|
PGS.TS. Phạm Cẩm Phương - Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai khẳng định: "Phát hiện sớm thông qua tầm soát định kỳ có thể giúp nâng tỷ lệ chữa khỏi ung thư đại trực tràng lên đến trên 90%".
Ung thư đại trực tràng đang có xu hướng gia tăng cả về tỷ lệ mắc cũng như tử vong. Đây cũng là một trong những nhóm bệnh lý ung thư đang có xu hướng trẻ hóa tại Việt Nam cũng như trên thế giới. Ảnh minh họa: Internet
Tại sao phải phát hiện sớm ung thư đại trực tràng?
Theo số liệu từ GLOBOCAN 2022, ung thư đại trực tràng (UTĐTT) đứng thứ 3 về số ca mắc mới và thứ 2 về tỷ lệ tử vong do các bệnh lý ung thư trên toàn cầu, bệnh với xu hướng tăng nhanh và trẻ hóa.
Tại Việt Nam, theo GLOBOCAN 2022 mỗi năm có khoảng 16.835 ca mắc mới và hơn 8.454 ca tử vong. Đáng lo ngại, 20-30% bệnh nhân được chẩn đoán ở giai đoạn đã di căn xa, khiến việc điều trị trở nên phức tạp. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm, tỷ lệ sống 5 năm có thể lên tới trên 90%. PGS.TS. Phạm Cẩm Phương nhấn mạnh: "UTĐTT ở giai đoạn sớm thường không có triệu chứng rõ ràng. Do đó, tầm soát định kỳ là cách duy nhất để đánh bại căn bệnh này từ khi chưa kịp phát triển".
UTĐTT hình thành từ polyp tuyến, quá trình này kéo dài 10-15 năm. Nếu cắt bỏ polyp sớm, nguy cơ ung thư giảm tới 90%. PGS.TS. Phạm Cẩm Phương giải thích: Polyp đại trực tràng giống như “hạt giống” của ung thư. Khi còn nhỏ, việc loại bỏ polyp qua nội soi rất đơn giản và hiệu quả. Tuy nhiên, nếu để polyp phát triển thành khối u ác tính, quá trình điều trị sẽ phức tạp, tốn kém và nguy cơ biến chứng cao hơn rất nhiều.
Đáng chú ý, UTĐTT đang trẻ hóa. Nhiều bệnh nhân dưới 40 tuổi được chẩn đoán, phá vỡ quan niệm "chỉ người già mới mắc bệnh". Lối sống hiện đại với chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ít chất xơ, lười vận động, hút thuốc, uống rượu... là yếu tố thúc đẩy nguy cơ.
Ung thư đại trực tràng đang trẻ hóa. Nhiều bệnh nhân dưới 40 tuổi được chẩn đoán, phá vỡ quan niệm "chỉ người già mới mắc bệnh". Lối sống hiện đại với chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ít chất xơ, lười vận động, hút thuốc, uống rượu... là yếu tố thúc đẩy nguy cơ. Ảnh minh họa: Internet
Các phương pháp sàng lọc hiệu quả
Xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân (FIT/FOBT)
Đây là phương pháp đơn giản, không xâm lấn, có thể thực hiện tại nhà. FIT phát hiện lượng máu vi thể trong phân - dấu hiệu sớm của polyp hoặc ung thư. "FIT như vệ sĩ thầm lặng, giúp phát hiện bất thường trước khi triệu chứng xuất hiện. Nếu kết quả dương tính, bệnh nhân cần nội soi đại tràng để xác định chính xác," PGS.TS. Phạm Cẩm Phương chia sẻ.
Nội soi đại tràng
Là "tiêu chuẩn vàng" trong chẩn đoán UTĐTT. Nội soi không chỉ phát hiện polyp mà còn có thể cắt bỏ ngay trong quá trình thực hiện. "Nhiều người e ngại nội soi vì sợ đau, nhưng với kỹ thuật gây mê hiện đại, quá trình này diễn ra nhẹ nhàng và chỉ mất 15-30 phút," PGS.TS. Phương khẳng định.
Chụp cắt lớp vi tính ổ bụng
Phù hợp với người không thể nội soi do sức khỏe hoặc tâm lý. Chụp cắt lớp tạo hình ảnh 3D của đại tràng, giúp phát hiện khối u hoặc polyp. Tuy nhiên, phương pháp này không thể sinh thiết hoặc cắt bỏ tổn thương.
Xét nghiệm đánh giá methyl hóa DNA trong phân
Xét nghiệm đánh giá methyl hóa DNA trong phân là phương pháp sàng lọc sớm ung thư đại trực tràng không xâm lấn, dựa trên việc phát hiện các gene bị methyl hóa bất thường (như gen SDC2, NDRG4, BMP3...) ở các tế bào u được bong ra từ niêm mạc đại trực tràng và đào thải ra ngoài theo phân. Với độ nhạy cao trong phát hiện ung thư giai đoạn sớm và tổn thương tiền ung thư, xét nghiệm này được xem là lựa chọn thay thế phù hợp cho những người không muốn hoặc không thể nội soi. Nếu kết quả dương tính, người bệnh cần được nội soi để chẩn đoán xác định.
Xét nghiệm methyl hóa gen SEPTIN9
Gen SEPTIN9 được dùng để phát hiện sớm ung thư đại trực tràng thông qua xét nghiệm máu. Khi bị ung thư, gen này thường bị methyl hóa - đây là một dạng bất thường của gen. Dựa vào đó, xét nghiệm có thể tìm thấy dấu vết của ung thư trong máu mà không cần nội soi. Phương pháp này đơn giản, ít xâm lấn và phù hợp cho người không muốn hoặc không thể tiến hành nội soi. Mặc dù độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm này chưa vượt trội so với nội soi, nhưng nó vẫn là một công cụ hỗ trợ giá trị trong tầm soát UTĐTT, nhất là trong nhóm có nguy cơ trung bình mắc UTĐTT.
Xét nghiệm chỉ dấu khối u
Chất chỉ điểm u như CEA, CA 19-9 được sử dụng trong theo dõi tái phát và đáp ứng trong điều trị. "CEA tăng cao có liên quan đến tiên lượng xấu, nhưng không dùng để sàng lọc. Khi kết hợp với các phương pháp khác, nó giúp đánh giá hiệu quả điều trị và phát hiện tái phát sớm," PGS.TS. Phương lưu ý.
Ai cần sàng lọc và khi nào nên bắt đầu?
- Người từ 45 tuổi trở lên: Dù không có triệu chứng, nên làm FIT hàng năm và nội soi 10 năm/lần nếu nội soi không có gì bất thường, nếu có bất thường thì lịch hẹn nội soi lần 2,3 sẽ theo chỉ định của bác sĩ.
- Người có tiền sử gia đình mắc UTĐTT: Bắt đầu sàng lọc sớm hơn 10 năm so với tuổi chẩn đoán của người thân (thường từ 35-40 tuổi).
- Người có polyp hoặc bệnh viêm ruột mạn tính: Tầm soát định kỳ 1-3 năm/lần tùy mức độ.
"Không nên đợi đến khi có triệu chứng như đau bụng, đi ngoài ra máu, sụt cân mới đi khám. Lúc đó, bệnh có thể đã tiến triển nặng," PGS.TS. Phương cảnh báo.
Thông điệp từ chuyên gia: Đừng chủ quan!
PGS.TS. Phạm Cẩm Phương nhấn mạnh: "UTĐTT là bệnh có thể phòng ngừa và chữa khỏi nếu phát hiện sớm. Đừng để nỗi sợ nội soi hay tâm lý chủ quan cướp đi cơ hội sống của bạn. Hãy coi tầm soát như một phần của lối sống lành mạnh."
Phó giáo sư Cẩm Phương cũng khuyến nghị:
- Duy trì chế độ ăn giàu chất xơ, hạn chế thịt đỏ và đồ chế biến sẵn.
- Tập thể dục 30 phút/ngày để kích thích nhu động ruột.
- Tránh thuốc lá và rượu bia.
- Tuân thủ lịch sàng lọc dựa trên nhóm nguy cơ.
Hy vọng mới từ điều trị đích, điều trị miễn dịch
Hóa trị đã chứng tỏ vai trò quan trọng trong điều trị ung thư đại trực tràng di căn, đem lại lợi ích cho các bệnh nhân ung thư giai đoạn muộn. Đã có nhiều nghiên cứu đưa ra một số phác đồ mới trong điều trị ung thư giai đoạn di căn, cùng với sự xuất hiện của những thuốc điều trị nhắm trúng đích đã góp phần cải thiện đáng kể thời gian sống thêm cho người bệnh.
Thuốc kháng thể đơn dòng (Bevacizumab), thuốc kháng EGFR (Cetuximab) là các thuốc điều trị nhắm trúng đích có tác động đặc hiệu lên các thụ thể khác nhau (VEGF, EGFR). Kể từ khi được phê duyệt, nhóm thuốc này đã trở thành một lựa chọn điều trị tiêu chuẩn kết hợp với hóa trị liệu cho bệnh nhân giai đoạn muộn. Qua nhiều nghiên cứu đã cho thấy lợi ích của các thuốc kháng thể đơn dòng có thể giúp cải thiện thời gian sống còn toàn bộ của người bệnh giai đoạn di căn.
Thuốc điều trị miễn dịch cũng đã và đang mở ra thêm hướng điều trị mới, được Bộ Y Tế Việt Nam phê duyệt cho chỉ định điều trị ung thư đại trực tràng giai đoạn di căn. “Người bệnh mang tình trạng mất biểu hiện protein MMR được phát hiện qua xét nghiệm hóa mô miễn dịch hoặc tình trạng bất ổn định vi vệ tinh cao được phát hiện qua xét nghiệm PCR hoặc giải trình tự gen thế hệ mới (NGS)”, PGS.TS. Phương cho biết.
UTĐTT không phải "án tử" nếu được phát hiện sớm. Sàng lọc định kỳ kết hợp lối sống khoa học là vũ khí mạnh nhất chống lại căn bệnh này. "Hãy hành động ngay hôm nay - vì sức khỏe không chờ đợi ai!" - PGS.TS. Phạm Cẩm Phương nhắn nhủ.
- Ảnh 3.
Bất kỳ ai cũng có thể bị rối loạn tiêu hóa, tuy nhiên, đa số sẽ khỏi sau khi dùng thuốc và thay đổi chế độ ăn. Ngược lại, nếu bạn rối loạn tiêu hóa kéo dài, thường xuyên đầy bụng, khó tiêu, nôn ói, đi tiêu nhiều lần,… thì đây có thể là dấu hiệu ung thư đại tràng không thể xem nhẹ. Ảnh minh họa: Internet
Những người có nguy cơ cao ung thư đại tràng
Theo các bác sĩ thì chế độ ăn uống, việc tập luyện, cân nặng, tiền sử gia đình,… là các yếu tố có liên quan mật thiết đến ung thư đại tràng. Điều này có nghĩa là nếu bạn thuộc các trường hợp sau thì sẽ có nguy cơ cao mắc ung thư này.
Ăn uống không khoa học
Việc tiêu thụ quá nhiều thịt đỏ (thịt bò, thịt cừu, gan,…), thức ăn nhanh, đồ đóng hộp, món ăn chiên hoặc nướng có thể khiến bạn đối mặt với nhiều bệnh ung thư, trong đó có ung thư đại tràng. Và nguy cơ sẽ cao hơn nhiều lần khi bạn bỏ qua rau xanh, trái cây, ngũ cốc, hạt, đậu,… trong chế độ ăn hàng ngày.
Lười vận động thể chất
Vận động thể chất giúp tăng cường miễn dịch, cải thiện sức khỏe tổng thể. Nếu bạn lười vận động thì sẽ luôn có cảm giác mệt mỏi, uể oải, thiếu sức sống, mất tập trung,… Nghiêm trọng hơn là phát sinh nhiều vấn đề về sức khỏe, trong đó có ung thư đại tràng nói riêng.
Lạm dụng rượu bia, thuốc lá
Hút thuốc lá, uống rượu bia, dùng chất kích thích,… trong thời gian dài có thể khiến bạn đối mặt với nhiều bệnh ung thư nguy hiểm như ung thư phổi, ung thư gan thận, ung thư đại tràng,…
Thừa cân, béo phì
Đây cũng là một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng. Và khi đã mắc bệnh thì việc điều tri sẽ khó khăn hơn, tỷ lệ tử vong cao hơn. Nghiên cứu cho thấy nam giới béo phì dễ bị ung thư đại tràng hơn nữ giới, đặc biệt là với nam giới trên 50 tuổi.
Ngoài các yếu tố nguy cơ trên thì bạn cũng có thể bị ung thư đại tràng nếu trong gia đình có người mắc bệnh hoặc bản thân từng bị viêm ruột, viêm loét đại tràng mà không được điều trị triệt để, bệnh tái phát liên tục.
Các dấu hiệu ung thư đại tràng
Dưới đây là các dấu hiệu ung thư đại tràng mà bạn không được bỏ qua.
Đau bụng
Đau bụng là triệu chứng của nhiều bệnh lý. Đối với ung thư đại tràng thì bạn sẽ có cảm giác đau râm ran, âm ỉ, kéo dài; nhưng cũng có thể đau quặn, đau nhói rất khó chịu. Trường hợp đau kèm theo chướng bụng, nôn ói, không đi ngoài được thì không loại trừ khối u trong đại tràng gây tắc ruột, rất nguy hiểm.
Rối loạn tiêu hóa kéo dài
Bất kỳ ai cũng có thể bị rối loạn tiêu hóa, tuy nhiên, đa số sẽ khỏi sau khi dùng thuốc và thay đổi chế độ ăn. Ngược lại, nếu bạn rối loạn tiêu hóa kéo dài, thường xuyên đầy bụng, khó tiêu, nôn ói, đi tiêu nhiều lần,… thì đây có thể là dấu hiệu ung thư đại tràng không thể xem nhẹ.
Thay đổi thói quen đại tiện
Người khỏe mạnh thường đi đại tiện mỗi ngày 1 lần. Tuy nhiên, khi đại tràng có khối u, đặc biệt là khối u lớn thì đường ruột sẽ luôn trong trạng thái bị kích thích. Điều này bạn luôn có cảm giác muốn đi đại tiện. Thế nhưng, khi đại tiện thì lại có ít hoặc không ra phân.
Tiêu chảy hoặc táo bón
Trường hợp chế độ ăn uống, sinh hoạt bình thường nhưng bạn thường xuyên bị táo bón hoặc tiêu chảy, nhiều khi tiêu chảy và táo bón đan xen thì có thể là do ung thư đại tràng gây ra. Ngoài bất thường trong bài tiết phân, ung thư đại tràng còn khiến bạn đau quặn bụng và có cảm giác đi ngoài không hết.
Phân có dịch nhầy hoặc máu
Bạn đặc biệt không được chủ quan với triệu chứng này bởi đây chính là dấu hiệu rất điển hình của ung thư đại tràng. Theo đó, nếu bị nứt kẽ hậu môn do táo bón hay do bệnh trĩ thì phân sẽ có màu đỏ tươi không kèm theo dịch. Còn khi đại tràng bị ung thư thì phân sẽ có máu nhỏ giọt, lẫn trong máu là dịch nhầy.
Phân thay đổi hình dạng
Đây cũng là một trong các dấu hiệu ung thư đại tràng bạn cần nhận biết sớm. Nếu quan sát thấy hình dạng của phân thay đổi, cụ thể là phân trở nên nhỏ và dẹt hơn thì cần chủ động đi khám. Bởi rất có thể khối u phát triển trong đại tràng đã “chèn ép” lên phân, khiến phân thay đổi hình dạng và cả kích thước.
Giảm cân
Bạn không ăn kiêng và không tập luyện nhiều nhưng cân nặng giảm đột ngột thì có thể do ung thư. Đặc biệt, ung thư đại tràng, ung thư dạ dày hay các bệnh lý về tiêu hóa rất dễ gặp tình trạng này do cảm giác chán ăn kéo dài, lại thường xuyên bị đầy bụng, khó tiêu, nôn ói, đi ngoài thất thường,…
Mệt mỏi
Hầu hết các bệnh lý ung thư đều khiến bạn cảm thấy mệt mỏi, suy nhược, thậm chí là kiệt quệ sức lực ngay cả khi bạn nghỉ ngơi, không làm việc nặng nhọc. Nếu thường xuyên rơi vào trạng thái này thì bạn không được chủ quan mà cần đi khám để bác sĩ tìm kiếm nguyên nhân.
VietBF@ Sưu tập
|
|
