Nhiều nghề tưởng chừng vô hại lại tiềm ẩn nguy cơ ung thư cao do tiếp xúc hóa chất, bức xạ hay lối sống đặc thù. Căn bệnh Ung thư đang trở thành một trong những nguyên nhân tử vong hàng đầu trên thế giới. Trong khi yếu tố di truyền và lối sống được nhắc đến thường xuyên, ít ai để ư nghề nghiệp – công việc gắn bó mỗi ngày – cũng là một yếu tố nguy cơ không thể xem nhẹ.
Một số ngành nghề đặc thù đ̣i hỏi người lao động phải tiếp xúc lâu dài với hóa chất độc hại, bức xạ hoặc môi trường ô nhiễm, dẫn đến nguy cơ mắc ung thư cao hơn mức trung b́nh của dân số.
1. Công nhân xây dựng và thợ hàn: Hít thở nguy cơ từng ngày
Theo Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), những người làm trong ngành xây dựng thường xuyên tiếp xúc với amiăng (chất gây ung thư đă bị cấm ở nhiều nước), bụi silic và khói hàn – những yếu tố có liên quan trực tiếp đến ung thư phổi, trung biểu mô màng phổi và ung thư bàng quang.
2. Thợ làm tóc: Đẹp cho người, hại cho ḿnh
Các sản phẩm làm tóc như thuốc nhuộm, thuốc ép, uốn chứa nhiều hóa chất độc hại. Dù tiệm tóc có thông thoáng, người thợ vẫn tiếp xúc trực tiếp trong thời gian dài, đặc biệt là formaldehyde – chất đă được WHO xếp vào nhóm chất gây ung thư. Thống kê cho thấy thợ làm tóc có nguy cơ cao hơn b́nh thường mắc các bệnh ung thư máu và ung thư bàng quang.
Các sản phẩm làm tóc như thuốc nhuộm, thuốc ép, uốn chứa nhiều hóa chất độc hại. Minh họa AI: Hồng Đào
3. Nhân viên y tế phơi nhiễm bức xạ: Khi "cứu người" cũng là tự hy sinh
Đối với nhân viên chẩn đoán h́nh ảnh như bác sĩ X-quang, kỹ thuật viên y học hạt nhân, nguy cơ ung thư tuyến giáp, đa u tủy xương và lymphoma có thể tăng nếu không tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn phóng xạ. Dù các thiết bị hiện đại đă cải thiện phần nào, thực tế tại nhiều bệnh viện nhỏ hoặc pḥng khám tư vẫn c̣n t́nh trạng bảo hộ chưa đầy đủ.
4. Phi công và tiếp viên hàng không: Áp lực ở độ cao
Phi công và tiếp viên là nhóm có tỉ lệ ung thư da (melanoma) cao hơn b́nh thường? Nguyên nhân đến từ việc họ thường xuyên bay ở độ cao, nơi phơi nhiễm với bức xạ vũ trụ mạnh hơn gấp nhiều lần so với mặt đất. Ngoài ra, việc thay đổi múi giờ liên tục gây rối loạn nhịp sinh học, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ ung thư vú và tuyến tiền liệt.
5. Công nhân hóa chất và dầu khí: Làm việc trong "kho thuốc nổ"
Tại các nhà máy hóa chất, lọc dầu, người lao động phải tiếp xúc với hàng loạt chất độc như benzen, toluen, formaldehyde… Đây đều là những chất gây ung thư được xếp loại rơ ràng. Những người làm việc trong môi trường này có nguy cơ cao mắc ung thư máu, gan, phổi và bàng quang. Tại Việt Nam, các khu công nghiệp lớn ở B́nh Dương, Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu từng ghi nhận nhiều ca bệnh liên quan.
6. Nông dân và người phun thuốc trừ sâu: Gieo trồng nhưng gặt bệnh
Trớ trêu thay, người làm ra thực phẩm cho xă hội lại là người dễ bị ảnh hưởng bởi chất độc trong phân bón, thuốc trừ sâu. Những chất như glyphosate, atrazine hay paraquat đă bị cấm hoặc giới hạn tại nhiều nước phát triển v́ nguy cơ ung thư tuyến tụy, bạch cầu và u năo. Tuy nhiên, tại nhiều vùng nông thôn Việt Nam, việc sử dụng thuốc hóa học không kiểm soát vẫn c̣n phổ biến.
7. Làm việc ca đêm: Cái giá của đồng hồ sinh học đảo lộn
Làm ca đêm không chỉ khiến cơ thể mệt mỏi, mà c̣n có thể làm tăng nguy cơ ung thư. Nghiên cứu chỉ ra rằng rối loạn nhịp sinh học gây giảm sản xuất melatonin – một chất chống oxy hóa tự nhiên – từ đó làm tăng nguy cơ ung thư vú, tuyến tiền liệt và đại trực tràng. Y tá, công nhân sản xuất, bảo vệ là những nghề điển h́nh bị ảnh hưởng.
8. Lính cứu hỏa: Anh hùng trong lửa đỏ, chiến binh chống ung thư
Khi dập lửa, lính cứu hỏa hít phải hàng loạt khí độc và hạt vi mô từ vật liệu cháy, đặc biệt là ở những công tŕnh cũ có chứa amiăng. Tỉ lệ mắc ung thư phổi, bàng quang và tuyến tiền liệt ở nhóm này cao hơn b́nh thường, dù họ là những người có thể trạng tốt và luyện tập đều đặn.
9. Tài xế và công nhân giao thông: Khí thải – kẻ giết người thầm lặng
Khí thải diesel – đặc biệt phổ biến tại các thành phố đông đúc – chứa nhiều hạt bụi mịn (PM2.5), benzen và hydrocacbon thơm đa ṿng, tất cả đều là tác nhân gây ung thư đă được IARC xác định. Ngoài ra, việc ngồi lâu, ăn uống thất thường c̣n làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.
10. Nhân viên văn pḥng: Nguy cơ "âm thầm" nhưng hiện hữu
Dù không tiếp xúc hóa chất, nhân viên văn pḥng vẫn có nguy cơ mắc ung thư do lối sống tĩnh tại, thiếu vận động, căng thẳng kéo dài và chế độ ăn uống kém lành mạnh. Các nghiên cứu cho thấy người ngồi liên tục trên 8 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng, vú và nội mạc tử cung cao hơn so với người vận động thường xuyên.
Cảnh báo không phải để sợ hăi, mà để hành động. Việc nhận diện các nguy cơ nghề nghiệp là bước đầu tiên trong hành tŕnh pḥng chống ung thư. Người lao động cần được trang bị kiến thức, phương tiện bảo hộ, chế độ khám sức khỏe định kỳ và chính sách bảo vệ phù hợp từ doanh nghiệp và cơ quan quản lư.
Đồng thời, mỗi người cũng nên điều chỉnh lối sống: ăn uống lành mạnh, vận động đều đặn, hạn chế chất kích thích và đi khám sàng lọc ung thư định kỳ. Ung thư không phân biệt ai, nhưng chúng ta có thể giảm nguy cơ nếu hiểu rơ và hành động đúng cách, bắt đầu từ chính nơi làm việc của ḿnh.
