Nỗ lực chuyển đổi sang năng lượng tái tạo ở châu Âu nhằm thay thế khí đốt Nga đang vấp phải phản đối từ các nhà môi trường và chính quyền địa phương.
Châu Âu đã lên kế hoạch ngừng mua khí đốt tự nhiên của Nga trong vòng 5 năm tới bằng cách lắp đặt các turbine gió và những tấm pin năng lượng mặt trời trên diện rộng nhằm đẩy nhanh tốc độ chuyển dịch sang năng lượng tái tạo. Nhưng thực tế triển khai những dự án đầy tham vọng này không như giới lãnh đạo châu Âu mong đợi.
Tại Đức, quốc gia châu Âu mua nhiều khí đốt Nga nhất, những nhóm bảo vệ động vật hoang dã thường xuyên biểu tình phản đối các trang trại điện gió, khiến thời gian phê duyệt những dự án này kéo dài lên hơn 5 năm. Tại Italy, nước tiêu thụ khí đốt Nga lớn thứ hai châu Âu, giới chức các địa phương đã từ chối 90% số dự án điện gió.
Các turbine tại một trang trại điện gió ở thành phố Taranto, phía nam Italy. Ảnh: AFP.
Những trở ngại về cấp phép đã làm chậm tốc độ triển khai các trang trại năng lượng mặt trời cung cấp điện tiêu dùng trên khắp châu lục. Loạt quy định khó khăn và tâm lý phản đối trong công chúng ở Ba Lan, Pháp và Hungary đã khiến nhiều khu vực rộng lớn của các nước này không thể phát triển điện gió.
"Khác biệt giữa tính toán chính trị và những gì đang diễn ra trên thực tế trong nỗ lực triển khai các dự án năng lượng tái tạo chưa bao giờ lớn đến thế", Steffen Lackmann, giám đốc dự án tại WestfalenWIND, một nhà phát triển điện gió của Đức, cho hay. "Khi xung đột ở Ukraine nổ ra hồi cuối tháng hai, tôi đã nghĩ quy trình phê duyệt sẽ diễn ra nhanh hơn... Thực tế, chưa có gì thay đổi cả".
Những trở ngại như vậy đang đe dọa làm suy giảm ý chí chính trị của châu Âu trong mục tiêu nhanh chóng đoạn tuyệt với nhiên liệu hóa thạch Nga nhằm trừng phạt Moskva vì chiến dịch quân sự ở Ukraine.
Liên minh châu Âu (EU) đang đề xuất tăng gấp đôi lượng điện gió gấp ba lần lượng điện từ các tấm pin mặt trời của khối vào năm 2030. Lúc đó, 45% năng lượng của khối sẽ được tạo ra từ các nguồn tái tạo.
Để đạt được mục tiêu này, giới chức EU đang thúc đẩy chính phủ 27 quốc gia thành viên cắt ngắn thời gian phê duyệt các dự án năng lượng tái tạo xuống dưới hai năm bằng cách hợp lý hóa quy trình cấp phép. Họ cũng kêu gọi thành lập các đặc khu, nơi những dự án năng lượng tái tạo có thể được phê duyệt trong vòng chưa tới một năm. Lãnh đạo các quốc gia EU cũng cam kết sẽ đẩy nhanh việc triển khai dự án năng lượng tái tạo.
Tuy nhiên, họ đang phải đối mặt với một liên minh lợi ích hùng mạnh đang tìm cách "hãm phanh" năng lượng tái tạo, khi các turbine gió và những tấm pin năng lượng mặt trời đã tràn ngập châu lục.
Giới chức nhiều địa phương ngày càng lo ngại các trạm điện gió và trang trại năng lượng mặt trời sẽ phá hoại cảnh quan của châu Âu về lâu dài. Các nhóm bảo vệ động vật hoang dã cho biết một loạt dự án trước đó đã không tính toán đúng về tác động của chúng đối với loài chim và dơi.
"Có những khu vực mà các dự án năng lượng tái tạo đã sử dụng kém hiệu quả diện tích đất và bạn đang nhìn thấy làn sóng phản đối diễn ra", Jonathan Bonadio, cố vấn chính sách cấp cao tại SolarPower Europe, nhóm vận động hành lang chính của ngành năng lượng mặt trời, cho hay.
Công ty WestfalenWIND đã đấu tranh trong 6 năm để được nâng cấp một công viên năng lượng gió ở khu vực phía tây bắc Đức bằng các turbine hiện đại với công suất mạnh hơn gấp ba lần. Nhưng cản đường họ là NABU, một trong những nhóm hoạt động vì môi trường có ảnh hưởng nhất đất nước.
Chính quyền địa phương ban đầu bác bỏ kế hoạch của WestfalenWIND sau khi NABU phàn nàn rằng quá trình nâng cấp sẽ đe dọa các loài chim địa phương như diều hâu đỏ.
Nhà chức trách sau đó phê duyệt dự án nhưng đặt ra một hạn chế lớn cho công ty: Các turbine mới chỉ có thể hoạt động vào ban đêm, từ tháng ba đến tháng 10. Dù vậy, NABU vẫn đệ đơn kiện để ngăn chặn nó.
Hiện tại, sau khi đạt được thỏa thuận với NABU, công ty đã bắt đầu xây dựng turbine gió, nhưng phải lắp đặt những camera đặc biệt giúp tự động ngừng cánh quạt gió nếu chúng phát hiện những loài chim bị đe dọa đến gần.
"Điều đó không phù hợp với tham vọng chính trị rằng năng lượng tái tạo có lợi ích công cộng vượt trội và phục vụ an ninh quốc gia", Lackmann, giám đốc dự án của WestfalenWIND, nói.
Katharina Stucke, cố vấn tại NABU, cho biết dữ liệu thu thập được trong nhiều thập kỷ của Đức về hoạt động vận hành các trang trại điện gió cho thấy việc lắp đặt chúng đã làm giảm số lượng diều hâu đỏ tại địa phương, dù bà thừa nhận số lượng loài chim này trên toàn quốc vẫn ổn định.
Theo bà, những dự án nâng cấp công viên điện gió cần được cân nhắc kỹ lưỡng bởi các tháp gió hiện đại cao hơn và cánh quạt dài hơn nhiều so với trước đây, gây nguy hiểm cho các loài chim.
"Chúng ta không thể chỉ nhìn vào cuộc khủng hoảng khí hậu mà quên đi cuộc khủng hoảng đa dạng sinh học", Stucke nói.
Tại Pháp, quy định cấm lắp đặt turbine gió gần radar quân sự và đường bay của phi cơ khiến chúng không thể được triển khai tại nhiều khu vực rộng lớn của đất nước. Những quy định mới nhằm đánh giá tác động của chúng tới cảnh quan cũng khiến quá trình triển khai bị chậm lại.
Tại Ba Lan và Hungary, một đạo luật được thông qua năm 2016 khiến việc xây dựng các công viên điện gió mới ở cả hai quốc gia gần như bất khả thi.
Các cơ quan công quyền Italy đã chặn hàng trăm dự án năng lượng tái tạo trong những năm gần đây. Theo một nghiên cứu do nhóm vận động hành lang Elettricità Futura thực hiện, các dự án năng lượng tái tạo ở Italy phải mất trung bình 7 năm mới được bật đèn xanh.
Theo Irex, tổ chức tư vấn trong lĩnh vực năng lượng, mặc dù chính phủ Italy nói họ muốn nhanh chóng thúc đẩy sản xuất năng lượng tái tạo, hơn 70% trong 264 dự án năng lượng mặt trời và năng lượng gió được trình phê duyệt vào năm ngoái vẫn đang chờ cấp phép.
Ngay cả khi các công ty được chính quyền địa phương chấp thuận, dự án của họ vẫn cần thông qua Bộ Văn hóa Italy, cơ quan chịu trách nhiệm phê duyệt các dự án có ảnh hưởng đến cảnh quan. Gần 600 dự án năng lượng tái tạo đang được bộ này xem xét.
"Bất chấp giá năng lượng tăng và nhu cầu thoát phụ thuộc khí đốt Nga, chính phủ vẫn không thực hiện các bước đặc biệt cần thiết để đẩy nhanh quá trình phê duyệt", Agostino Re Rebaudengo, chủ tịch Elettricità Futura, nhấn mạnh.
Hầu hết các dự án bị chính quyền địa phương chặn đều sẽ được giải quyết tại tòa án, nơi các công ty thường được trao những phán quyết có lợi. Tuy nhiên, quá trình này thường mất vài năm và công nghệ đến lúc đó có thể đã khác. Các công ty phải nộp đơn xin cấp phép lại nếu thay đổi phương án kỹ thuật.
Các công ty muốn giảm số lượng turbine trong trang trại điện gió của mình bằng cách lắp đặt những turbine mới mạnh mẽ hơn cũng phải trải qua một quá trình phê duyệt kéo dài.
Các dự án điện gió ngoài khơi không phải ngoại lệ. Gần đây, một dự án tại vùng Puglia, phía nam Italy, đã bắt đầu sản xuất điện. Đây là trang trại điện gió ngoài khơi đầu tiên của Italy và chính phủ nước này coi đó là minh chứng cho thành công của ngành năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, dự án này đã phải mất 14 năm kể từ khi được phê duyệt cho tới khi khánh thành.
Theo Simone Togni, chủ tịch ANEV, hiệp hội đại diện cho các công ty điện gió Italy, chỉ khoảng 10% dự án điện gió đệ trình lên chính phủ nước này được phê duyệt và xây dựng, trong số đó, phần lớn đều phải thu hẹp quy mô nếu muốn được thông qua.
"Chúng ta mới chỉ đang triển khai được khoảng 20% những gì nên làm nếu muốn có cơ hội đạt được các mục tiêu về năng lượng tái tạo của EU", ông nhấn mạnh.
