Một sự thật kinh hoàng đang phơi bầy trên thế giới khi không biết lý do tại sao những con linh dương đang chết rất nhiều, mà nguyên nhân vẫn chưa được xác định chính xác.
Khi tới khu vực Trung Kazakhstan để theo dõi quá trình sinh sản của loài linh dương Saiga vào cuối tháng 5 vừa qua, nhà sinh địa học Steffen Zuther and cộng sự đã nhận được báo cáo về việc nhiều con linh dương Saiga chết không rõ lý do. Được biết đây là loài linh dương thảo nguyên đang đứng trên bờ vực tuyệt chủng và được bảo tồn với tình trạng cực kỳ nguy cấp.
“Đã có nhiều vụ linh dương chết hàng loạt trong thời gian qua nên khi mới nghe tin, chúng tôi đã không thật sự lo lắng”, điều phối viên Zuther của tổ chức Sáng kiến bảo tồn Atlyn Dala (Altyn Dala Conservation Initiative) cho biết.
Tuy nhiên chỉ trong vòng bốn ngày, cả đàn linh dương Saiga 60.000 con đã chết hết. Khi các bác sỹ thú y và các nhà bảo tồn động vật cố gắng ngăn chặn chuyện này, họ cũng tình cờ phát hiện ra sự việc tương tự ở các đàn linh dương khác trên khắp lãnh thổ Kazakhstan. Tình trạng này kết thúc vào đầu tháng 6.
Tại thời điểm này, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy những đầu mối giải thích việc hơn một nửa trong số 257.000 con linh dương sống tại Kazakhstan lại chết nhanh đến vậy. Vi khuẩn rõ ràng là yếu tố chính gây ra cái chết của đàn linh dương nhưng bằng cách nào những con vi khuẩn bình thường vô hại này có thể giết chết cả đàn linh dương vẫn còn là một điều bí ẩn.
Ông Zuther cho biết: “Vi khuẩn được truyền từ con này sang con khác trong đàn và giết chết lũ linh dương. Tuy nhiên, việc chết hàng loạt với quy mô lớn và tốc độ nhanh chóng như thế này chưa từng được ghi nhận ở bất kỳ loài nào khác”.
Những kẻ du mục không thể thiếu trên thảo nguyên
Linh dương Saiga giữ vai trò quan trọng trong hệ sinh thái vùng thảo nguyên khô cằn. Mùa đông lạnh giá nơi đây ngăn cản quá trình phân hủy thực vật chết. Những con linh dương mũi to phá vỡ quá trình đó, tái sử dụng các chất dinh dưỡng trong hệ sinh thái và ngăn chặn cháy rừng xảy ra do có quá nhiều lá trên mặt đất. Chúng cũng là thức ăn cho những kẻ săn mồi khác trên thảo nguyên. “Sự xuất hiện của các loài phong phú hơn ở những nơi linh dương Saiga sinh sống”, ông Zuther cho biết.
Linh dương Saiga được Liên minh Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (International Union for the Conservation of Nature) đưa vào danh sách các loài đang bị đe dọa nghiêm trọng. Hiện nay chỉ còn vài đàn linh dương ở Kazakhstan, một bầy nhỏ ở Nga và một đàn ở Mông Cổ. Chúng tập hợp với những đàn linh dương khác khi di chuyển đến các vùng khác ở Kazakhstan vào mùa thu và mùa xuân cũng như trong mùa đông lạnh giá. Những cái chết hàng loạt diễn ra trong thời gian đàn linh dương tách ra để chăm sóc con non vào cuối mùa xuân và đầu mùa hạ.
Những trường hợp chết hàng loạt ở linh dương Saiga đã xảy ra thường xuyên trong thời gian gần đây. Có đến 12.000 con linh dương bị chết hàng loạt ở nhiều nước vào năm ngoái. Điều này khiến cho các bác sỹ không thể tiếp cận những con linh dương sớm hơn. Sự chậm trễ này đã cản trở việc xác định nguyên nhân cái chết. Các nhà nghiên cứu suy đoán rằng việc ăn quá nhiều một loại thực vật nào đó đã gây ra các vấn đề tiêu hoá và làm các vi khuẩn trong ruột linh dương sinh sôi quá mức cần thiết.
Phân tích chi tiết
Lần này các nhân viên điều tra đã có mặt tại hiện trường để thu thập các mẫu cụ thể về môi trường sinh sống của linh dương Saiga bao gồm mẫu đất ở những nơi chúng đi qua, mẫu nước và mẫu thực vật chúng ăn vào. Các nhà khoa học cũng lấy mẫu của những con bọ và côn trùng ký sinh trên cơ thể linh dương Saiga với hy vọng tìm ra nguyên nhân cái chết.
Các nhà nghiên cứu đã tiến hành mổ tử thi và quan sát hành vi của bầy linh dương trước khi chúng chết. Những con cái tụm lại với nhau để chăm sóc con non chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Những con mẹ chết trước và sau đó đến lượt những con non. Những con linh dương non này còn quá nhỏ và chưa thể ăn được cỏ, do đó, vi khuẩn gây ra cái chết của bầy linh dương đã được truyền qua đường sữa mẹ.
Mẫu tế bào cho thấy chất độc được sản xuất bởi vi khuẩn Pasteurella và có thể cả vi khuẩn Clostridia đã gây chảy máu ở nhiều bộ phận trong cơ thể. Tuy nhiên vi khuẩn Pasteurella thường được tìm thấy trong cơ thể các loài động vật nhai lại như loài linh dương Saiga và nó thường không gây ra tác hại gì trừ khi các loài động vật này có hệ thống miễn dịch yếu.
Phân tích di truyền cũng chỉ làm tăng thêm sự bí ẩn của vụ việc khi vi khuẩn được tìm thấy chỉ là một loại vi khuẩn gây bệnh bình thường. “Chẳng có vấn đề gì đặc biệt đối với loại vi khuẩn này, câu hỏi là tại sao nó có thể phát triển và lây lan ra cả đàn nhanh chóng đến vậy”, ông Zuther phát biểu.
Bí ẩn vẫn còn đó
Ông Zuther cho biết một vụ khác xảy ra vào năm 1988 gây ra cái chết của hơn 400.000 con linh dương ghi nhận những triệu chứng tương tự. Tuy nhiên, do xảy ra vào thời kỳ Liên Xô cũ, các nhà nghiên cứu chỉ xác nhận nguyên nhân là do bệnh tụ huyết trùng gây ra bởi vi khuẩn Pasteurella mà không hề điều tra thêm.
Cho đến thời điểm hiện tại, nguyên nhân duy nhất có thể do môi trường gây ra là sau một mùa đông lạnh giá, vi khuẩn có thể sinh sôi nhanh hơn trong mùa xuân ẩm ướt nhờ vào thảm thực vật tươi tốt và nhiều nước đọng trên mặt đất. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn không có gì bất thường.
Một khả năng khác cho thấy đây có thể là phản ứng không thể tránh khỏi đối với những biến đổi trong môi trường sinh sống của loài linh dương. Zuther cho biết ông và các đồng nghiệp sẽ tiếp tục nghiên cứu để tìm ra nguyên nhân cái chết.
Các nhà khoa học còn rất nhiều việc phải làm khi sự việc này vẫn chưa cho thấy có hồi kết.
JD
