Sự kiện về hai công dân Canada Michael Kovrig và Michael Spavor được trả tự do nhanh chóng sau một thỏa thuận ngoại giao nhằm chấm dứt việc truy tố và dẫn độ Mạnh Vãn Chu (Meng Wanzhou) của tập đoàn Huawei cho thấy có một thực tế đáng ngại của cái gọi là
"ngoại giao con tin" của đảng CSTQ.
Đài
CNN gọi đây là
"một dấu hiệu đáng lo ngại về một kỷ nguyên đối đầu siêu cường mới". Còn báo
The New York Times nói,
"TQ sử dụng chiến thuật chơi rắn: Bắt giữ người ngoại quốc".
Câu chuyện bắt đầu từ tháng Mười Hai năm 2018 khi bà Mạnh Vãn Chu, giám đốc tài chính của tập đoàn Huawei Technologies TQ, bị chính phủ Canada bắt giử ở phi trường Vancouver theo yêu cầu của Hoa Kỳ. Bộ Tư pháp Hoa Kỳ cho rằng, bà Mạnh cố tình che giấu quan hệ kinh doanh của Huawei với một công ty con tại Iran nhằm lừa đảo một ngân hàng, vi phạm lệnh cấm vận tài chính của Hoa Kỳ đối với quốc gia Hồi giáo này. Trong ba năm qua, bà Mạnh bị giam giữ tại gia ở Vancouver, chờ tòa án Canada quyết định xem bà ta có thể bị dẫn độ sang Hoa Kỳ theo yêu cầu của Washington hay không.
Vài ngày sau khi bà Mạnh bị bắt, trong một hành động được coi là gây áp lực để buộc Canada phải thả bà ta, Bắc Kinh đã lập tức bắt giam ông Michael Kovrig, một cựu nhân viên ngoại giao và ông Michael Spavor, một doanh nhân; sau đó buộc hai người Canada này với tội làm gián điệp. Ông Spavor bị tuyên án 11 năm tù giam tại một phiên tòa vào tháng trước, còn ông Kovrig đã bị đưa ra xử hồi tháng Ba 2021 nhưng bản án chưa được công bố.
Tuy đều bị giam giữ nhưng tại Canada bà Mạnh được tại ngoại hậu tra, được sống vương giả trong căn biệt thự trị giá 15 triệu USD của bà ta ở Vancouver với đội ngũ phục dịch đông đảo, đội luật sư biện hộ hùng hậu trong khi hai công dân Canada bị biệt giam trong nhà tù TQ, bị tra tấn và hành hạ dã man và các nhà ngoại giao Canada cũng không được thăm viếng. Sở dĩ có sự khác biệt đó là vì ở Canada, bà Mạnh là một nghi can trong một vụ án hình sự, được đối xử theo tinh thần nhân văn của nhà nước pháp quyền mà thẩm quyền tối cao thuộc về tòa án; còn hai ông Michaels là con tin trong một âm mưu chính trị, đối xử như thế nào là tùy vào ý thích của các quan chức đảng CS Tàu.
Ngoài việc tùy tiện bắt người, Bắc Kinh còn trả đũa bằng cách hạn chế nhập cảng một số hàng hóa của Canada như dầu ăn canola và thịt gia súc. Quan hệ ngoại giao giữa Canada và TQ nhanh chóng xuống dốc.
***
Sau khi đạt được một thỏa thuận pháp lý phức tạp với giới chức trách Hoa Kỳ để hoãn truy tố, bà Mạnh đã trở về TQ và được chào đón trọng thể. Đối với Bắc Kinh, việc bà Mạnh được trả tự do sau cuộc chiến pháp lý kéo dài với Hoa Kỳ được coi là một chiến thắng ngoại giao vang dội, cần được tuyên truyền sâu rộng để kích thích chủ nghĩa dân tộc trong người dân TQ. Họ cho rằng, bà Mạnh là một
"nạn nhân vô tội của cuộc đàn áp chính trị của Hoa Kỳ nhằm bóp chết ngành công nghệ cao của TQ".
Tại lễ đón bà Mạnh, phi trường Thẩm Quyến tràn ngập người TQ vẫy cờ, khẩu hiệu và những bài ca cách mạng, còn trọng thể hơn là đón các vĩ nhân, anh hùng. Đài truyền hình trung ương TQ CCTV đã làm một chương trình truyền hình trực tiếp kéo dài sáu tiếng đồng hồ cả trên sóng truyền hình và trên mạng xã hội, thu hút hơn 83 triệu lượt xem; con số này cao hơn gấp đôi so với 38 triệu lượt xem sự kiện phóng phi thuyền có người lái của TQ đưa ba phi hành gia vào không gian hồi tháng Sáu.
"Nếu không có đất mẹ hùng mạnh, tôi sẽ không có tự do của ngày hôm nay", bà Mạnh viết trong một bài dài đăng trên mạng xã hội, được chia sẻ rộng rãi và được người dẫn chương trình truyền hình nhà nước đọc từng chữ một.
Bà Mạnh Vãn Chu trở về TQ trên chuyến bay được chính phủ TQ thuê và được đón tiếp trọng thể với thảm đỏ và cờ hoa tại phi trường Thẩm Quyến tối ngày 25 tháng Chín vừa qua. (Ảnh Jin Liwang/Xinhua via Getty Images)
Báo chí truyền thông nhà nước TQ nhấn mạnh rằng, trên thực tế bà Mạnh không nhận tội, nhưng bỏ qua sự thật rằng,
bà ta thừa nhận đã đánh lừa ngân hàng HSBC về mối quan hệ của Huawei với công ty Skycom Tech, công ty con của Huawei tại Iran. Các công tố viên Mỹ cáo buộc điều đó có thể khiến cho ngân hàng HSBC vi phạm lệnh trừng phạt của chính phủ Mỹ.
Tuyên truyền của Bắc Kinh ở trong nước hoàn toàn trái ngược với câu chuyện này ở nước ngoài vì truyền thông nước ngoài kết nối việc phóng thích bà Mạnh với việc TQ trả tự do và trục xuất
"hai Michaels" là công dân Canada. Từ trước đến nay, TQ luôn lập luận rằng việc Bắc Kinh bắt giữ và truy tố hai công dân Canada là do họ can tội
"làm gián điệp", không có liên can gì đến vụ bà Mạnh. TQ cũng luôn lập luận rằng,
"tập đoàn Huawei là một công ty công nghệ tư nhân, không có liên quan gì tới guồng máy an ninh hay quân đội giải phóng TQ như cáo buộc của các nước phương Tây".
Nhưng thực tế, việc Bắc Kinh bất ngờ và nhanh chóng trả tự do cho hai công dân Canada ngay sau khi bà Mạnh được hoãn truy tố cho thấy đây đúng là một cuộc đổi chác chính trị và hai công dân Canada chỉ không may trở thành con tin trong thủ đoạn gây sức ép của Bắc Kinh chứ không hề phạm cái gọi là
"tội làm gián điệp". Nhìn rộng ra, vụ
"hai Michaels" này là một phần trong một chiến thuật kéo dài của đảng CSTQ săn bắt công dân nước ngoài mỗi khi cần mặc cả với chính phủ các nước một cuộc đổi chác nào đó. Trước hai ông này, TQ đã từng bắt giử các công dân Hoa Kỳ, Nhật Bản, Úc và nhiều nước khác làm con tin để gây sức ép chính trị.
Ông Drew Thompson, một nhà nghiên cứu cao cấp tại Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu thuộc Đại học Quốc gia Singapore, nhận định với đài CNN:
"Chủ nghĩa dân tộc mãnh liệt thể hiện ở TQ khi bà Mạnh được trả về là một dấu hiệu cho thấy chiến lược của Bắc Kinh đã thành công. Chúng ta nên mong đợi việc bắt giử các doanh nhân nước ngoài làm con tin là một đặc điểm thường xuyên của chính sách ngoại giao của TQ".
***
Trong khi Bắc Kinh say sưa với chiến thắng của chủ nghĩa dân tộc, các chuyên gia nói rằng cuộc đổi chác này sẽ gây ra tổn hại trầm trọng cho danh tiếng quốc tế của TQ và mối quan hệ của họ với Canada, quốc gia mà họ có truyền thống trao đổi kinh doanh mạnh mẽ.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Pew, có đến 73% người Canada được khảo sát năm nay có quan điểm tiêu cực về TQ so với 40% trong năm 2017. Căng thẳng chính trị giữa Ottawa và Bắc Kinh cũng gia tăng. Hồi tháng Hai vừa qua, Quốc hội Canada đã thông qua đề nghị tuyên bố TQ thực hiện chính sách diệt chủng đối với người thiểu số Duy Ngô Nhĩ theo Hồi giáo của nước này. Một tháng sau đó, Canada cùng với Hoa Kỳ và các đồng minh khác trừng phạt hai quan chức TQ vì đã
"vi phạm nhân quyền nghiêm trọng" đối với người Duy Ngô Nhĩ. Dĩ nhiên TQ đã bác bỏ các cáo buộc này.
Vụ đổi chác góp phần vạch trần sự dối trá của Bắc Kinh về mối quan hệ của tập đoàn Huawei với quân đội giải phóng TQ. Chính phủ Hoa Kỳ từ lâu đã cáo buộc Huawei phục vụ cho tình báo TQ, tìm cách theo dõi và thu thập thông tin mật từ các nước qua mạng viễn thông, một điều mà Bắc Kinh luôn cực lực bác bỏ. Washington đã cấm các công ty công nghệ Mỹ cung cấp sản phẩm công nghệ cho Huawei và vận động các đồng minh cấm Huawei tham gia xây dựng mạng viễn thông 5G.
Vụ bà Mạnh cho thấy, nếu Huawei chỉ là một công ty công nghệ tư nhân bình thường như TQ đã lập luận thì liệu Bắc Kinh có tìm đủ mọi cách gây áp lực với Canada, đánh đổi cả quan hệ giữa hai nước, để bà ta được thoát án tù hay không. Hành động của TQ cho thấy bản chất của Huawei không đơn giản là một công ty tư nhân hoạt động vì lợi nhuận như họ vẫn thường rêu rao và lời tố cáo của Hoa Kỳ rằng Huawei hoạt động gián điệp cho tình báo TQ là có đủ căn cứ.
Vụ đổi chác bà Mạnh với
hai Michaels sẽ không giúp Huawei hoặc Bắc Kinh tránh được các lệnh trừng phạt nặng nề mà Washington đã ban hành. Cho dù Mạnh có được thả ra thì Huawei cũng sẽ không sớm được giao dịch với các tập đoàn công nghệ Mỹ, không được bán sản phẩm tại Mỹ cũng như không được tham gia xây dựng mạng viễn thông 5G tại Hoa Kỳ và các đồng minh của Mỹ.
***
Vụ bà Mạnh một lần nữa xác nhận phía TQ sẵn sàng làm bất cứ điều gì cần thiết, bất chấp luật pháp và đạo lý, để đạt được ý đồ đen tối và ngông cuồng của mình. Và đó là hồi chuông cảnh tỉnh cho giới doanh nhân và công dân các nước đã hoặc có ý định đến TQ làm ăn, du lịch.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã cảnh cáo công dân Mỹ nên thận trọng tối đa khi đến TQ và tránh những chuyến đi không thật sự cần thiết. Những ai có ý định đi xem Vạn Lý Trường Thành hoặc thưởng thức món vịt quay Bắc Kinh chính hiệu sẽ phải suy nghĩ kỹ. Không ai biết trước liệu mình có trở thành nạn nhân của
"ngoại giao con tin" của Bắc Kinh hay không.
"Mặc dù xác suất bị bắt giam là rất thấp, nhưng nếu nó xảy ra, thì hậu quả là hết sức khủng khiếp… Nếu bạn là một người suy tính hợp lý, bạn sẽ rất lo lắng khi định đến TQ", giáo sư Donald C. Clarke ở Trường Luật Đại học George Washington, nói.
Tuy nhiên, Bắc Kinh dường như coi trọng việc kích động chủ nghĩa dân tộc trong dân chúng để củng cố quyền lực của đảng CSTQ hơn là hình ảnh quốc tế của nước này, ông Tập Cận Bình muốn thế giới sợ hãi TQ hơn là mến mộ một đất nước văn minh và thịnh vượng.
