Nhận lệnh thực thi nhiệm vụ giải cứu, phi công Oleksandr đưa tay vuốt dọc thân chiếc trực thăng Mi-8 và nguyện cầu may mắn cho ông cùng tổ bay.
May mắn là điều mà Oleksandr và đồng đội rất cần, bởi điểm đến của họ trong sứ mệnh lần này là nhà máy thép Azovstal tại thành phố Mariupol bị bao vây ở bờ biển đông nam Ukraine, nơi được ví như "bẫy tử thần". Nhiều phi công thực hiện nhiệm vụ trước ông đã không thể quay về.
Dù biết đây là nhiệm vụ "đi vào chỗ chết", Oleksandr và các thành viên tổ bay hiểu rằng hành động của họ mang ý nghĩa sống còn. Các binh sĩ Ukraine ở nhà máy Azovstal đã bị vây hãm suốt nhiều tuần trong tình trạng thực phẩm cạn kiệt, người chết và bị thương ngày càng nhiều trong hầm ngầm.
Nỗ lực cố thủ của họ tại nhà máy thép Azovstal là biểu tượng cho tinh thần chiến đấu mạnh mẽ của Ukraine trong cuộc đối đầu với lực lượng Nga. Họ không được phép chết.
Một trực thăng Ukraine bay qua khu vực Kharkov hồi tháng trước. Ảnh: NY Times.
Oleksandr, phi công 51 tuổi, chỉ thực hiện một sứ mệnh giải cứu ở Mariupol, nhưng ông khẳng định đây là chuyến bay khó khăn nhất trong sự nghiệp 30 năm của mình. Ông chấp nhận rủi ro vì không muốn các đồng đội ở Azovstal cảm thấy bị lãng quên.
Giữa khung cảnh như địa ngục của nhà máy bị cháy rụi, trong một boongke được biến thành trạm y tế, những người bị thương bắt đầu tin rằng phép màu có thể sẽ đến.
Trong số những người được thông báo sơ tán có một trung sĩ bị trúng đạn cối, phải cắt cụt chân trái lên quá đầu gối. "Trâu nước" là mật danh của anh. Anh đã trải qua nhiều cam go, nhưng còn một thử thách chết người nữa ở phía trước: Thoát khỏi Azovstal.
Một loạt phi vụ tiếp tế, giải cứu bằng trực thăng chớp nhoáng, bí mật nhằm tiếp cận nhà máy thép Azvostal đã được Ukraine thực hiện từ tháng 3 đến tháng 5. Chúng giờ đây được coi như một trong những chiến công lớn nhất của quân đội Ukraine suốt 4 tháng chiến sự.
Chi tiết về 7 nhiệm vụ tiếp tế và giải cứu tuyệt mật vẫn chưa được công bố đầy đủ. Nhưng các cuộc phỏng vấn của AP với hai thương binh được sơ tán từ Azovstal, một sĩ quan tình báo và một phi công quân đội Ukraine, phần nào cho thấy mức độ khó khăn cũng như nguy hiểm của sứ mệnh.
Chỉ sau khi hơn 2.500 binh sĩ cố thủ tại nhà máy thép Azovstal bắt đầu đầu hàng, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky mới thông báo về các nhiệm vụ giải cứu như vậy. Toàn bộ thông tin về các chiến dịch giải cứu binh sĩ ở Azovstal trước đó đều được giữ bí mật tuyệt đối.
Tổng thống Zelensky nói với đài truyền hình Ukraine ICTV rằng các phi công đã dũng cảm đương đầu với hệ thống phòng không "rất mạnh" của Nga để xuyên qua chiến tuyến đối phương, chuyển thực phẩm, nước uống, thuốc men và vũ khí để những người lính cố thủ tại nhà máy có thể tiếp tục chiến đấu, cũng như đưa thương binh thoát ra ngoài.
Nỗ lực cầm cự của các binh sĩ tại Azovstal là rất quan trọng, bởi nó cầm chân một lực lượng lớn của Nga tại Mariupol, khiến họ không thể tăng quân đến những mặt trận khác ở miền đông Ukraine.
Sĩ quan tình báo quân đội Ukraine cho biết trước khi thực hiện nhiệm vụ, anh được tin một trực thăng đã bị bắn rơi và hai chiếc khác không bao giờ quay trở lại.
Sĩ quan này quyết định mặc quần áo dân sự khi lên chuyến bay của mình, với hy vọng có thể hòa lẫn vào người dân bình thường nếu sống sót khi trực thăng bị bắn hạ. "Chúng tôi biết đó có thể là chuyến bay một chiều", anh nói.
"Họ là những anh hùng, những người biết rõ khó khăn đang chờ đón, biết rằng sứ mệnh gần như là bất khả thi... Chúng tôi đã mất rất nhiều phi công", Tổng thống Zelensky nói.
Nếu không nhanh, "Trâu nước" sẽ chết trước khi được sơ tán khỏi nhà máy Azovstal. Với tình trạng thiếu thuốc men, vật tư y tế dưới hầm ngầm, thương binh này đang chịu đựng cơn đau giày vò vì viên đạn cối 120 mm xé toạc chân trái của anh, ghim đầy mảnh đạn vào lưng trong trận giao tranh vào ngày 23/3.
Sau khi được giải cứu, người lính 20 tuổi này chia sẻ câu chuyện của mình với điều kiện giấu tên vì anh không muốn mọi người nghĩ rằng anh đang muốn nổi tiếng khi hàng nghìn binh sĩ khác ở Azovstal đã bị bắt làm tù binh hoặc thiệt mạng.
"Trâu nước" cho hay trong trận đánh đó, anh mang theo tên lửa vác vai NLAW lần theo dấu vết một chiếc xe tăng Nga nhưng bất ngờ bị trúng đạn cối. Sau tiếng nổ lớn, anh văng tới cạnh một chiếc ôtô đang cháy, rồi bò vào một tòa nhà gần đó, "thầm nghĩ rằng thà chui xuống tầng hầm và lặng lẽ chết ở đó còn hơn".
Nhưng đồng đội đã đưa anh đến nhà máy thép Ilyich ở Mariupol. Ba ngày sau khi "Trâu nước" bị thương, các nhân viên y tế cắt cụt chân anh trong một hầm trú bom. Anh tự cho mình là người may mắn: Các bác sĩ vẫn còn thuốc mê khi đến lượt anh phẫu thuật.
Khi "Trâu nước" tỉnh lại, một y tá nói cô rất tiếc vì phải cắt cụt một chân của anh. Anh xóa tan bầu không khí u buồn bằng một câu đùa: "Liệu họ có trả lại tiền cho 10 hình xăm của tôi không?".
"Tôi có rất nhiều hình xăm trên chân", anh nói.
Sau cuộc phẫu thuật, trước nguy cơ nhà máy thép Ilyich thất thủ, anh được chuyển đến nhà máy thép Azovstal, một "thành trì bất khả xâm phạm" như nhận xét của nhiều người với diện tích gần 11 km2 cùng một mê cung đường hầm dài 24 km và boongke dưới lòng đất.
Tuy nhiên, tình hình ở Azovstal ngày càng xấu đi.
"Pháo kích diễn ra liên tục", Vladislav Zahorodnii, hạ sĩ 22 tuổi, người đã bị bắn xuyên khung xương chậu trong một trận đánh ở đây, nói.
Khi được sơ tán đến Azovstal, Zahorodnii gặp "Trâu nước" ở đó. Họ quen biết nhau từ trước, bởi cả hai đều đến từ thành phố Chernihiv ở miền bắc Ukraine, nơi cũng đã bị quân đội Nga bao vây.
Zahorodnii nhìn thấy chiếc chân cụt của "Trâu nước" và hỏi anh cảm thấy thế nào. "Mọi thứ đều ổn. Chúng ta sẽ sớm đi nhảy được thôi", "Trâu nước" trả lời.
Zahorodnii đã được sơ tán khỏi Azovstal bằng trực thăng vào ngày 31/3, sau ba lần thất bại. Đó là lần đầu tiên trong đời anh được ngồi trực thăng. Chiếc Mi-8 trúng đạn trong lúc rời khỏi nhà máy, khiến một động cơ của nó bị hỏng. Đng cơ còn lại giúp họ thực hiện tiếp hành trình 80 phút tới thành phố Dnipro, bên sông Dnepr, miền trung Ukraine.
"Trâu nước" được sơ tán một tuần sau sau đó trong tâm trạng trái ngược. Một mặt, anh thấy nhẹ nhõm khi phần thực phẩm và nước uống của anh, dù ít ỏi, nay được chuyển cho những người khác vẫn còn khả năng chiến đấu. Nhưng mặt khác, "một cảm giác đau đớn trỗi dậy. Họ ở đó, tôi bỏ họ lại", anh chia sẻ.
Dù vậy, anh suýt bỏ lỡ chuyến bay của mình.
Vào ngày sơ tán, đồng đội đẩy anh trên xe cáng ra khỏi boongke, đưa anh lên một chiếc xe tải hướng về bãi đáp trực thăng đã được xác định sẵn. Họ quấn anh trong một chiếc áo khoác.
Hàng tiếp tế, đạn dược được dỡ xuống trước, sau đó, những người bị thương mới được đưa lên trực thăng. Nhưng họ đã bỏ quên "Trâu nước" ở phía sau thùng xe tải.
Anh không thể ra dấu hiệu vì cổ họng cũng bị thương và giọng anh vẫn còn quá khàn, không đủ sức át đi tiếng cánh quạt trực thăng đang vù vù phía trên đầu.
"Tôi tự nhủ, 'không phải hôm nay rồi", "Trâu nước" nhớ lại. "Nhưng bất ngờ ai đó hét lên 'Các bạn quên một người trên xe tải này!'".
Một thành viên tổ bay nắm lấy tay và trấn an anh đừng lo lắng, họ sẽ về đến nhà.
"Cả cuộc đời, tôi đã mơ ước được bay trực thăng. Không quan trọng có đến nơi hay không, giấc mơ của tôi đã trở thành sự thật", anh thều thào nói với mọi người.
Trong buồng lái của mình, phi công Oleksandr không khỏi cảm thấy bồn chồn, một phút với anh giống như một giờ.
"Rất đáng sợ", ông nói. "Bạn nhìn những vụ nổ xung quanh mình và không biết liệu quả đạn tiếp theo có nhắm tới vị trí của bạn hay không".
Giữa hỗn loạn của cuộc xung đột và thông tin về các sứ mệnh bí mật vẫn chưa đầy đủ, không thể chắc chắn "Trâu nước" và Oleksandr đã ở cùng trên một chuyến bay giải cứu, nhưng các chi tiết họ kể khá trùng khớp.
Cả hai đều đưa ra thời gian giống nhau: Đêm ngày 4 hoặc 5/4. Oleksandr kể lại việc bị một tàu chiến Nga nhắm bắn khi bay vào vùng biển ngoài khơi Mariupol. Sóng xung kích từ vụ nổ khiến chiếc trực thăng chao đảo "như món đồ chơi". Nhưng cuối cùng, họ đã vượt qua được nguy hiểm.
"Trâu nước" cũng kể về một vụ nổ. Những người sơ tán trên máy bay sau đó được thông báo rằng phi công vừa tránh được một quả tên lửa.
Oleksandr đã tăng tốc trực thăng lên 220 km/h và bay thấp cách mặt đất chỉ 3 m. Một trực thăng khác cũng tham gia nhiệm vụ cùng ông đã không thể quay về. Phi công trên trực thăng đó thông báo qua sóng vô tuyến với ông rằng anh ta sắp hết nhiên liệu. Đó là lần liên lạc cuối cùng giữa họ.
Nằm trên cáng, "Trâu nước" quan sát khung cảnh bên ngoài qua một ô cửa sổ nhỏ của trực thăng. "Chúng tôi bay qua những cánh đồng, bên dưới các tán cây, rất thấp", anh nói.
Cuối cùng, họ đến Dnipro an toàn. Khi trực thăng hạ cánh, Oleksandr nghe thấy những người bị thương gọi các phi công. Oleksandr nghĩ họ sẽ la mắng ông vì đã có những động tác cơ động khiến họ khó chịu suốt chuyến bay.
"Nhưng khi mở cửa trực thăng, tôi nghe họ nói 'cảm ơn'", Oleksandr cho hay.
"Tất cả mọi người đều vỗ tay", "Trâu nước" nhớ lại. Anh lúc này đang tập vật lý trị liệu với Zahorodnii tại một bệnh viện ở Kiev. "Chúng tôi nói với các phi công rằng họ đã làm được điều bất khả thi".
