Chợ Bến Thành có lẽ không có ai mà không biết đến, dù có thể chưa có dịp ghé thăm. Nhưng ngôi chợ này vẫn có nhiều điều có lẽ có ít người biết đến như từng có cầu vượt đầu tiên, từng mang tên là chợ Quách Thị Trang…
Cầu nổi trước chợ Bến Thành trước 1975, sau thấy không có hiệu quả (do ít người đi) chính phủ Sài G̣n lúc ấy đă phá bỏ (Ảnh tư liệu)
Từ những thập niên đầu thế kỷ 18, trên vùng đất Sài G̣n, phủ Gia Định xưa đă h́nh thành các khu chợ buôn bán như: chợ Điều Khiển, chợ Tân Kiểng, chợ Nguyễn Thực…
Đặc biệt khu chợ Lớn của người Hoa được h́nh thành trong khoảng năm 1679 đến năm 1731 là một khu vực buôn bán sầm uất thời bấy giờ.
Kế đến là chợ Bến Thành nằm trên vàm Bến Nghé - sông Sài G̣n, gần thành Gia Định. Tên gọi chợ Bến Thành bắt nguồn từ vị trí này của chợ.
Năm 1913, chợ Bến Thành bị giải tỏa, nhà lồng chợ nhường lại cho Tổng nha Ngân khố, nay là Kho bạc Nhà nước nằm trên đường Nguyễn Huệ, quận 1.
Khu vực chợ mang tên chợ Cũ nằm ở góc đường Tôn Thất Đạm - Hàm Nghi hiện nay vốn là chợ Bến Thành trước đây.
Ṭa Bitexco Financial Tower xây dựng từ năm 2004 đến năm 2014, cao 262m, gồm 68 tầng, là ṭa nhà cao nhất ở TP.HCM hiện nay, tọa lạc ngay vị trí trung tâm chợ Bến Thành cũ (gồm Kho bạc nhà nước phía trước, sau là ṭa nhà Bitexco Financial Tower).
Cửa Nam là cửa chính chợ Bến Thành năm 1965 (lúc ấy mang tên chợ Quách Thị Trang, một học sinh yêu nước ngă xuống trước họng súng của chính quyền Ngô Đ́nh Diệm năm 1963 (Ảnh tư liệu)
Chợ Bến Thành mới
Chợ Bến Thành mới được xây dựng ở một vị trí rộng răi hơn, gọi là chợ Bến Thành mới hay chợ mới Sài G̣n.
Chợ Bến Thành lúc mới khai thị tháng 3/1914 (Ảnh tư liệu)
Trước mặt chợ Bến Thành là công trường Quách Thị Trang, trước kia là cái ao śnh lầy gọi là
Bồ-Rệt (Marais Boresse) do viên xă Tây lúc ấy (tức Thị trưởng) tên Eugène Cuniac cho lấp năm 1912 và xây lên chợ Mới Sài G̣n.
Ao Bồ Rệt (Boresse) trước chợ Bến Thành hiện nay (Ảnh tư liệu)
Lúc đầu gọi là
bùng binh Cu-nhắc (Rond point Cuniac) rồi lần lượt đổi tên là công trường Diên Hồng và nay là công trường Quách Thị Trang.
Chợ Bến Thành những năm đầu tiên với bùng binh Cu-nhắc (Rond point Cuniac) (Ảnh tư liệu)
Chợ Bến Thành năm 1921, 7 năm sau ngày khai thị (Ảnh tư liệu)
Cửa chính của chợ Bến Thành là cửa Nam, rất phù hợp với tiêu chuẩn mở cửa chính trong kiến trúc Việt:
Lấy vợ hiền ḥa, làm nhà hướng Nam.
Mặt Bắc chợ mới là đường D’Espagne (nay là đường Lê Thánh Tôn). Mặt Tây chợ mới là đường Schroeder (nay là đường Phan Chu Trinh). Mặt Đông chợ mới là đường Viennot (nay là đường Phan Bội Châu).
Theo văn bản chính thức, tin đăng trên báo
Le Nouvellistecochinchi nois ngày 31-3-1914 th́ dự án xây cất chợ trong quá tŕnh từ năm 1894, nhưng măi đến năm 1913 mới thực hiện.
Chi phí xây cất chợ Bến Thành mới tổng cộng là 975.000 quan Pháp. Nhà thầu xây dựng chính chợ mới là Công ty hỗn hợp
Brossard và Mausin (về sau giải thể, thành Công ty gạch bông Thanh Danh ở đường Cống Quỳnh).
Chợ Bến Thành mới xây xong làm lễ khai thị vào lúc 17g ngày 28/3/1914 và diễn ra trong ba ngày 28, 29 và 30/3/1914.
Lễ khai thị chợ Bến Thành mới được các giới hưởng ứng, đặc biệt là người Hoa đang nắm nhiều sạp trong chợ.
Lễ khai thị được báo chí thời đó gọi là
Tân Vương Hội. Ngày khai thị có khoảng 100.000 người tham dự, có cả dân từ các tỉnh đổ về.
Lễ khai thị được tổ chức linh đ́nh, có xe hoa diễu hành và nhiều hoạt động vui chơi, giải trí, mua sắm… Trong đó có cuộc đấu quyết tử giữa người và hổ mà ai ai cũng phải thán phục!
Chợ Bến Thành có 16 cửa
Chợ Bến Thành có 4 cửa chính và 12 cửa phụ. Từ cửa Nam đến cửa Bắc của chợ dài 136 m. Từ cửa Đông đến cửa Tây của chợ dài 96 m. Đường chữ thập của chợ rộng 5m. Từ cửa Nam xuống Bắc của chợ có 22 hẻm. Từ cửa Đông xuống cửa Tây có 9 hẻm.
Cửa Nam là mặt tiền (cửa số 1) của chợ Bến Thành hướng ra công trường Quách Thị Trang. Phía Nam chợ Bến Thành ngoài cửa Nam c̣n có cửa số 2, cửa số 16.
Điểm nổi bật nhất của cửa Nam đó chính là tháp đồng hồ. Tháp đồng hồ có ba mặt. Tháp được xây dựng theo kiến trúc kiểu Pháp. Phía dưới tháp đồng hồ, ở mặt tiền, có ba chữ
“CHỢ BẾN THÀNH”.
Phần trên của tháp, bên trong trước đây là pḥng phát thanh của Đài truyền thanh quận 1 đọc những bài phát thanh hằng ngày, cung cấp tin tức và các thông báo cần thiết cho tiểu thương và khách đi chợ sau năm 1975.
Từ những năm 2000, nơi đây trở thành văn pḥng ban quản lư chợ, có thiết lập thêm một trang thờ Thần chợ đáp ứng nhu cầu tâm linh của giới tiểu thương ở chợ. Bên dưới tháp là cửa chính vào chợ, gọi là
cửa Nam.
Cửa Bắc (cửa số 9) của chợ Bến Thành nằm trên đường Lê Thánh Tôn.
Cửa Tây (cửa số 5) của chợ Bến Thành nằm trên đường Phan Chu Trinh. Phía Tây chợ Bến Thành ngoài cửa Tây c̣n có cửa số 3, cửa số 4, cửa số 6, cửa số 7, cửa số 8.
Cửa Đông (cửa số 13) của chợ Bến Thành nằm trên đường Phan Bội Châu. Phía Đông chợ Bến Thành ngoài cửa Đông c̣n có cửa số 10, cửa số 11, cửa số 12, cửa số 14, cửa số 15.
