Xuân Tân Mão 2011, đại tướng Võ Nguyên Giáp bước sang mùa xuân thứ 101. Đây là một điều cực kỳ hiếm có đối với lịch sử của dân tộc, một vị tướng tài ba thuộc hàng "khai quốc công thần", tên tuổi ông đã trở thành huyền thoại, là sự ngưỡng mộ của hàng triệu triệu trái tim người dân Việt Nam và bạn bè năm châu.
Đối với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ai đã từng một lần được gặp mặt, trò chuyện là một điều vinh dự và hạnh phúc. Thật may mắn cho tôi trong đời đã 2 lần được gặp gỡ và phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp và 2 lần gặp gỡ ấy đã để lại trong tôi những kỷ niệm khó quên dù đã 15 năm trôi qua.
Đầu tháng 10-1996, tôi và một anh bạn đồng nghiệp mang giấy giới thiệu của cơ quan đến Văn phòng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gặp Đại tá Nguyễn Văn Huyên, thư ký riêng của Đại tướng. Chúng tôi trình bày yêu cầu được chụp ảnh chân dung Đại tướng (Nguyên Bộ trưởng Bộ Nội vụ đầu tiên trong Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa) để trưng bày, lưu giữ tại Bảo tàng Công an nhân dân và phỏng vấn Đại tướng nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Toàn quốc kháng chiến (19/12/1946 - 19/12/1996).
Thấp thỏm chờ đợi, 3 ngày sau tôi nhận được điện thoại, Đại tá Huyên thông báo:
- Anh Văn đồng ý chụp ảnh chân dung đưa vào Bảo tàng Công an nhân dân, còn phỏng vấn thì xin khất vì anh Văn rất bận, đúng vào dịp các cơ quan, đoàn thể, các trường đại học tổ chức kỷ niệm 40, 50 năm ngày thành lập và nơi nào cũng muốn mời anh Văn đến dự, vì vậy không có thời gian.
Tôi tự an ủi: không sao, hãy đợi dịp khác, vì được biết trong kỷ niệm 50 năm Ngày truyền thống lực lượng CAND (19/8/1945 - 19/8/1995) những người làm phim truyền thống của Công an Hà Nội muốn đưa một vài phút hồi ức của Đại tướng vào phim, nhưng vì lịch làm việc và quỹ thời gian của Đại tướng không cho phép, cho nên đành tiếc vậy chứ không biết làm sao.
Nhưng thật bất ngờ, ngay buổi chiều hôm ấy tôi lại nhận được điện thoại từ Văn phòng của Đại tướng thông báo là anh Văn đồng ý trả lời phỏng vấn và hẹn làm việc vào 14 giờ 30 phút ngày 5-10 tại nhà riêng của Đại tướng.
Đúng 14 giờ 15 phút, tôi và phóng viên ảnh Thanh Mừng đã có mặt tại nhà riêng của Đại tướng. Đại tá Huyên thông báo là hôm nay việc chụp ảnh không thực hiện được. Chúng tôi hỏi lý do thì được biết bộ quân phục đại lễ màu trắng của Đại tướng qua chuyến đi công tác về mới giặt chưa khô, cho nên hẹn đến hôm khác. Còn về nội dung phỏng vấn, Đại tá Huyên yêu cầu cho biết trước câu hỏi để Đại tướng chuẩn bị. Tôi lấy giấy bút ghi lại 3 câu hỏi cần phỏng vấn đưa cho Đại tá Huyên. Tôi gợi chuyện:
- Thưa chú, đôi câu đố trên bức trướng của Viện Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh chúc thọ Đại tướng nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh, tác giả là ai? Không lẽ của cả tập thể?
Đại tá Huyên cho hay đó là câu đối của giáo sư Vũ Khiêu đề mừng sinh nhật Đại tướng và hỏi tôi tại sao lại biết đôi câu đối ấy. Tôi thú thực vì đọc trên báo Công an TP HCM, thấy hay quá nên chép vào sổ tay. Đôi câu đối vẻn vẹn có 10 chữ nhưng đã khái quát được cả sự nghiệp, công lao cũng như đức độ và sự bao dung, nhân văn của vị Đại tướng nổi tiếng.
"Võ công truyền quốc sử
Văn đức quán nhân tâm".
Theo lịch hẹn, chiều ngày 8-10 chúng tôi lại đến nhà riêng của Đại tướng. Để chắc ăn và cẩn thận, chúng tôi còn tự tạo lấy một tấm phông làm nền để chụp ảnh chân dung bằng một tấm lụa xanh cuộn vào 2 thanh gỗ mang theo. Ngồi một lúc ở phòng khách, tôi thấy Đại tướng trong bộ quân phục đại lễ màu trắng thư thái bước từ nhà dưới lên phòng khách. Đại tướng nói:
- Chụp ảnh chân dung tớ mà đẹp thì phải chụp hơi nghiêng một chút.
Tôi lấy một ghế tựa mang ra ngoài sân trước cửa phòng khách, mời Đại tướng ngồi. Khi nhìn thấy tấm phông lụa xanh để làm nền, Đại tướng tỏ vẻ hài lòng và nhờ đồng chí giúp việc sửa lại ve áo và chiếc mũ cho vừa tầm. Lúc ấy Đại tá Huyên cầm một cuốn sách từ phòng khách bước ra. Đại tướng cầm lấy và chỉ vào bức ảnh chân dung in ở sau bìa sau cuốn sách của Đại tướng mới xuất bản bằng tiếng Anh và nói:
- Liệu anh có chụp đẹp bằng ảnh này không? Phóng viên công an chắc là giỏi?
Chúng tôi không dám trả lời thẳng vào câu hỏi và thưa:
- Thưa đại tướng, chúng cháu sẽ cố gắng ạ.
Quả thật bức ảnh chân dung của Đại tướng ở bìa cuốn sách chụp ở tư thế hơi nghiêng thật đẹp có thể nói đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật ảnh chân dung. Được biết tác giả bức ảnh là một nhà báo người Mỹ đã chụp hết 10 cuộn phim chỉ để lấy một tấm ảnh chân dung của Đại tướng. (Trong khi ấy máy ảnh của chúng tôi chỉ có vẻn vẹn hơn chục kiểu phim màu).
Chụp ảnh chân dung xong, khi vào phòng khách, chúng tôi đề nghị được chụp mấy kiểu Đại tướng đang đọc Tạp Chí Văn Hóa - Văn nghệ Công an và xin phép được chụp lưu niệm với Đại tướng một vài kiểu. Đại tướng nói là lần đầu tiên mới nhìn thấy tạp chí này và nói vui:
- Tớ cũng là Công an, sao các cậu không gửi cho quyển nào?
Tôi hứa với Đại tướng là sẽ về báo cáo với các đồng chí lãnh đạo và gửi biếu thường xuyên.
Xong phần chụp ảnh, Đại tướng hỏi tôi:
- Thế nào, nhà báo muốn hỏi gì?
Tôi thưa là nội dung phỏng vấn đã đưa cho chú Huyên từ trước rồi. Lúc ấy Đại tá Huyên mới đưa tờ giấy có 3 câu hỏi ra. Thì ra sợ Đại tướng mệt và bận nên Đại tá Huyên vẫn chưa đưa nội dung cần phỏng vấn cho Đại tướng. Tôi đọc to từng câu cần phỏng vấn, lúc sau Đại tướng nói:
- Kỷ niệm sâu sắc nhất trong thời gian làm Bộ trưởng Bộ Nội vụ à? Nhiều lắm, nhưng mà nói cái gì? Hơn nữa thời gian đã qua lâu rồi.
Do đã chuẩn bị trước, tôi giở cuốn "Lịch sử CAND - Biên niên sự kiện (1945-1954)" lật đến trang chụp Sắc lệnh của Chủ tịch Chính Phủ lâm thời Việt Nam Hồ Chí Minh ký ngày 21-3-1946 thành lập "Việt Nam công an vụ" và phía bên dưới góc trái có bút tích tiếp ký của Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp. Sau khi xem xong, Đại tướng đồng ý nói về kỷ niệm trước khi Bác Hồ ký Sắc lệnh đã chỉ thị cho Đại tướng xem lại lần cuối để trình Người ký. Còn lại những câu sau, Đại tướng trả lời theo nội dung câu hỏi.
Cuộc phỏng vấn bị gián đoạn ít phút vì có đồng chí Chủ tịch tỉnh Quảng Bình đến thăm Đại tướng. Sau khi mời khách xuống nhà dưới, Đại tướng quay lại và tiếp tục trả lời phỏng vấn và đề nghị trước khi đăng báo thì gửi bản thảo cho Đại tướng xem.
Bài phỏng vấn được đăng trên Tạp chí Văn Hóa - Văn Nghệ Công an số tháng 12-1996, nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Toàn quốc kháng chiến với tiêu đề "Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Bộ trưởng Bộ Nội Vụ đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa trả lời phỏng vấn của Tạp chí Văn hóa - Văn nghệ Công an".
Sau khi tạp chí phát hành, nhà văn Hữu Ước, khi đó là phó Tổng Biên Tập Tạp Chí Văn Hóa - Văn Nghệ Công an nói với tôi là liên hệ xem khi nào Đại tướng sắp xếp được thời gian để Ban biên tập đến cảm ơn. Tôi đoán chắc là anh Hữu Ước ngại trả "nhuận bút" cho tác giả đặc biệt này.
Buổi đến thăm và cảm ơn Đại tướng Võ Nguyên Giáp có đồng chí Phạm Văn Dần (khi đó là phó Tổng cục trưởng Tổng cục XDLL - CAND), nhà văn Hữu Ước, nhà thơ Đặng Vương Hưng và tôi. Buổi gặp mặt diễn ra trong không khí đầm ấm, thân mật. Quanh bàn trà, nhân nói chuyện về Hội Khoa học lịch sử tổ chức Hội thảo về cố Đại tướng Lê Trọng Tấn, Tổng tham mưu trưởng quân đội nhân dân Việt Nam, Đại tướng Võ Nguyên Giáp ôn lại một số kỷ niệm về Đại tướng Lê Trọng Tấn trong hai chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ và chiến dịch Hồ Chí Minh, đặc biệt là ý nghĩa, ảnh hưởng to lớn của chiến thắng Điện Biên Phủ đối với các dân tộc thuộc địa, nhất là đối với các nước Châu Phi (khi đồng chí Phạm Văn Dần nhắc lại các tình cảm của nhân dân Châu Phi đối với Đại tướng Võ Nguyên Giáp và chiến thắng Điện Biên Phủ, trong thời gian đồng chí làm chuyên gia giáo dục ở Châu Phi). Rồi Đại tướng kể về chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên cùng với Bác Hồ, đồng chí Trường Chinh... Sau chiến thắng Điện Biên Phủ... Đồng chí Phạm Văn Dần và nhà văn Hữu Ước còn hỏi Đại tướng một số chuyện khác nữa.
Khi chia tay, đồng chí Phạm Văn Dần thay mặt đoàn chúc Đại tướng sức khỏe. Bàn tay ấm áp, Đại tướng bắt tay từng người một. Hơi ấm từ bàn tay và ánh mắt hiền từ của tướng quân làm tôi xúc động. Trước lúc ra về tôi cố hỏi thêm một câu:
- Thưa Đại tướng, trong cuốn sách "Về vấn đề dân cày" của Qua Ninh và Vân Đình (bút danh của đồng chí Trường Chinh và Võ Nguyên Giáp), bút danh Vân Đình của Đại tướng có phải là đã có thời gian Bác hoạt động ở Ứng Hòa - Hà Tây, nơi có thị trấn Vân Đình không ạ?
Đại tướng cười:
- Không phải, Vân Đình là bút danh của tớ khi còn đang làm ở tờ báo Tiếng Dân năm 1939.
Trước mặt tôi không chỉ là một vị tướng nổi tiếng thế giới, mà còn là nhà giáo, nhà sử hoc, và cách đây gần 60 năm tướng quân đã từng là nhà báo với bút danh Vân Đình.
Trên đường về, ngồi trên xe, tôi đọc cho mấy anh nghe những dòng trên bức trướng của Hội Cựu chiến binh Đặc Công chúc thọ Đại tướng nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh của ông:
"Bão táp bền sắt đá
Phong ba chẳng chòng chành
Sự nghiệp ghi sử xanh
Đức tài cảm lòng dân"...
Theo Đoàn Xuân Tuyến
An Ninh Thế Giới
Một kỷ niệm về đại tướng Võ Nguyên Giáp
