|
Khi chiến sự Gaza bước sang năm thứ ba với hơn 67.000 người Palestine thiệt mạng và hàng triệu người mất nhà cửa, một tia hy vọng mong manh bất ngờ xuất hiện từ Washington. Ngày 29/9, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố bản kế hoạch hòa bình gồm 20 điểm, kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức, trả con tin, trao đổi tù binh và trao quyền quản trị Gaza cho một ủy ban kỹ trị quốc tế trong giai đoạn chuyển tiếp.Cùng xuất hiện với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người đứng đầu Nhà Trắng khẳng định "thời khắc lịch sử để chấm dứt đổ máu đã đến". Nhưng chỉ vài ngày sau, những tiếng nổ vẫn tiếp tục vang lên trên dải đất chật hẹp bên bờ Địa Trung Hải.Trong đêm 3 và rạng sáng 4/10, các cuộc không kích vẫn diễn ra. Ít nhất 45 người thiệt mạng, hàng chục ngôi nhà bị phá hủy. Trước đó, Quân đội Israel đã nhận lệnh "tạm ngừng chiến dịch chủ động" tại Gaza City để chờ phản hồi của Hamas, song vẫn duy trì các hoạt động trấn áp giới hạn. Lệnh dừng tấn công vì thế trở thành một hành động mang tính biểu tượng hơn là sự im lặng thực sự của súng đạn.
Trong khi đó, Hamas thông báo đã "đồng ý về nguyên tắc" với đề xuất của Tổng thống Donald Trump, sẵn sàng trao trả toàn bộ con tin Israel còn sống hoặc đã thiệt mạng, nhưng từ chối giải giáp hoàn toàn như điều kiện phía Mỹ - Israel đưa ra. Đây là bước chuyển đáng chú ý sau nhiều tháng đàm phán bế tắc, cho thấy một nỗ lực thăm dò giữa hòa giải chính trị và sự phòng thủ sinh tồn. Hamas gọi kế hoạch này là "bước khởi đầu cho đối thoại", song cũng cảnh báo "mọi thỏa thuận ép buộc đều không thể bền vững".
Từ Washington, Nhà Trắng tuyên bố, Israel đã đồng ý với "đường rút lui ban đầu" - tức ranh giới mà lực lượng Israel sẽ phải rút về khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Ông Trump khẳng định, nếu Hamas xác nhận, việc đình chiến sẽ được kích hoạt ngay, trao đổi con tin và tù binh sẽ diễn ra trong vòng 72 giờ. Theo kế hoạch, Israel sẽ trả tự do cho 250 người bị kết án tù chung thân và khoảng 1.700 người Palestine bị giam giữ kể từ tháng 10/2023, bao gồm phụ nữ và trẻ em. Phía Hamas sẽ bàn giao con tin, đồng thời phối hợp với lực lượng quốc tế trong việc quản lý giai đoạn chuyển tiếp tại Gaza. Tuy nhiên, mọi thứ vẫn chỉ dừng lại ở mức cam kết sơ khởi.
Đằng sau những tuyên bố mang màu hòa giải là hàng loạt toan tính chính trị đan xen. Với Mỹ, bản kế hoạch 20 điểm giúp Tổng thống Donald Trump tái khẳng định vai trò "kiến trúc sư hòa bình" trong khu vực, đồng thời củng cố vị thế quốc tế của Washington giữa lúc chính quyền ông đang chịu sức ép về nhiều mặt. Việc đặt thời hạn ngắn cho Hamas phản hồi, cùng các điều khoản ràng buộc liên hoàn - từ ngừng bắn, giải giáp, đến giám sát quốc tế - khiến Mỹ không chỉ là trung gian mà còn là người giữ nhịp cho toàn bộ tiến trình.
Đối với Israel, sự ủng hộ công khai dành cho kế hoạch của Tổng thống Donald Trump phản ánh cả áp lực quốc tế lẫn tính toán nội bộ. Sau gần ba năm giao tranh, Tel Aviv đang bị cô lập trên mặt trận ngoại giao, trong khi dư luận trong nước chia rẽ sâu sắc về cách xử lý chiến tranh.
Thủ tướng Benjamin Netanyahu buộc phải tìm kiếm một lối thoát vừa đảm bảo an ninh, vừa không làm suy yếu hình ảnh "không thỏa hiệp" mà ông xây dựng. Phe cực hữu trong chính phủ, dẫn đầu bởi Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich, đã chỉ trích thỏa thuận là "sự nhượng bộ nguy hiểm", trong khi giới quân sự cảnh báo rằng việc rút quân sớm có thể khiến Israel "đánh mất đòn bẩy an ninh". Vì vậy, lệnh "tạm dừng chiến dịch" nhiều khả năng chỉ là một chiến thuật nhằm xoa dịu áp lực, hơn là dấu hiệu thực sự của thay đổi chính sách.
Về phần Hamas, quyết định "chấp thuận nguyên tắc" được xem là bước đi chiến lược nhằm tránh bị cô lập trước các nước Arab trung gian như Ai Cập, Qatar hay Jordan - những quốc gia đang thúc đẩy mạnh mẽ một thỏa thuận ngừng bắn toàn diện. Nhưng nội bộ phong trào này vẫn có những khác biệt lớn. Cánh chính trị của Hamas, đặc biệt là nhóm lãnh đạo tại Doha, coi việc tham gia đàm phán là cơ hội để giữ vai trò hợp pháp trong tương lai của Gaza.
Ngược lại, các thủ lĩnh quân sự ở trong dải đất bị phong tỏa lại lo ngại rằng việc giải giáp hoặc giao quyền cho lực lượng quốc tế sẽ khiến Hamas mất vị thế cốt lõi. Các quốc gia trong khu vực tiếp tục đóng vai trò trung gian quan trọng. Ai Cập đã kêu gọi Hamas "nắm lấy cơ hội hòa bình", đồng thời cam kết phối hợp mở hành lang nhân đạo qua cửa khẩu Rafah.
Qatar hoan nghênh phản ứng của Hamas và đề nghị tổ chức vòng đàm phán mới tại Doha. Jordan và Thổ Nhĩ Kỳ đều đánh giá kế hoạch của ông Donald Trump là "một khởi đầu đáng khích lệ", trong khi Liên hợp quốc và Liên minh châu Âu (EU) hoan nghênh mọi động thái giảm bạo lực và kêu gọi tôn trọng luật nhân đạo quốc tế. Nhiều nước, trong đó có Ấn Độ và Brazil, lên tiếng ủng hộ sáng kiến của Mỹ, coi đây là cơ hội hiếm hoi để chấm dứt vòng xoáy chiến tranh ở Trung Đông.
Thế nhưng, đằng sau các tuyên bố ủng hộ vẫn là hoài nghi sâu sắc. Một số tổ chức nhân quyền quốc tế lo ngại rằng bản kế hoạch quá tập trung vào an ninh của Israel, trong khi chưa đề cập rõ đến quyền tự quyết của người Palestine. Việc giao Gaza cho một "ủy ban kỹ trị quốc tế" được xem là giải pháp tình thế, nhưng có thể dẫn đến xung đột quyền lực và đặt dấu hỏi về tính hợp pháp lâu dài.
Các học giả Trung Đông nhận định rằng "phi quân sự hóa Gaza" - điều kiện tiên quyết mà Tổng thống Donald Trump đặt ra - là nhiệm vụ gần như bất khả thi, bởi hàng nghìn tay súng và vũ khí vẫn rải rác khắp khu vực. Trong bức tranh nhân đạo, dân thường Gaza vẫn là những người chịu đựng nhiều nhất. Dù chiến dịch tấn công đã chững lại, những tòa nhà đổ nát, bệnh viện quá tải, nguồn nước ô nhiễm và thiếu lương thực vẫn là thực tế hàng ngày.
Nếu kế hoạch của Tổng thống Donald Trump được triển khai, đây có thể là cơ hội để họ được thở sau nhiều năm sống trong sợ hãi. Tuy nhiên, nếu các bên không tuân thủ cam kết hoặc chiến sự bùng phát trở lại, "hòa bình" sẽ chỉ là khoảng lặng ngắn giữa hai cơn bão.
Cấu trúc của bản kế hoạch 20 điểm khiến nó trở thành một chuỗi ràng buộc phức tạp. Mỗi bước đều phụ thuộc vào bước kế tiếp: nếu Hamas trì hoãn việc giải giáp, Israel có thể từ chối rút quân; nếu Israel không rút, viện trợ quốc tế có thể bị đình trệ; nếu quốc tế không giám sát hiệu quả, vũ khí có thể quay trở lại Gaza. Một mắt xích gãy, toàn bộ hệ thống có thể sụp đổ. Giới quan sát cho rằng thành công của thỏa thuận phụ thuộc không chỉ vào thiện chí chính trị, mà còn vào khả năng duy trì kiểm soát trên thực địa - nơi mọi lời hứa đều dễ bị chôn vùi bởi khói bom.
Tại Israel, Thủ tướng Benjamin Netanyahu đang đối mặt sức ép từ cả hai phía: quốc tế yêu cầu giảm leo thang, còn trong nước, phe bảo thủ cực hữu đòi "chiến thắng hoàn toàn". Bất kỳ sự nhượng bộ nào cũng có thể khiến liên minh cầm quyền lung lay. Ở chiều ngược lại, Hamas cũng phải đối phó với bất đồng trong hàng ngũ và nguy cơ bị các nhóm vũ trang khác cáo buộc "bán rẻ kháng chiến". Cả hai bên đều đang cố duy trì thế cân bằng giữa chiến thuật và sinh tồn.
Đến nay, ba kịch bản được nhiều chuyên gia nhắc tới: khả quan nhất là một thỏa thuận ngừng bắn được thực thi, con tin được trao trả, Israel rút quân và viện trợ nhân đạo được khôi phục; thực tế hơn là một thỏa thuận mong manh, trong đó các bên tạm dừng xung đột nhưng vẫn duy trì lực lượng, khiến hòa bình dễ sụp đổ; và tồi tệ nhất là kịch bản đổ vỡ hoàn toàn, khi một bên phá cam kết và chiến tranh tái bùng phát.
Ở thời điểm hiện tại, kịch bản thứ hai được xem là khả thi nhất - hòa bình có thể đến, nhưng chỉ trong chừng mực, tạm thời và đầy rủi ro. Nhìn rộng hơn, bản kế hoạch của Tổng thống Donald Trump phản ánh tham vọng lớn hơn nhiều so với việc kết thúc chiến sự Gaza. Đó là một phép thử cho vai trò trung gian của Mỹ trong kỷ nguyên trật tự đa cực, là cơ hội để Washington tái khẳng định sức ảnh hưởng trước các đối thủ đang nổi lên ở Trung Đông. Tuy vậy, lịch sử khu vực này đã chứng minh: mọi bản đồ hòa bình đều dễ vỡ nếu không được dựng trên lòng tin và công lý.
Có thể nói, kế hoạch hòa bình Gaza 2025 là một "cửa hẹp cho một giấc mơ lớn". Nó có thể mở ra cơ hội đầu tiên sau nhiều năm cho một tiến trình chính trị nghiêm túc, nhưng cũng có thể trở thành một chương mới của chu kỳ bạo lực nếu các bên lại rơi vào vòng xoáy cũ. Bởi ở Trung Đông, mỗi thỏa thuận ngừng bắn thường chỉ kéo dài cho đến khi tiếng súng tiếp theo vang lên và tương lai của Gaza vẫn đang treo lơ lửng giữa khát vọng hòa bình và thực tế chiến tranh.
|
|
