Hai tháng sau khi Mỹ bất ngờ áp đặt các biện pháp thuế quan mới đối với hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là từ Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang cảm nhận những tác động nặng nề. Xuất khẩu suy giảm, sản xuất chững lại, lạm phát yếu và nguy cơ giảm phát trở lại đang phủ bóng lên triển vọng phục hồi sau đại dịch của Trung Quốc.
Quang cảnh cảng hàng hóa ở tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN
Những con số biết nói
Theo số liệu mới nhất từ Tổng cục Hải quan Trung Quốc, xuất khẩu trong tháng 5/2025 chỉ tăng 4,8% so với cùng kỳ năm trước, mức tăng yếu nhất trong ba tháng, giảm đáng kể so với mức tăng 8,1% của tháng 4 và thấp hơn kỳ vọng 5% của giới phân tích. Đáng chú ý, xuất khẩu sang Mỹ giảm tới 34,5%, mức giảm mạnh nhất kể từ tháng 2/2020, cho thấy ảnh hưởng của các biện pháp thuế quan từ Washington bất chấp thỏa thuận giảm thuế trong 90 ngày giữa hai bên đạt được hôm 12/5.
Ở chiều ngược lại, nhập khẩu trong tháng 5/2025 của Trung Quốc giảm 3,4% so với cùng kỳ năm 2024, sau khi chỉ giảm nhẹ 0,2% trong tháng 4. Nhập khẩu từ Mỹ cũng giảm 18,1%, phản ánh sự gián đoạn chuỗi cung ứng và nhu cầu tiêu dùng trong nước suy giảm. Dù vậy, thặng dư thương mại của Trung Quốc trong tháng 5/2025 vẫn đạt hơn 103 tỷ USD, tăng so với tháng trước đó.
Áp lực không chỉ đến từ bên ngoài. Trong nước, hoạt động sản xuất và tiêu dùng tiếp tục yếu đi. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Trung Quốc trong tháng 5/2025 giảm 0,1% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi Chỉ số giá sản xuất (PPI) giảm tới 3,3% - mức giảm sâu nhất trong gần hai năm. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy Trung Quốc vẫn đang đối mặt nguy cơ giảm phát. Nguyên nhân chủ yếu là do giá nguyên liệu thô và năng lượng toàn cầu giảm, nhu cầu nội địa yếu, và hoạt động xây dựng bị ảnh hưởng bởi thời tiết khắc nghiệt tại miền Nam Trung Quốc. Cùng lúc đó, giá nhà và giá ô tô đang trong xu hướng giảm, phản ánh áp lực cạnh tranh và niềm tin tiêu dùng thấp.
Để hỗ trợ nền kinh tế, Chính phủ Trung Quốc đã tung ra nhiều biện pháp kích thích, trong đó có việc giảm lãi suất cho vay cơ bản và gói tín dụng 500 tỷ NDT nhằm thúc đẩy tiêu dùng và dịch vụ. Ngoài ra, Chính phủ còn giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các ngân hàng và đẩy mạnh chương trình hỗ trợ đổi mới thiết bị sản xuất. Nhờ đó, đầu tư vào máy móc và thiết bị của Trung Quốc trong 4 tháng đầu năm nay đạt mức cao nhất trong hơn 4 năm.
Lợi nhuận của các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp cũng phục hồi nhẹ, đạt 2.100 tỷ NDT trong giai đoạn từ tháng 1-4, nhưng vẫn thấp hơn khoảng 20% so với cùng kỳ các năm 2021-2022. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo chi phí hoạt động tăng nhanh hơn doanh thu đang là rào cản cho tăng trưởng lợi nhuận bền vững.
Đàm phán Mỹ - Trung: Hòa hoãn mong manh
Mặc dù Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận tạm hoãn áp hầu hết các loại thuế quan trong vòng 90 ngày kể từ giữa tháng 5, nhưng triển vọng cuộc chiến thương mại vẫn tiềm ẩn nhiều bất ổn. Các cuộc đàm phán cấp cao Mỹ - Trung diễn ra tại London (Anh), kéo dài sang ngày 10/6 (giờ địa phương), với hy vọng tìm ra giải pháp cho các vấn đề then chốt như kiểm soát xuất khẩu đất hiếm và công nghệ chip bán dẫn.
Tuy nhiên, hai bên vẫn còn nhiều bất đồng. Mỹ muốn nới lỏng một số hạn chế xuất khẩu để đổi lấy việc Trung Quốc dỡ bỏ kiểm soát đất hiếm - nguyên liệu chiến lược trong ngành điện tử, xe điện và quốc phòng. Trong khi đó, Trung Quốc yêu cầu Mỹ giảm bớt hạn chế đối với xuất khẩu công nghệ bán dẫn. Trung Quốc được cho là miễn cưỡng nhượng bộ, khi đất hiếm được xem là “quân bài mặc cả” có giá trị chiến lược của nước này.
Các chuyên gia nhận định Trung Quốc sẽ tiếp tục kiểm soát xuất khẩu đất hiếm và chỉ cấp phép có chọn lọc, ngay cả khi có tín hiệu hòa hoãn với Mỹ. Điều này đồng nghĩa với việc các căng thẳng thương mại giữa hai cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới sẽ khó được giải quyết triệt để trong thời gian ngắn.
Cảng hàng hóa tại tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN
Lối đi hẹp giữa kỳ vọng và rủi ro
Triển vọng kinh tế Trung Quốc trong những tháng tới đang bị giằng co giữa các yếu tố tích cực ngắn hạn và thách thức cơ bản kéo dài.
Về mặt tích cực, thỏa thuận giảm thuế trong 90 ngày giữa Mỹ và Trung Quốc đang tạo khoảng lặng quý giá để doanh nghiệp ổn định lại chuỗi cung ứng và nối lại một phần xuất khẩu. Chương trình hỗ trợ đầu tư thiết bị và các gói kích thích tiền tệ cũng phần nào phát huy hiệu quả trong việc thúc đẩy lợi nhuận doanh nghiệp và tạo lực đỡ cho sản xuất công nghiệp. Nếu chính sách nới lỏng tiền tệ tiếp tục được duy trì và phối hợp chặt chẽ, một số lĩnh vực kinh tế của Trung Quốc có thể phục hồi ổn định trong nửa cuối năm.
Mặc dù xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN và Liên minh châu Âu (EU) vẫn tăng lần lượt 14,8% và 12%, thị trường Mỹ tiếp tục là "điểm nghẽn" trong tăng trưởng thương mại Trung Quốc. Việc xuất khẩu đất hiếm bị siết chặt khiến Trung Quốc có thêm “quân bài” để đàm phán, nhưng cũng khiến mối quan hệ thương mại song phương thêm phức tạp.
Chuyên gia Zhang Zhiwei từ Pinpoint Asset Management cảnh báo triển vọng xuất khẩu Trung Quốc đến cuối năm 2025 sẽ tiếp tục suy yếu, do ảnh hưởng kéo dài từ chiến tranh thương mại và khả năng Mỹ tăng thuế trở lại. Ngoài ra, áp lực giảm phát, niềm tin tiêu dùng yếu và bất động sản trì trệ là những thách thức lớn mà Trung Quốc phải vượt qua nếu muốn đạt mục tiêu tăng trưởng 5% trong năm 2025.
Giới phân tích nhận định để đạt mục tiêu tăng trưởng khoảng 5% trong năm 2025, Trung Quốc cần có thêm các cải cách dài hạn nhằm tái cấu trúc nền kinh tế, củng cố niềm tin thị trường và thúc đẩy tiêu dùng hộ gia đình thay vì chỉ dựa vào đầu tư công hoặc xuất khẩu. Đồng thời, chính sách đối ngoại cần thận trọng để không làm gia tăng rủi ro địa chính trị trong bối cảnh toàn cầu đang phân cực mạnh về công nghệ và chuỗi giá trị.
