Từ ngày 19 đến 23/7, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có chuyến công du đến các nước Trung Đông và châu Phi. Từ lâu Trung Quốc đã nhìn thấy niềm năng kinh tế của Trung Đông-châu Phi nên từ lâu Bắc Kinh đã ưu tiên trong chính sách.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có chuyến thăm cấp nhà nước tới Senegal. Ảnh: Tân Hoa Xã
Từ chính sách ngoại giao “đường sắt”…
Chuyến thăm được đánh giá là nhằm mở rộng tầm ảnh hưởng của Bắc Kinh tại khu vực được Trung Quốc coi như vùng cung cấp năng lượng chủ chốt và thị trường nhiều tiềm năng mà từ lâu Bắc Kinh đã xác định ưu tiên trong chính sách đối ngoại của mình bởi lợi ích địa-chiến lược.
Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Khổng Huyễn Hựu nêu rõ đây là chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên kể từ khi ông Tập Cận Bình tái đắc cử cương vị Chủ tịch Trung Quốc hồi tháng 3 vừa qua, đồng thời là bước tiến quan trọng trong kế hoạch ngoại giao của nước này đối với khu vực.
Với mục tiêu đẩy mạnh mối quan hệ song phương giữa Trung Quốc với Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Senegal, Rwanda và Nam Phi; thúc đẩy hòa bình và ổn định cho khu vực Trung Đông; xây dựng một cộng đồng vì tương lai chung giữa Trung Quốc và châu Phi. Sau khi tham dự Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 10, trên đường trở lại Bắc Kinh, ông Tập Cận Bình cũng sẽ thăm Mauritius (Đông Phi).
Theo giới quan sát, chính sách “ngoại giao đường sắt” đã giúp Trung Quốc nâng tầm ảnh hưởng của mình đối với Trung Đông-châu Phi, nhất là khi Bắc Kinh đã sở hữu nhiều nhà máy, các vùng mỏ khai khoáng kết hợp với sự gia tăng nhanh chóng lượng khách du lịch nước này đổ đến lục địa đen.
Ngay từ năm 2015, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã công bố kế hoạch 60 tỷ USD dành các dự án phát triển châu Phi tại Johannesburg nhằm thúc đẩy nông nghiệp, giao thông, đường sắt, bến cảng và xóa nợ cho một số nước trong khu vực.
Chính sách viện trợ của Trung Quốc đối với châu Phi đã mang lại kết quả cụ thể với hàng nghìn km đường sắt mới và hàng chục hải cảng, sân bay và nhà máy điện được xây dựng từ các dự án đầu tư của Bắc Kinh. Tính đến năm 2017, Trung Quốc đã đầu tư thông qua cung cấp các khoản vay cho các nước châu Phi với tổng số tiền vượt quá 100 tỷ USD.
Theo thống kê, trong 10 năm qua, Trung Quốc đã xây dựng hơn 100 khu công nghiệp (40% đi vào hoạt động); hỗ trợ xây dựng 5.756 km đường sắt, 4.335 km đường cao tốc, 9 cảng, 14 sân bay, 34 nhà máy điện, 10 nhà máy thủy điện lớn và gần 1.000 nhà máy thủy điện nhỏ. Trong đó, các dự án đường sắt được đánh giá là đã làm thay đổi cục diện khu vực và thúc đẩy hội nhập chính trị ở “lục địa đen”.
Tính đến năm 2016, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư lớn nhất trong thế giới Arab với 32% (30 tỷ USD) FDI của Trung Đông, tập trung vào các lĩnh vực cơ sở hạ tầng. Trao đổi thương mại của Trung Quốc với khu vực này cũng đã tăng gấp 10 lần, đạt trên 230 tỷ USD.
Đến đầu tư khai thác dầu mỏ…
Là nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới với nhu cầu năng lượng ngày càng tăng, đặc biệt là nước nhập khẩu dầu thô lớn nhất thế giới (9 triệu thùng/ngày), khiến nhiều năm nay Bắc Kinh đã tăng cường sự hiện diện về kinh tế - quân sự tại khu vực.
Trung Quốc hiện đã là đối tác thương mại lớn thứ hai của các nước Arab ở Trung Đông. Các quốc gia Vùng Vịnh hiện đã trở thành nguồn nhập khẩu dầu lớn nhất của Bắc Kinh, đứng thứ hai về thị trường lao động và xây dựng kỹ thuật.
Trung Đông, với vị trí địa lý và vai trò cầu nối trung chuyển giữa châu Á và châu Âu, giữ vai trò hết sức quan trọng trong dự án kinh tế “Vành đai, Con đường” của Trung Quốc. Bởi vậy, ngoài các khoản đầu tư khổng lồ, Trung Quốc đang xúc tiến tăng cường quan hệ hợp tác với các quốc gia Trung Đông thông qua việc hình thành một khu vực tự do thương mại nhằm kết nối các nước ở Vùng Vịnh.
Bắc Kinh đã cam kết cho các nước Trung Đông vay 20 tỷ USD và viện trợ 1,6 tỷ USD cho các dự án kinh tế. Trung Quốc hiện đã vượt qua Mỹ để trở thành đối tác thương mại lớn nhất ở châu Phi với kim ngạch thương mại lên đến 220 tỷ USD.
Chỉ tính riêng năm 2016, Trung Quốc nhập khẩu 15%-16% hàng hóa của châu Phi, trong đó phần lớn là nhiên liệu, khoáng sản, dầu thô, quặng sắt, kim loại, và một lượng nhỏ lương thực, nông sản. Trên thực tế, lợi ích của Trung Quốc ở châu Phi không chỉ là thương mại, mà còn là nơi cung cấp các nguyên liệu thô dồi dào cho Trung Quốc.
Trong những thập kỷ qua, sự tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc hình thành nên các ngành công nghiệp có nhu cầu cao về năng lượng, do đó Trung Quốc chú trọng đầu tư vào châu Phi thông qua việc đẩy mạnh các ngành khai thác dầu mỏ. Giờ đây, châu Phi đã là nguồn cung cấp dầu lớn thứ 2 của Trung Quốc (chỉ sau Trung Đông) với 1,4 triệu thùng/ngày.
Trước thềm chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc tới UAE, hai nước đã ký kết một loạt thỏa thuận thương mại và dầu mỏ. Theo đó, Công ty dầu lửa quốc gia Abu Dhabi (ADNOC) ký 2 hợp đồng trị giá 1,6 tỷ USD với BGP Inc - một chi nhánh của Tập đoàn Dầu khí quốc gia Trung Quốc (CNPC). Trước đó, CNPC cũng đã có hai hợp đồng nhượng quyền với ADNOC trị giá khoảng 3 tỷ USD.
Trong khi đó, công ty vận hành cảng toàn cầu DP World của nhà nước UAE cũng thông báo về một hợp đồng giữa hai nước nhằm xây dựng một khu vực thương mại mới tại Dubai. Khu chợ của thương nhân này rộng 3km2 nằm trong khu thương mại tự do lớn nhất Trung Đông là Jebel Ali. DP World, hiện đang hoạt động tại 40 quốc gia trên thế giới.
Các thỏa thuận nêu trên được ký kết ngay trước thềm chuyến thăm UAE của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 19/7, chặng dừng chân đầu tiên trong chuyến công du của ông tới cả Senegal, Rwanda và Nam Phi. Theo số liệu thống kê, Trung Quốc là đối tác thương mại hàng đầu của UAE, với kim ngạch thương mại phi dầu mỏ trong năm 2017 tăng 15%/năm, vượt mức 53,3 tỷ USD, tương đương hơn 90% hàng xuất khẩu của Trung Quốc vào UAE.
Ngược lại, UAE cũng là một trong 15 nhà cung ứng dầu thô cho Trung Quốc, xuất khẩu khoảng 4 tỷ USD dầu mỏ cho Bắc Kinh trong năm 2017. 86% trữ lượng dầu của UAE nằm ở Abu Dhabi. Công ty khai thác bất động sản Emaar Properties có trụ sở tại Dubai ngày 18/7 cũng thông báo kế hoạch xây dựng Làng Trung Quốc lớn nhất Trung Đông, đặt tại UAE.
Và gia tăng xuất khẩu vũ khí…
Trong lĩnh vực hợp tác quốc phòng, Bắc Kinh tiếp tục củng cố vị thế địa-chính trị tại khu vực thông qua việc gia tăng doanh số bán vũ khí cho các nước với quy mô rộng lớn hơn các đối thủ cạnh tranh như Mỹ và Nga… Trung Quốc hiện đã vượt Mỹ với 11% vũ khí xuất khẩu sang châu Phi.
Chuyên gia về Trung Quốc Cobus van Staden, tại Viện Nam Phi về các vấn đề quốc tế nhận định: “Nắm trong tay các tuyến đường thương mại có ý nghĩa quan trọng đối với Trung Quốc bởi đường bờ biển phía Đông Bắc của châu Phi chạy dài tới Kênh đào Suez là một khúc đoạn của con đường tơ lụa hàng hải mới”.
Mặt khác, Trung Quốc còn tăng cường sự hiện diện quân sự tại Trung Đông-châu Phi với việc cử các đội quân gia nhập lực lượng gìn giữ hoà bình của Liên Hợp Quốc, xây căn cứ hải quân ở Djibouti. Về mặt ngoại giao, châu Phi mang đến cho Bắc Kinh một khối đồng minh lớn trong Liên Hợp Quốc. Ngoài ra, Trung Quốc cũng có các chương trình hỗ trợ giáo dục và truyền thông, qua đó góp phần làm gia tăng tầm ảnh hưởng của Bắc Kinh trong tư duy của giới trẻ châu Phi.
Như vậy, với những nỗ lực đầu tư về cơ sở hạ tầng, thương mại, quốc phòng trong suốt thời gian qua, cùng chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình lần này cho thấy sự nhất quán về chính sách của Bắc Kinh trong việc coi trọng vai trò địa-kinh tế và địa-chính trị của khu vực Trung Đông-châu Phi. Đây được xem là đòn bẩy chiến lược giúp Trung Quốc gia tăng sức mạnh và tầm ảnh hưởng tại khu vực lớn này của thế giới.
