Sự bội bạc 'hợp lý' của Mỹ?

Hosni Mubarak nổi lên và trở thành Tổng thống của đất nước đông dân nhất khối Arab nhờ bạo lực và ông đã buộc phải từ chức do sức ép quá lớn từ làn sóng biểu tình kéo dài nhiều ngày.

Tuổi thơ và sự thăng tiến không ai ngờ đến

Muhammad Hosni Sayyid Mubarak sinh ngày 4/5/1928 tại một ngôi làng nhỏ ở vùng châu thổ sông Nile, Ai Cập. Với xuất thân ngèo khó, tuổi thơ của Mubarak đầy những khó khăn, cực khổ. Tuy nhiên, ông Mubarak sớm hình thành tư tưởng chính trị, tham vọng và là người ham học.

Bước thành công đầu tiên của ông việc đã tốt nghiệp Học viện Quân sự Ai Cập (1949), sau đó gia nhập vào Lực lượng Không quân Ai Cập. Kể từ đó, ông Mubarak liên tục thăng tiến bằng việc được bổ nhiệm vị trí chỉ huy Không lực, sau đó giữ chức vụ Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Ai Cập.

Năm 1973, Mubarak có công trong việc lên kế hoạch một cuộc tấn công bất ngờ nhằm vào quân đội Israel đóng ở bán đảo Sinai (Ai Cập).

Ông Mubarak và Tổng thống tiền nhiệm Sadat.

Vào năm 1974 và 1975, Mubarak càng thăng tiến nhờ được hưởng công trạng và được Tổng thống Ai Cập khi đó ưu ái đưa lên làm Phó Tổng thống.

Từ đây, ông Mubarak bắt đầu hình thành tư tưởng thống trị toàn Ai Cập. Dường như “cầu được ước thấy” Mubarak sớm đạt được nguyện vọng của mình sau khi Tổng thống Sadat bất ngờ bị ám sát năm 1981, Mubarak đã được lên làm Tổng thống. Khi đó, rất ít người ngờ tới vị phó Tổng thống ít danh tiếng Mubarak lại nắm quyền điều hành đất nước lâu đến như vậy.

Ngoại giao khôn ngoan và tinh tế

Mặc dù ít được thế giới biết đến vào thời điểm đó, nhưng ông Mubarak đã tận dụng cơ hội, trách nhiệm trong chính sách hòa bình với Israel, để xây dựng vị thế, hình ảnh như một chính khách quốc tế.

Trước khi bị lật đổ, ông Mubarak là đông minh thân cận của ông Obama.

Chính ông tham gia đàm phán thỏa thuận hòa bình tại Trại David với Israel, được ký kết năm 1979 bởi cố Tổng thống Sadat và Thủ tướng Israel Menachem Begin.

Sự kiện này đưa ông Mubarak gần hơn với Mỹ và giúp Ai Cập nhận được hàng tỷ USD viện trợ quân sự mỗi năm.

Không chỉ vậy, ông Mubarak còn lấy lòng phương Tây bằng việc Ai Cập trở thành một đồng minh then chốt, một mực lên tiếng nói ôn hòa về cuộc xung đột Israel - Palestine.

Bên cạnh đó, cũng phải thừa nhận rằng Mubarak đã chèo lái một giai đoạn bình ổn và phát triển kinh tế ở Ai Cập nên nhiều người đã chấp nhận ông độc quyền lãnh đạo đất nước.

Ai Cập “Bùng nổ”

Đối ngoại khéo léo nhưng đối nội có nhiều sai lầm, điều này đã khiến ông Mubarak phải ra đi.

Thứ nhất: Với khẩu hiệu “Ổn định Ai Cập” khi ngồi trên ghế tổng thống, ông Mubarak đã ban hành luật khẩn cấp “Cấm dân chúng tụ tập trên 5 người” suốt 30 năm cầm quyền.

Tuy nhiên “tức nước vỡ bờ”, hàng loạt những cuộc biểu tình nổ ra, Ai Cập đã chứng kiến nhiều ngày biểu tình liên tiếp của những người thất vọng trước tình trạng nghèo đói, tham nhũng, thất nghiệp...

Thứ hai: Mubarak được đẩy lên vị trí lãnh đạo quốc gia đông dân nhất trong thế giới Arab bằng bạo lực với quan điểm “Chiến đấu chống khủng bố”. Điều này đã chọc giận lực lượng Hồi giáo cực đoan.

Ông Mubarak đã bị mưu sát ít nhất 6 lần. Vào năm 1995, ông thoát chết trong gang tấc khi chiếc xe Limousine chở ông bị tấn công ở thủ đô Addis Ababa của Ethiopia.

Các thành viên của lực lượng đối lập lớn nhất ở Ai Cập, các thành viên Phong trào Anh em Hồi giáo liên tục bị chính quyền Mubarak bắt giam và tra tấn thảm khốc, dựa vào lực lượng tình báo có chân rết ở khắp nơi.

Sau này, những tư liệu và bằng chứng về cảnh tra tấn tù nhân được công khai khiến người Ai Cập cảm thấy phẩm giá của họ bị tước bỏ. Các tổ chức nhân quyền thì thường xuyên lên tiếng chỉ trích. Trong những năm nắm quyền gần đây, Tổng thống Mubarak thường phải chịu sức ép khuyến khích dân chủ từ cả trong và ngoài nước.

Vì vậy, khi biểu tình nổ ra vào tháng 1/2011, giống như một quả “bong bóng phình to” bị vỡ, tạo sức ép quá lớn khiến ông Mubarak phải từ chức.

Quân đội đứng về phía người dân trong cuộc biểu tình.

Tại sao Mỹ quay lưng với ông Mubarak? Tổng thống Mỹ Obama nhận định, người Ai Cập đã lên tiếng đúng và người dân Ai Cập đã khẳng định rõ ràng là không có gì ngoài một nền dân chủ đích thực.

Những ngày phía trước sẽ có nhiều khó khăn và nhiều câu hỏi chưa được trả lời. Quân đội đã thể hiện lòng ái quốc và trách nhiệm với tư cách là người bảo vệ quốc gia và từ giờ sẽ đảm bảo một sự chuyển giao đáng tin dưới sự giám sát của người dân Ai Cập.

Sự ra đi của Tổng thống Ai Cập Hosni Mubarak hiện hữu một phần bàn tay trong của Mỹ. Chính Tổng thống Mỹ phát biểu tại Washington rằng: "Chúng tôi muốn thấy thời khắc của cuộc khủng hoảng sẽ trở thành khoảnh khắc của cơ hội".

Dù coi ông Mubarak là đồng minh tin cậy trong khu vực, nhưng chính Mỹ cũng phải nhận thức rằng: một Ai Cập với ông Mubarak có thể bất ổn hơn nhiều một Ai Cập không có ông.

Mỹ chào đón một "Ai Cập mới" với nhiều được mất đã tính toán.

Theo một đề xuất của Mỹ, Tổng thống Mubarak sẽ từ chức, giao quyền lực cho một chính phủ lâm thời được quân đội ủng hộ, dẫn dầu là phó tổng thống mà ông mới bổ nhiệm, Omar Suleiman. Chính phủ mới sẽ chuẩn bị cho các cuộc bầu cử tự do và công bằng trong cuối năm nay.

Nỗ lực thay thế vị trí của ông Mubarak, Phó Tổng thống Suleiman đã đề xuất đàm phán với tất cả các lực lượng chính trị về những thay đổi hiến pháp để đảm bảo bầu cử tự do.
Theo Suleiman, lời mời đàm phán đã tới tay các nhà lãnh đạo biểu tình và cả phe đối lập lớn nhất của chính quyền, nhóm Anh em Hồi giáo. Giới phân tích cho rằng, đây là dấu hiệu đáng chú ý, vì cho thấy một nhóm bị cấm hoạt động có thể được phép đóng một vai trò chính trị công khai trong kỷ nguyên hậu Mubarak.

Như vậy, Ai Cập dưới thời ông Mubarak là đồng minh lâu năm, hợp tác với Mỹ trong hàng loạt vấn đề, từ chống khủng bố tới hỗ trợ các hoạt động quân sự ở Trung Đông hay hỗ trợ những tuyến vận chuyển an toàn tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán Arab - Israel. Tuy nhiên, Mỹ cũng sẵn sàng quay lưng khi điều kiện thay đổi.

Với một Ai Cập trong thời kỳ chuyển tiếp, Mỹ có thể chứng kiến một số lợi ích bị ảnh hưởng, nhưng những quyền lợi cơ bản vẫn an toàn.

Mỹ cũng cho rằng sự thay đổi ở Ai Cập và có thể lan sang rộng hơn ở Trung Đông, có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến tương lai giá dầu, tới phạm vi ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực, an ninh của Israel và nhiều vấn đề khác.

Hoàng Ngân (tổng hợp)
báo Đất Việt