Theo như tỷ phú Elon Musk, chủ nhân mạng X là một trong những người lên tiếng phản đối đầu tiên và mạnh mẽ nhất nhân danh bảo vệ quyền tự do ngôn luận khi lần đầu tiên lănh đạo một mạng xă hội quy mô lớn như vậy bị bắt giữ tại châu Âu gây chấn động, sau khi vào tối ngày 23/08/2024, cảnh sát Pháp bắt giữ ông chủ mạng Telegram, Pavel Durov, với gần một tỉ người sử dụng tại một phi trường gần Paris, là một cảnh cáo của Liên Âu đối với tỉ phú Elon Musk, chủ nhân mạng X.
Ông chủ mạng X Elon Musk. © Czarek Sokolowski / AP
Nhưng vấn đề không chỉ liên quan riêng đến quyền tự do ngôn luận. Truyền thông Pháp ghi nhận việc tạm giữ ông chủ Telegram cũng là một ‘‘cảnh báo’’ của Liên Âu gửi đến ông chủ của mạng xă hội X nổi tiếng, với các cáo buộc liên quan đến những hoạt động vi phạm pháp luật quy mô lớn được dung túng trên mạng xă hội này.
V́ sao nói đây là một cảnh cáo của Liên Âu đối với Elon Musk ?
Vụ bắt giữ Pavel Durov diễn ra vào dịp tṛn một năm ngày Ủy Ban Châu Âu ra Quy chế giám sát kỹ thuật số châu Âu, gọi tắt là DSA (ngày 25/08/2023). Đây là các quy định buộc các mạng xă hội có quy mô hơn 45 triệu người sử dụng hàng tháng tại Liên Âu phải tuân thủ các đ̣i hỏi của Liên Âu về giám sát và minh bạch, nhằm bảo vệ môi trường thông tin trên mạng.
Kể từ tháng 12/2023, mạng X (tức Twitter cũ) bị Ủy Ban Châu Âu chính thức mở điều tra, đặc biệt liên quan đến hai mảng chính. Thứ nhất là việc ‘‘không tuân thủ các nghĩa vụ trong việc chống lại các nội dung bất hợp pháp và các hoạt động bóp méo thông tin’’ và thứ hai là nghĩa vụ ‘‘tuân thủ tính minh bạch’’. Ngày 12/07/2024 vừa qua, về mảng ‘‘minh bạch’’ trong cuộc điều tra này, Ủy Ban Châu Âu đă đưa ra một nhận định sơ bộ, theo đó mạng xă hội này đă vi phạm nhiều quy định DSA của châu Âu, trong đó có quy định về minh bạch trong lĩnh vực quảng cáo, cũng như việc tạo điều kiện để giới điều tra truy cập các dữ liệu.
Musk - đối thủ hàng đầu của Cơ chế giám sát kỹ thuật số châu Âu DSA
Hiện tại, theo nhật báo kinh tế Les Echos, dẫn lời một số người thân cận với ủy viên châu Âu phụ trách thị trường Nội Địa, Thierry Breton, cuộc điều tra của Ủy Ban Châu Âu đang trong ‘‘giai đoạn đối chất’’. Các luật gia của mạng X đang tiếp cận với toàn bộ các bằng chứng mà Ủy Ban Châu Âu thu thập được, và sẽ phải chuẩn bị các phản hồi. Trong những tuần tới, và có thể những tháng tới, Ủy Ban Châu Âu sẽ phải đưa ra các quyết định cuối cùng, rất có thể là với một án phạt tiền kèm theo.
Về mảng thứ nhất, ‘‘chống lại các nội dung bất hợp pháp và các hoạt động bóp méo thông tin’’, theo Les Echos, kể từ khi Liên Âu chính thức mở điều tra, mạng xă hội X của tỉ phú Elon Musk đă có một số hợp tác, đặc biệt trong giai đoạn bầu cử Nghị Viện Châu Âu, đầu tháng 6/2024. Một trong các kết quả thấy rơ tác động của quy định DSA của châu Âu đến X là mạng xă hội này đă hoăn tung ra GROK, tức dịch vụ Trí tuệ nhân tạo trên X, đến sau kỳ bầu cử châu Âu. Dịch vụ Trí tuệ nhân tạo này bị nghi ngờ là phương tiện phát tán tin giả, tin bịa đặt quy mô lớn. Theo ủy viên phụ trách Thị trường Nội Địa Liên Âu, thái độ hợp tác của mạng X sẽ được xem xét thích đáng. Kết quả sơ bộ về mảng điều tra các nội dung bất hợp pháp và bóp méo thông tin sẽ được công bố trong những tháng tới.
Án phạt 6% doanh thu toàn cầu… và mạng có nguy cơ bị đ́nh chỉ
Trên thực tế, bất chấp một số nhân nhượng, theo giới quan sát, mạng xă hội của tỉ phú Elon Musk vẫn tỏ ra rất cứng rắn với Liên Âu. Ngày 12/08/2024, ủy viên châu Âu phụ trách thị trường nội địa gửi một công văn đến ông chủ mạng X để nhắc nhớ về vấn đề này. Đáp lại cảnh báo của Liên Âu, Elon Musk tung lên mạng X ‘‘những lời lẽ miệt thị’’. Căng thẳng giữa Liên Âu và mạng X được công chúng chú ư theo dơi. Công văn của ủy viên châu Âu gửi tỉ phú Mỹ thu hút đến 95 triệu người xem chỉ trong ít ngày.
Hệ quả cuộc đọ sức này có thể rất lớn. Bởi về nguyên tắc, án phạt đối với một công ty vi phạm quy định DSA của Liên Âu có thể lên đến 6% doanh thu toàn cầu hàng năm, 6% tiền phạt nói trên không phải chỉ của riêng mạng X, mà của công ty mẹ, tức bao gồm doanh thu của hăng xe hơi Tesla, và công ty vũ trụ Space X…. Nếu tái phạm, theo quy định của châu Âu, mạng xă hội liên quan có thể bị ngừng hoạt động tại thị trường 450 triệu người tiêu dùng của châu Âu.
Theo giới quan sát, Pavel Durov và Elon Musk được ghi nhận như là hai ông chủ mạng xă hội có quan điểm tương đồng về chủ trương bảo vệ tuyệt đối các hoạt động trên mạng xă hội, nhân danh tự do ngôn luận, gần như bất hợp tác với đ̣i hỏi hợp tác, từ phía chính quyền các nước. Tuy nhiên chủ trương này cũng bị cáo buộc là dung dưỡng như hoạt động thông tin phạm pháp đủ loại trên mạng, từ gieo rắc tin giả, thù hận. Vụ cảnh sát Pháp bắt giữ Pavel Durov, ông chủ mạng Telegram, để điều tra về các cáo buộc ‘‘đồng lơa’’ về các hành động phạm pháp trên mạng, chỉ gần hai tuần sau phản ứng khinh thường của chủ nhân mạng X đối với đại diện của Liên Âu, được nhiều người ghi nhận là một cảnh cáo gián tiếp nhắm vào tỉ phú Mỹ.
Mạng X ‘‘gần như bất khả xâm phạm’’ và cuộc bạo động bài ngoại ở Anh
Sau gần một năm Liên Âu ban hành các quy định giám sát các mạng xă hội DSA, theo ghi nhận của Ủy Ban Châu Âu t́nh h́nh đă được cải thiện một phần. Khoảng 20 tập đoàn lớn, với các mạng xă hội như Tiktok, Facebook, Linkedln, … các nền tảng t́m kiếm như Google, hay mạng thương mại điện tử, như Amazon… đă hợp tác. Tuy nhiên, mạng X vẫn được coi là một thách thức lớn.
Nhiều nhà quan sát nói đến t́nh trạng mạng X được dung túng đến mức ‘‘gần như bất khả xâm phạm’’. Trong cuộc bạo động bài ngoại dữ dội chưa từng có tại Anh từ 13 năm nay, bùng lên hồi tháng 7 – đầu tháng 8/2024, mạng xă hội của tỉ phú Elon Musk bị truyền thông Anh và giới chuyên gia mạng cáo buộc đă góp phần đáng kể vào việc thổi bùng lên ngọn lửa thù hận. Mạng X bị tố cáo là không gian ngôn luận tự do của giới khủng bố, ấu dâm, và các thành phần cực hữu, theo cáo buộc của Imran Ahmed, giám đốc tổ chức phi chính phủ Anh quốc về pḥng chống hận thù trên mạng CCDH.
Tuy nhiên, chính quyền Anh hiện gần như thúc thủ trước mạng X, bởi thiếu các quy định pháp lư. Trường đấu chống lại việc lợi dụng các mạng xă hội vào các hoạt động phạm pháp giờ đây diễn ra trước hết tại châu Âu. Theo giám đốc ONG pḥng chống hận thù trên mạng, Elon Musk là một doanh nhân, chắc chắn ông ta biết phải cân nhắc làm ǵ có lợi, để có thể tiếp tục các hoạt động kinh doanh tại châu Âu.
