Trong kỳ bầu cử năm 2011 của Canada, một trong những vấn đề nóng bỏng nhất là quyết định của Thủ tướng Stephan Harper mua 65 máy bay chiến đấu F-35 Lightning II.
Tranh cãi chủ yếu xung quanh quyết định này là về vấn đề giá cả của những chiếc máy bay và sự cần thiết của chúng với quân đội Canada.
Trong chương trình vận động tranh cử của các đảng đối lập với đảng Bảo thủ của ông Harper như đảng Tự do và đảng Dân chủ mới đều hứa hẹn sẽ tạm dừng chương trình mua máy bay và xem xét lại sự hợp lý khi mua loại máy bay đắt đỏ này so với ngân sách quốc phòng của Canada.
Chương trình mua máy bay F-35 là một phần trong kế hoạch hiện đại hóa quân đội của đảng Dân chủ.
Ngoài vấn đề giá cả đắt đỏ, một trở ngại khác của chương trình là mức định giá hoàn toàn khác nhau giữa Ủy ban tài chính quốc hội (PBO) với giá cả gói lên tới 29,3 tỷ USD khi tính riêng giá máy bay là 148 triệu USD một chiếc và Bộ Quốc phòng với giá cả gói 14,7 tỷ USD trong đó giá máy bay là 75 triệu USD một chiếc.
Với giá cả quá đắt đỏ, F-35 thực sự là một miếng bánh khó nuốt đối với Canada.
Mặc dù cả đảng Bảo thủ và Bộ Quốc phòng Canada đều muốn gia tăng quy mô quân đội Canada và thay thế các máy bay cũ bằng máy bay F-35, tuy nhiên họ không thể đưa ra các bằng chứng và minh bạch hóa giá trị thực sự của máy bay F-35 thấp như mức họ tính toán trước PBO.
Thậm chí, dư luận Canada còn đang nghi ngờ mức độ cần thiết phải trang bị máy bay thế hệ thứ 5 trong quân đội Canada trong khi họ không phải đối phó với nguy cơ nào đáng kể khi cả quốc gia chỉ tiếp giáp với láng giềng, cũng là đồng minh duy nhất của họ là Mỹ.
Máy bay F-35, hiện là biến thể máy bay thế hệ thứ 5 hạng nhẹ một động cơ duy nhất trên thế giới với khả năng tàng hình cao và hệ thống điện tử tiên tiến nhất trên thế giới hiện nay.
Theo quan điểm của Bộ Quốc phòng Canada và theo thủ tướng Harper, F-35 là phương án có thể đảm nhận mọi nhiệm vụ để thay thế các biên đội máy bay CF-18 (biến bản máy bay F-18 dành riêng cho Canada) đang biên chế trong không quân nước này.
Các phương án thay thế bằng máy bay thế hệ thứ tư có thể rẻ hơn một chút nhưng các công nghệ máy bay này sẽ sớm trở nên lỗi thời.
Trên thực tế, Canada cũng đã đóng góp 160 triệu USD cho chương trình phát triển máy bay F-35 và dự kiến sẽ đóng góp thêm 500 triệu USD trong 40 năm tiếp theo.
Hiện tại, Bộ Quốc phòng và Đảng Bảo thủ đang đối mặt với nghi ngờ của công chúng là đã cố tình định giá thấp máy bay F-35 hòng được sự thông qua của quốc hội trong việc mua máy bay này.
Chi phí mập mờ
Mức giá Bộ Quốc phòng đưa ra (75 triệu USD một chiếc, đã bao gồm cả chi phí bảo dưỡng và nâng cấp) thấp hơn một nửa so với PBO định giá (148 triệu USD).
Hiện tại, đảng Bảo thủ chưa khẳng định mức giá của họ là giá cơ bản một chiếc F-35 (“fly-away cost” - giá sản xuất đơn thuần máy bay, chưa bao gồm chi phí nghiên cứu, phát triển, tài liệu, huấn luyện, chi phí bảo dưỡng và phụ tùng thay thế) hay giá chính thức.
Tuy nhiên, theo Alan Williams, một nhân viên có kinh nghiệm trong lĩnh vực mua bán thiết bị quốc phòng, đây chắc chắn chỉ là giá cơ bản.
Theo nghiên cứu của các quốc gia khác và các tổ chức độc lập, giá máy bay F-35 ít nhất là đắt gấp đôi mức Bộ Quốc phòng Canada định giá.
Theo Viện Rideau, một viện nghiên cứu độc lập của Canada, mức định giá của PBO với sự tham khảo của Ủy ban tài chính quốc hội Mỹ, Viện nghiên cứu chiến lược Australia, các bản ghi nhớ, hợp đồng mua bán từ NATO, cao gấp đôi mức định giá của Bộ Quốc phòng là chính xác hơn.
Ví dụ theo báo cáo của Cơ quan kiểm toán chính phủ Mỹ, giá trung bình của F-35 đã tăng từ 69 triệu USD lên tới 133 triệu USD một chiếc trong khi mới đây, chính phủ Israel cũng đã ký hợp đồng mua 19 máy bay F-35A của Mỹ với giá 121,7 triệu USD một chiếc.
Với giá cả đắt đỏ của F-35, một số quốc gia cũng đã phải từ bỏ chương trình mua F-35 để đến với một lựa chọn rẻ hơn như Hà Lan đã hủy thỏa thuận mua bán với Lockheed Martin sau khi mức giá F-35 được thông báo là 120 triệu USD một chiếc.
Ngoài việc lừa dối công chúng khi định giá F-35, Đảng Bảo thủ còn đối mặt với cáo buộc không cung cấp đầy đủ thông tin về thương vụ mua bán cũng như để Lockheed Martin có được hợp đồng mà không phải qua một quá trình đấu thầu hợp pháp, vốn có thể có sự góp mặt của các đối thủ sừng sỏ khác như Boeing hay Eurofighter.
Việc thiếu quy trình đấu thầu có thể làm mất tính cạnh tranh và khiến Canada phải mua F-35 với giá cao hơn giá trị thực của máy bay.
Ngoài ra, hợp đồng mua F-35 của Canada cũng là thương vụ mua bán đắt đỏ nhất của nước này với nhiều nguy cơ khi ngân sách quốc phòng Canada ngày càng eo hẹp và thâm hụt ngân sách đã lên tới con số 48,5 tỷ USD.
Trong khi Mỹ dành tới 1.000 tỷ USD để mua mới và vận hành 2.456 máy bay của nước này trong 40 năm tới thì con số đó của Canada chỉ có 19,2 tỷ USD, thấp hơn rất nhiều so với giá trị hợp đồng mua F-35 nếu theo mức định giá của PBO.
Với gần 30 tỷ USD bỏ vào hợp đồng mua máy bay này, nền kinh tế của Canada sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ. Quan trọng hơn, lý do mua F-35 của Đảng Bảo thủ và Bộ Quốc phòng đưa ra có thực sự chính đáng và loại máy bay này có xứng đáng với số tiền bỏ ra hay không.
Mặc dù rất hiện đại, tuy nhiên những yếu điểm như tải trọng nhỏ, giá thành vận hành đắt khiến F-35 hầu như không phù hợp cho các nhiệm vụ trong quân đội Canada.
Theo đánh giá của một số nhà nghiên cứu quân sự, máy bay F-35 mặc dù có những tính năng rất hiện đại nhưng nó lại không phù hợp để trang bị cho quân đội Canada.
Theo Steven Staples, ột nhà nghiên cứu của Viện Rideau, máy bay CF-18 vẫn đang hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao như do thám, kiểm soát khu vực Bắc Cực cũng như các nhiệm vụ chiến đấu khác như ngăn chặn đường không, tấn công mặt đất chính xác và hỗ trợ bộ binh và kịch bản ngăn chặn máy bay ném bom của Nga bay qua đường Bắc Cực.
Dù Bộ trưởng Quốc phòng Canada, ông Peter MacKay có dẫn bằng chứng minh họa cho “mối nguy hiểm tiềm tàng” mà Canada phải đối mặt khi hai máy bay CF-18 được phái lên hộ tống hai máy bay ném bom tầm xa Tu-95 của Nga bay gần không phận Canada vào năm 2010, tuy nhiên nhà phân tích ngoại giao quốc phòng Eric Margolis cho biết đây là hoạt động tuần tra thường niên của người Nga và chẳng có vẻ gì sẽ đe dọa đến an ninh Canada đến mức phải bỏ ra nhiều chục tỷ USD để hiện đại hóa không quân.
Ngoài ra, theo Staples, nếu có diễn ra chiến tranh giữa Nga và Mỹ, máy bay F-35 cũng sẽ vô dụng vì khi đó, vũ khí chính Nga sử dụng sẽ là các tên lửa liên lục địa được phóng từ đất liền và tầu ngầm.
Mối lo ngại về một cuộc tấn công của không quân Nga chỉ là nỗi sợ hãi không tưởng bắt nguồn từ những tư duy từ thời chiến tranh lạnh. Thậm chí, nếu Nga có thực sự tấn công bằng không quân thì 65 chiếc máy bay F-35 cũng là con số quá nhỏ để bảo vệ lãnh thổ hơn 10 triệu km2 của Canada.
Một nghiên cứu từ Trung tâm nghiên cứu chính sách nước này cũng cho thấy Canada hầu như không phải đối mặt với bất kỳ mối đe dọa quân sự nào từ các nước khác.
Một lý do nữa được đưa ra để biện minh cho thương vụ F-35 là khả năng tham gia vào cuộc chiến chống khủng bố của Canada tại nước ngoài như Afghanistan hay Iraq.
Tuy nhiên, cũng theo nhiều nhà nghiên cứu, đối với các chiến trường này, khả năng của F-35 là hoàn toàn không cần thiết.
Theo nghiên cứu của Tiến sĩ Carlo Kopp, nhà nghiên cứu về không quân từ Australia cho thấy đối với các chiến trường bất đối xứng với các nhiệm vụ tìm diệt các mục tiêu mặt đất là chủ yếu, các máy bay tấn công mặt đất như A-10 Thunderbolt, F-15E Strike Eagle, máy bay ném bom B-52H Stratofortress hay B-1B Lancer là hiệu quả hơn cả.
Khác với các máy bay trên, F-35 có tải trọng vũ khí thấp cũng như thời gian tác chiến quá hạn chế cho các nhiệm vụ hỗ trợ bộ binh.
Điểm cuối cùng mà Đảng Bảo thủ đưa ra lý giải cho việc mua F-35 là nhiệm vụ hỗ trợ các chiến dịch đường không tương lai của Mỹ với khả năng tấn công vô hiệu hóa hệ thống phòng không đối phương trong những ngày tấn công đầu tiên.
Tuy nhiên, theo PBO, sau một vài ngày đầu, khi hệ thống phòng không đối phương đã tê liệt như tại Iraq năm 1991, nhiệm vụ tấn công chính vẫn thuộc về các máy bay có tải trọng vũ khí lớn chứ không yêu cầu khả năng tàng hình cao như F-35.
Do đó, sử dụng F-35 để hỗ trợ Mỹ chỉ trong một thời gian ngắn là lãng phí và không cần thiết khi bản thân nước Mỹ cũng đã có hàng trăm máy bay tàng hình. Ngoài ra, với chiến lược này, người ta cũng dấy lên những lo ngại chính sách đối ngoại của đảng Bảo thủ đang dần ngả theo chủ nghĩa can thiệp nước ngoài như Mỹ.
Cuối cùng, hợp đồng mua F-35 với khả năng tấn công nhiều hơn phòng thủ cho thấy đảng Bảo thủ đang có chiến lược tham gia nhiều hơn vào các nhiệm vụ tấn công ngoài biên giới cùng với NATO.
Tuy nhiên, Canada lại quá yếu trong khả năng duy trì các cuộc tấn công xa nhà và các chiến dịch quân sự lớn, do đó, theo Staples, Canada nên đầu tư vào những lực lượng góp phần giữ lợi ích cốt lõi của Canada ở nước ngoài và trong các nhiệm vụ nhân đạo như lực lượng lục quân hơn là sắm các máy bay đắt đỏ trong tình trạng ngân sách thâm hụt như hiện nay. Tag: F22 F35 SuT50
An Thái /baodatviet
Thương vụ F-35 của Canada chịu sức ép lớn
