|
Trên giấy tờ, các đường nét của một khuôn khổ hòa bình cho Ukraine đang dần hình thành. Nhưng trên thực tế, khoảng cách giữa một dự thảo 20 điểm “vững chắc” và một lệnh ngừng bắn thực sự được duy trì vẫn còn rất xa.Báo The Kyiv Post của Ukraine ngày 23/12 cho sau các cuộc đàm phán cuối tuần tại Miami, vào ngày 22/12, Kiev và Washington thể hiện sự lạc quan thận trọng. Các quan chức Ukraine nhấn mạnh rằng các văn bản dự thảo cốt lõi về cơ bản đã hoàn tất, dù thừa nhận vẫn còn một số điều khoản không thể chấp nhận đối với cả hai bên.
Phát biểu hôm 22/12 tại một sự kiện ở thành phố Palm Beach thuộc bang Florida, Tổng thống Mỹ Donald Trump, cũng đưa ra nhận định chung chung tương tự. Khi được hỏi cập nhật về các cuộc đàm phán liên quan đến Ukraine diễn ra tại Miami cuối tuần qua, ông Trump không đi vào chi tiết, chỉ nói rằng các cuộc thương lượng vẫn đang tiếp tục. “Các cuộc đàm phán về Ukraine – Nga đang diễn ra,” ông Trump nói, đồng thời bổ sung rằng, “chúng tôi đang nói chuyện, các cuộc đàm phán đang ổn”.
Khi bị hỏi liệu một cuộc gặp ba bên có phải là bước tiếp theo hay không, hoặc liệu ông vẫn thúc đẩy thời hạn chót vào ngày Giáng sinh, ông Trump tiếp tục tránh né chi tiết, chỉ nói rằng: “Tôi sẽ làm bất cứ điều gì tôi phải làm” và “mọi người đều đã mệt mỏi vì cuộc chiến đó”.
Sự thiếu rõ ràng từ Nhà Trắng phản ánh đúng bức tranh tổng thể: có động lực nhưng thiếu độ chính xác, có tiến triển nhưng thiếu khả năng cưỡng chế.
Ở hậu trường, các quan chức an ninh quốc gia kỳ cựu cảnh báo rằng nếu không có cơ chế giám sát, xác minh đáng tin cậy và các bảo đảm an ninh có thể thực thi, toàn bộ tiến trình có nguy cơ sụp đổ gần như ngay sau khi lệnh ngừng bắn được công bố. Thách thức, theo họ, không nằm ở ý chí ngoại giao mà ở thực tế vận hành: ai sẽ xác minh việc tuân thủ, các vi phạm được quy kết theo thời gian thực ra sao, và liệu các bên bảo đảm có sẵn sàng hành động dứt khoát nếu Liên bang Nga thử thách giới hạn của bất kỳ thỏa thuận nào.
Cách tiếp cận của ông Zelensky
Ukraine rời các cuộc đàm phán tại Florida với tâm thế thận trọng nhưng mang tính xây dựng. Khi đoàn đàm phán của Kiev đang trên đường trở về từ Miami, vào ngày 22/12, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã đăng tải trên mạng xã hội, mô tả các văn bản dự thảo là “khá vững chắc và xứng đáng”, nhấn mạnh rằng mọi công việc có thể làm đối với các tài liệu ban đầu đã được hoàn tất. Khuôn khổ này, theo ông Zelensky, gồm 20 điểm. Ông thừa nhận rằng “không phải mọi thứ đều hoàn hảo” và công khai thừa nhận một số điều khoản vẫn không thể chấp nhận đối với Kiev cũng như những điều khoản khác sẽ không thể chấp nhận đối với Moskva.
Dù vậy, ông Zelensky mô tả các tài liệu này là những dự thảo làm việc chung do Ukraine và Mỹ chuẩn bị, cho rằng chính sự hợp tác đó cho thấy hai bên đang “rất gần một kết quả thực sự.”
Trọng tâm của khuôn khổ là các bảo đảm an ninh liên quan đến Ukraine, các đối tác châu Âu và Mỹ. Ông Zelensky xác nhận sự tồn tại của một văn bản bảo đảm an ninh song phương Ukraine – Mỹ riêng biệt, văn bản này sẽ cần được Quốc hội Mỹ xem xét và phê chuẩn. Một số chi tiết và phụ lục, theo ông, vẫn được phân loại mật.
Theo ông Zelensky, cấu trúc bảo đảm an ninh được đề xuất dựa trên ba trụ cột. Trụ cột thứ nhất là Lực lượng Vũ trang Ukraine với 800.000 người cần nguồn tài trợ bền vững từ trong nước và từ các đối tác.
Trụ cột thứ hai là tiến trình hướng tới tư cách thành viên Liên minh châu Âu (EU), bao gồm khả năng tiếp cận các chương trình kinh tế và an ninh.
Trụ cột thứ ba là “Liên minh Tự nguyện” với khoảng 30 quốc gia, trong đó một số nước cung cấp hiện diện quân sự trực tiếp trên không, trên bộ và trên biển, còn những nước khác đóng góp cho khả năng chống chịu về năng lượng, tài chính và dân sự. Ông Zelensky cho biết các cuộc thảo luận vẫn đang diễn ra về bản chất của vai trò bảo trợ từ Mỹ, bao gồm phòng không, không quân, tình báo và các gói răn đe.
Điều then chốt, ông nhấn mạnh, là các bảo đảm mang tính ràng buộc pháp lý, được Quốc hội Mỹ phê chuẩn, sẽ tạo nên sự khác biệt giữa thỏa thuận này với những nỗ lực trước đây như Bản ghi nhớ Budapest hay các thoả thuận Minsk.
Các quan chức Mỹ, theo ông Zelensky, đang tiếp tục các cuộc đàm phán song song với đại diện Liên bang Nga và dự kiến sẽ chuyển phản hồi cho Kiev – qua đó đặt chính quyền Trump vào vị trí trung tâm của cả hai kênh.
Thực tế vượt ra ngoài các bản dự thảo
Ngay cả khi các nhà ngoại giao trao đổi văn bản, ông Zelensky cũng đưa ra giọng điệu u ám hơn về tình hình trên thực địa. Ông cảnh báo rằng Liên bang Nga đã bác bỏ các đề xuất ngừng bắn dịp Giáng sinh và dường như đang chuẩn bị tăng cường các đòn tấn công trong kỳ nghỉ lễ.
Theo ông, tình báo Ukraine đã được chỉ đạo tăng cường giám sát, với phòng không được nâng lên thành ưu tiên hàng đầu trong bối cảnh tình trạng thiếu hụt hệ thống vẫn dai dẳng. “Chúng tôi muốn chiến tranh chấm dứt”, ông Zelensky nói và cho biết thêm “và chúng tôi sẽ tiếp tục tự tăng cường sức mạnh,” đồng thời đề cập tới các cuộc đàm phán đang diễn ra với Mỹ về việc bổ sung các hệ thống phòng không Patriot thông qua nhiều kênh mua sắm khác nhau.
Sự chênh lệch giữa lạc quan ngoại giao và thực tế chiến trường làm nổi bật áp lực đối với nhóm của ông Trump khi họ phải cân bằng giữa tốc độ, hình ảnh và nội dung thực chất.
Sự hoài nghi từ người từng tham gia các thỏa thuận trước đây
Sự lạc quan thận trọng đó vấp phải hoài nghi sâu sắc từ những quan chức từng làm việc với các lệnh ngừng bắn và sắp xếp an ninh trong quá khứ.
Trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với báo The Kyiv Post, ông Michael Carpenter, cựu Giám đốc Cấp cao phụ trách châu Âu tại Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng, cảnh báo rằng rủi ro bị đánh giá thấp nhất trong tiến trình hiện nay chính là khuôn khổ giám sát và xác minh.
“Nếu một lệnh ngừng bắn được đồng ý một cách kỳ diệu, người Nga chắc chắn sẽ tìm cách thử thách nó”, ông Carpenter nói, lưu ý rằng Moskva đã làm như vậy trong mọi lệnh ngừng bắn kể từ năm 2014.
Các vi phạm được tiến hành bằng thiết bị bay không người lái (UAV) hoặc những chiến thuật mơ hồ khác, ông Carpenter cảnh báo, sẽ khiến việc quy kết trách nhiệm trở nên cực kỳ khó khăn đối với Mỹ và các đối tác – có khả năng làm thỏa thuận sụp đổ chỉ trong vài ngày.
Các điều khoản giám sát yếu kém, theo ông Carpenter, cũng sẽ tạo động lực mạnh cho các chiến dịch “cờ giả” (hành động được thực hiện với mục đích là giả tạo nguồn trách nhiệm thực sự và đổ lỗi cho một bên), đặc biệt trong giai đoạn đầu của lệnh ngừng bắn, khi các câu chuyện chính trị còn đang hình thành và sự thật là khó xác định nhất.
Quan trọng hơn nữa, ông Carpenter cho rằng, là mức độ đáng tin cậy của các bảo đảm an ninh mà Mỹ và các đồng minh sẵn sàng đưa ra.
“Liệu đó có phải chỉ là ngôn ngữ của Bản ghi nhớ Budapest được làm mới, khoác lên bằng một nghị quyết kiểu ‘Ý kiến của Thượng viện’ hay không?”, ông Carpenter đặt câu hỏi và bày tỏ nghi vấn mức độ nghiêm túc của các cam kết từ Mỹ trên thực tế, bao gồm việc liệu Washington có cam kết trang bị cho Ukraine các loại vũ khí công nghệ cao như tên lửa Tomahawk trong trường hợp Liên bang Nga tái phát động tấn công hay không.
Khoảng trống về độ tin cậy đó, ông Carpenter gợi ý, không chỉ tồn tại ở Washington mà còn lan sang châu Âu và thể hiện rõ nhất ở Berlin.
Đã hơn một năm kể từ khi Mỹ cung cấp cho Ukraine các tên lửa tầm xa ATACMS, một quyết định làm suy yếu một trong những lập luận trung tâm phản đối việc Đức cung cấp tên lửa hành trình Taurus. Tuy vậy, Berlin vẫn tiếp tục trì hoãn.
“Không có lập luận hợp lệ nào chống lại việc cung cấp Taurus”, ông Carpenter nói, đồng thời nhấn mạnh: “Những vũ khí tương tự đã được cung cấp cho Ukraine hơn một năm nay, và chỉ có chính trị nội bộ Đức, cụ thể là nỗi lo rằng AfD (đảng cực hữu ở Đức) sẽ tận dụng cơ hội từ một quyết định tích cực – mới có thể giải thích vì sao quyết định này vẫn chưa được đưa ra”.
Sự chậm trễ này, theo ông Carpenter, “đã quá hạn từ lâu và cho thấy, bất chấp mọi việc khác mà Đức đang làm, một sự thiếu đoàn kết và chia sẻ gánh nặng một cách đáng chú ý”.
Ông Carpenter cũng bày tỏ hoài nghi về mức độ sẵn sàng của châu Âu trong việc triển khai lực lượng tới Ukraine, cho rằng Liên bang Nga gần như chắc chắn sẽ phủ quyết bất kỳ thỏa thuận nào có chứa các bảo đảm an ninh thực sự đáng tin cậy. Do đó, cách các cam kết này được diễn đạt – và được vận hành – trong văn bản dự thảo sẽ cuối cùng quyết định cả chất lượng lẫn độ bền vững của bất kỳ thỏa thuận nào.
Con đường phía trước
Ông Carpenter cho rằng nếu khuôn khổ sụp đổ, hệ quả chính trị có thể quan trọng không kém bất kỳ thay đổi tức thời nào trên chiến trường.
Tuy nhiên, nếu thất bại, ông Carpenter dự đoán, cũng có khả năng thúc đẩy nhanh hơn sự can dự của châu Âu – mà ông mô tả là đã “thụ động một cách đáng kinh ngạc” cho đến nay.
Ở thời điểm hiện tại, các bản dự thảo đang được lưu chuyển, các đặc phái viên qua lại liên tục, và ông Trump công khai phát tín hiệu về tiến triển mà không cam kết mốc thời gian. Ông Zelensky đã nói rõ rằng các tài liệu này vẫn đang trong quá trình hoàn thiện – vững chắc ở phần lõi, nhưng chưa được giải quyết ở các rìa.
Liệu khuôn khổ này sẽ phát triển thành một nền hòa bình bền vững hay sụp đổ dưới sức nặng của chính những mơ hồ nội tại có thể phụ thuộc ít hơn vào 20 điểm trên giấy, mà nhiều hơn vào những gì xảy ra trong những ngày đầu sau lệnh ngừng bắn: khi các vi phạm khó chứng minh nhất, các câu chuyện bị định hình nhanh nhất, các đồng minh do dự, và độ tin cậy của các bảo đảm an ninh do Mỹ hậu thuẫn được thử thách không phải trên lý thuyết, mà dưới làn đạn.
Cuối cùng, rủi ro không phải là các cuộc đàm phán thất bại một cách ồn ào, mà là chúng thành công một cách lặng lẽ, nhưng cũng chỉ để lặng lẽ tan vỡ.
|
|
