|
Trả lời câu hỏi tại hội nghị “Tổng kết năm”, Tổng thống Nga Vladimir Putin một lần nữa tái khẳng định lập trường đã trở thành nguyên tắc xuyên suốt của ngoại giao Nga trong nhiều năm qua: Moscow sẵn sàng hợp tác với mọi đối tác, kể cả những quốc gia hiện bị xếp vào nhóm “không thân thiện”, với điều kiện tiên quyết là sự tôn trọng lẫn nhau và thừa nhận lợi ích chính đáng của mỗi bên.Từ góc nhìn của Nga, đối thoại với Moscow không chỉ mang lại lợi ích cho chính Nga, mà còn có ý nghĩa chiến lược đối với châu Âu. Việc duy trì quan hệ ổn định, hòa bình với một láng giềng lớn như Nga được coi là điều kiện để châu Âu giữ vững vị thế là một trung tâm quyền lực độc lập trong trật tự quốc tế đang biến đổi. Quan điểm này từng được nhiều chính khách châu Âu chia sẻ trong quá khứ. Tổng thống Putin đã dẫn lại nhận định của cựu Thủ tướng Đức Helmut Kohl năm 1993 rằng tương lai chính trị của châu Âu chỉ có thể khả thi trong khuôn khổ quan hệ láng giềng hòa bình với Nga; nếu không, chính nền tảng tồn tại của châu Âu sẽ bị đặt dấu hỏi.
Trong bối cảnh đó, việc gia tăng các cuộc thảo luận xoay quanh khả năng giải quyết xung đột Ukraine, đặc biệt sau những tuyên bố và sáng kiến do Tổng thống Mỹ Donald Trump khởi xướng, đã làm dấy lên hy vọng rằng một sự điều chỉnh theo hướng thực dụng hơn trong quan hệ Nga-châu Âu có thể đang đến gần. Tuy nhiên, những diễn biến thực tế tại Liên minh châu Âu (EU) cho thấy khoảng cách đáng kể giữa kỳ vọng và hành động.
Đối thoại bị trì hoãn
Trong ngắn hạn và trung hạn, phần lớn các quốc gia thành viên EU dường như chưa sẵn sàng quay trở lại quỹ đạo đối thoại mang tính xây dựng với Moscow. Các tuyên bố cứng rắn liên tục được đưa ra từ Brussels cũng như từ các thủ đô chủ chốt như Paris và Berlin hiếm khi hàm chứa tín hiệu thừa nhận những thực tế mới hay mong muốn khôi phục quan hệ song phương.
Ở cấp độ thể chế, bộ máy quản lý, hoạch định chính sách của EU tiếp tục theo đuổi các biện pháp gây sức ép đối với Nga, bao gồm các nỗ lực nhằm tịch thu tài sản của Nga ở nước ngoài, xây dựng những cơ chế tài chính phức tạp để hỗ trợ Ukraine và mở rộng các gói trừng phạt. Mặc dù một số kế hoạch gặp phải rào cản pháp lý và chính trị, xu hướng chung vẫn là gia tăng sức ép hơn là tìm kiếm thỏa hiệp. Song song với đó, các hạn chế về thị thực được siết chặt, các biện pháp kiểm soát đối với hoạt động thương mại và vận tải của Nga được tăng cường, tạo ra một môi trường quan hệ ngày càng khép kín.
Song song với các biện pháp trực tiếp, EU cũng chú trọng mở rộng dư địa chiến lược và tăng cường khả năng tự chủ trong quan hệ đối ngoại. Cách tiếp cận này được thể hiện thông qua việc thúc đẩy hợp tác với các đối tác tại khu vực lân cận, khuyến khích đa dạng hóa các tuyến hậu cần và năng lượng, bao gồm những tuyến không đi qua lãnh thổ Nga, cũng như duy trì và mở rộng đối thoại với các đối tác lớn như Trung Quốc và Ấn Độ trong khuôn khổ chính sách đối ngoại tổng thể của EU.
Ở bình diện nội bộ, các lập trường của châu Âu đối với Nga phần lớn được hình thành trên cơ sở những đồng thuận chính trị đã được xác lập và các cơ chế ra quyết định chung của liên minh. Trong khuôn khổ đó, các quan điểm khác nhau về mức độ và hình thức tiếp cận với Moscow được thể hiện thông qua các tranh luận công khai và cạnh tranh chính trị. Những yếu tố thể chế và bối cảnh truyền thông hiện hữu góp phần tạo nên sự tương đối ổn định và nhất quán trong chính sách đối ngoại của EU, đặc biệt đối với các vấn đề an ninh và trật tự khu vực.
Quốc phòng và cấu trúc an ninh mới của châu Âu
Biểu hiện rõ ràng nhất cho thấy sự thiếu sẵn sàng của EU trong việc quay lại đối thoại với Nga nằm ở lĩnh vực quốc phòng và an ninh. Hầu hết các quốc gia thành viên, dù với nhịp độ khác nhau, đều đang gia tăng chi tiêu quân sự, bổ sung vũ khí, đạn dược và trang thiết bị, đồng thời thúc đẩy quá trình phối hợp và tiêu chuẩn hóa lực lượng vũ trang. Một số nước thậm chí đã bắt đầu thảo luận về khả năng khôi phục nghĩa vụ quân sự bắt buộc. Đây là những quá trình dài hạn, đòi hỏi đầu tư lớn và khó có thể đảo ngược trong thời gian ngắn.
Song song với đó, một số sáng kiến mang tính nhạy cảm về mặt chiến lược tiếp tục được thúc đẩy. London và Paris không ngừng đề xuất ý tưởng triển khai một lực lượng quân sự châu Âu tại Ukraine, một kịch bản mà Nga nhiều lần tuyên bố là không thể chấp nhận và sẽ bị coi là sự leo thang nghiêm trọng. Các hiệp ước song phương với điều khoản hỗ trợ an ninh lẫn nhau, như các thỏa thuận Đức-Anh hay Pháp-Ba Lan, phản ánh xu hướng tăng cường liên kết quân sự nội khối. Dưới sự dẫn dắt của Pháp, vấn đề xây dựng năng lực răn đe hạt nhân mang tính châu Âu cũng được đưa trở lại bàn thảo.
Những động thái này vừa là phản ứng trước yêu cầu của Mỹ, đặc biệt dưới thời Tổng thống Donald Trump, rằng châu Âu phải tự đảm bảo an ninh cho mình, vừa phản ánh nỗi lo rằng trong trường hợp xảy ra một cuộc xung đột lớn, cơ chế đoàn kết xuyên Đại Tây Dương có thể không vận hành hiệu quả như trước. Tuy nhiên, ngôn từ và tư duy của một số lãnh đạo quân sự và chính trị châu Âu, khi công khai nói đến sự hy sinh không tránh khỏi hoặc chuẩn bị cho một cuộc chiến quy mô lớn, cho thấy kịch bản đối đầu quân sự với Nga đang dần được coi là một khả năng thực tế, thậm chí là điều cần chuẩn bị từ sớm.
Giới phân tích cho rằng, nguyên nhân của xu hướng này mang tính đa chiều. Một mặt, việc xác định Nga là mối đe dọa bên ngoài giúp duy trì sự đoàn kết tương đối trong các xã hội châu Âu đang phân hóa và củng cố vị thế của các tầng lớp tinh hoa cầm quyền. Mặt khác, tổ hợp công nghiệp-quân sự được xem như một động lực tăng trưởng kinh tế mới trong bối cảnh nhiều nền kinh tế châu Âu đối mặt với tăng trưởng chậm và áp lực ngân sách.
Theo Izvestia, một báo cáo được công bố vào tháng 11 bởi một nhóm chuyên gia phương Tây dưới sự bảo trợ của Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (IFRI) thừa nhận Nga vẫn là một đối thủ đáng gờm trên nhiều mặt trận của cuộc đối đầu “hỗn hợp”, song cho rằng về dài hạn, châu Âu có khả năng củng cố sức mạnh và thích ứng tốt hơn. Cách tiếp cận này củng cố niềm tin của nhiều nhà lãnh đạo EU vào việc tiếp tục ủng hộ Ukraine và duy trì cạnh tranh chiến lược với Moscow.
Nhìn tổng thể, các xu hướng trong năm 2025 cho thấy đối đầu với Nga, thậm chí với nguy cơ leo thang thành xung đột rộng lớn hơn, đang được coi là kịch bản chủ đạo và lâu dài của châu Âu. Ngay cả trong trường hợp đạt được một số thỏa thuận liên quan đến Ukraine, quá trình xây dựng năng lực quân sự và chuẩn bị cho các kịch bản an ninh xấu nhất nhiều khả năng vẫn sẽ tiếp diễn. Trong bối cảnh đó, triển vọng cải thiện quan hệ Nga-châu Âu trong ngắn hạn là rất hạn chế.
|
|
