ý ông Trump, lãnh đạo phe Cộng hòa sẽ phải kêu gọi tổ chức bỏ phiếu về dự luật ngân sách, vốn đang bị phe Dân chủ cản trở bằng chiến thuật filibuster. Trước khi bỏ phiếu, cố vấn nghị viện, vị trí phi đảng phái, sẽ được yêu cầu xác định filibuster này có hợp lệ hay không và câu trả lời thường là "có", tức là vấn đề cần 60 phiếu để thông qua.
Phe đa số sau đó bỏ phiếu để bác quan điểm của cố vấn và cần hội đủ 51 phiếu. Nếu thành công, dự luật ngân sách đang bị filibuster sẽ được áp dụng một chuẩn mực mới, có thể được thông qua với 51 phiếu ủng hộ và trở thành tiền lệ cho các trường hợp tương tự sau này.
Năm 2013, khi phe Dân chủ kiểm soát Thượng viện, lãnh đạo đa số Harry Reid kích hoạt "lựa chọn hạt nhân" để hủy filibuster mà phe Cộng hòa dùng để trì hoãn các đề cử nhân sự của tổng thống Barack Obama, kể cả với những vị trí không gây tranh cãi.
Thượng nghị sĩ Mitch McConnell, lãnh đạo Cộng hòa tại Thượng viện, khi đó cảnh báo ông Reid rằng đây là thay đổi "nguy hiểm và có tác động sâu rộng".
"Họ không bận tâm điều này sẽ có ý nghĩa gì khi Cộng hòa là phe đưa ra đề cử", ông McConnell nói. "Họ muốn quyền lực và họ muốn nó ngay lập tức".
Năm 2017, phe Cộng hòa, do ông McConnell lãnh đạo, đáp trả bằng loại bỏ filibuster đối với các đề cử thẩm phán Tòa án Tối cao, nhằm phê chuẩn ứng viên Neil Gorsuch. Động thái mở đường cho Tổng thống Trump đề cử thêm hai thẩm phán theo khuynh hướng bảo thủ nữa vào Tòa án Tối cao.
Nếu phe Cộng hòa lần này áp dụng "lựa chọn hạt nhân" để phá thế bế tắc và mở cửa chính phủ trở lại, họ cũng đối mặt với rủi ro lớn nếu phe Dân chủ trong tương lai kiểm soát được Thượng viện và cũng kích hoạt lựa chọn tương tự để giải quyết những bất đồng về ngân sách.
Do vậy, ít nhất 8 thượng nghị sĩ Cộng hòa đã lên tiếng phản đối xóa bỏ filibuster. Con số này đồng nghĩa "lựa chọn hạt nhân" sẽ thất bại nếu lãnh đạo Cộng hòa tại Thượng viện John Thune tổ chức bỏ phiếu theo ý Tổng thống Trump.
"Filibuster buộc chúng ta phải tìm tiếng nói chung tại Thượng viện", thượng nghị sĩ Cộng hòa John Curtis viết trên mạng xã hội ngày 31/10. "Quyền lực có thể thay đổi, nhưng nguyên tắc thì không. Tôi kiên quyết phản đối việc xóa bỏ nó".
Ông Thune hồi đầu tháng 10 mô tả "filibuster là một tấm lá chắn chống lại rất nhiều điều tồi tệ có thể xảy ra với đất nước", coi việc bảo vệ filibuster là cốt lõi trong nhiệm kỳ. Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson lưu ý cả đảng Cộng hòa và Dân chủ đều cần đến filibuster.
"Xóa bỏ filibuster đồng nghĩa chúng ta sẽ mở một chiếc hộp Pandora", ông Johnson cảnh báo trên C-SPAN ngày 9/10. "Nếu phe Dân chủ giành lại quyền kiểm soát quốc hội, họ có thể tăng thuế lên kịch trần và kiểm soát mọi thứ".
