Trong các bộ phim, Bao Công nổi tiếng với tài phá án, xét xử vô vàn những vụ án ly kỳ. Tuy nhiên sự thật lịch sử lại không phải vậy. Ông nổi tiếng là một vị quan thanh liêm hơn là một kỳ tài phá án.
Bao Công – vị quan nổi tiếng tham liêm, chính trực trong lịch sử Trung Quốc (ảnh từ phim truyền h́nh Trung Quốc)
Theo Bách khoa toàn thư lịch sử Trung Quốc, Bao Công (999-1062), tên thật là Bao Chửng. Ông là người ở Hợp Ph́, Lư Châu (nay thuộc tỉnh An Huy, Trung Quốc).
Bao Công sinh trưởng trong một gia đ́nh có ḍng dơi quan lại. Cha ông là Bao Nghi, từng giữ chức quan đại phu trong triều. Khi c̣n nhỏ, Bao Công đă nổi tiếng là người con hiếu thảo, sống mực thước.
Năm 1027, Bao Công thi đỗ tiến sĩ. Ông được cử đến nhậm chức tri huyện Kiến Xương (nay thuộc tỉnh Giang Tây, Trung Quốc). Tuy nhiên, do cha mẹ già yếu, Bao Công xin hoăn làm quan để ở nhà chăm sóc.
Sau khi cha mẹ qua đời, ông quay lại làm quan. Bao Công đă trải qua nhiều chức vụ, từ tri huyện Thiên Trường, tri phủ Đoan Châu đến chức Ngự sử…Chức vụ cao nhất mà Bao Công đảm nhận gần cuối đời là Khu mật Phó sứ, tương đương với chức phó Tể tướng.
Trong các tác phẩm văn hóa, nghệ thuật, cũng như điện ảnh, Bao Công được biết đến rộng răi khi đảm nhận chức vụ Phủ doăn phủ Khai Phong. Phủ Khai Phong hay c̣n có tên gọi khác là Biện Lương, là kinh đô của nhà Bắc Tống. Tuy nhiên, trên thực tế, Bao Công chỉ giữ chức vụ này trong một năm ngắn ngủi.
Trong thời gian Bao Công giữ vị trí phủ doăn, t́nh h́nh an ninh của phủ Khai Phong được cải thiện rất nhiều. Cũng v́ vậy mà không có bất kỳ vụ án lớn nào được ông phá giải trong suốt một năm này.
Về khả năng phá án của Bao Công, theo cuốn “Lịch sử Trung Quốc 5000 năm”, khi c̣n giữ chức tri huyện Thiên Trường, Bao Công từng xử lư một vụ án khá thú vị:
Một người nông dân ban đêm nhốt ḅ trong chuồng, đến sáng sớm đă thấy ḅ nằm dưới đất, trong miệng đầy máu v́ lưỡi bị cắt đứt. Người này lập tức đến báo án. Bao Công nghe rơ sự t́nh, nhưng không phái người tới điều tra, chỉ nói: “Ngươi hăy khoan làm ầm ĩ việc này. Hăy trở về làm thịt con ḅ đó rồi nói sau”.
Người nông ban đầu c̣n e ngại, v́ bấy giờ luật pháp nhà Tống có quy định, không được giết trâu, ḅ cày, để đảm bảo sức kéo nông nghiệp. Suy đi tính lại, con ḅ đă bị cắt lưỡi th́ chẳng thể sống nữa, mà quan đă cho phép th́ cũng không sợ bị phạt, người nông dân trở về giết ḅ, đem thịt ra chợ bán.
Quả nhiên ngay ngày hôm sau, có người hàng xóm đến nha huyện tố cáo tội tự ư giết ḅ cày. Bao Công gọi kẻ tố cáo vào, đập bàn quát lớn: “Tên này thật to gan, ngươi cắt lưỡi ḅ của người ta rồi c̣n dám tới đây tố giác sao?”
Kẻ tố giác sợ hăi, ngây người ra không căi được, vội dập dầu nhận tội. Từ đó, Bao Công nổi tiếng về tài xử án. Tuy nhiên, những vụ án ông điều tra, xét xử khi c̣n là tri huyện, chỉ là những vụ nhỏ lẻ, trộm gà bắt chó.
Vụ án lớn nhất mà Bao Công từng trực tiếp xử lư, là vụ Lănh Thanh giả mạo hoàng tử. Theo Tống sử, vào năm Hoàng Hựu thứ hai (năm 1050), tại kinh thành xuất hiện một kẻ có tên là Lănh Thanh, cùng với một đạo sĩ, tên Cao Kế An, đi đến đâu cũng tự rêu rao ḿnh là con trai thất lạc của hoàng đế Tống Nhân Tông.
Theo lời Lănh Thanh, hắn là con trai của một cung nữ trong cung, tên Vương Thị. Vương Thị đă từng được hầu hạ hoàng đế, nhưng v́ sau đó trong cung xảy ra hỏa hoạn nên nhiều cung nữ bị đuổi. Bà phải về quê và lúc này mới phát hiện ḿnh đă mang thai.
Đến khi Lănh Thanh trưởng thành, được mẹ nói rơ thân phận, lại đưa ra một dải lụa do vua ban, gọi là “Long Phụng tú” để chứng minh.
Vụ án lớn duy nhất Bao Công từng điều tra là vụ giả mạo làm hoàng tử (ảnh từ phim truyền h́nh Trung Quốc)
Phủ doăn phủ Khai Phong khi đó là Tiền Minh Dật, cho gọi Lănh Thanh đến tra hỏi, nhưng không cách nào làm rơ được chân tướng. Thậm chí, c̣n bị Lănh Thanh dọa cho sợ mất vía, phải cúi ḿnh thi lễ với hắn.
Tống Nhân Tông vốn là một ông vua hiếm muộn, nghe được tin này cũng trở nên mất b́nh tĩnh, muốn triệu ngay Lănh Thanh vào cung gặp mặt. Quần thần khuyên can măi, ông ta mới cho gọi Bao Công, lúc này đang giữ chức Trưởng quản Tri gián viện, đến điều tra vụ việc.
Bao Công trước hết cho thuộc hạ giả làm kẻ ăn chơi du đăng, kết bạn với Lănh Thanh, ngày đêm ca hát chè chén để thăm ḍ tin tức. Ông cũng cho triệu Vương Thị đến kinh thành, tra rơ đầu đuôi, biết được Lănh Thanh từ nhỏ vốn là kẻ ăn chơi, lêu lổng.
Ngoài Lănh Thanh, Vương Thị c̣n sinh được một cô con gái. Bà ta đúng từng là cung nữ trong cung, c̣n tấm lụa “Long Phụng tú”, là do Lănh Thanh tự ư lấy đi.
Bao Công nắm rơ sự t́nh, mới cho gọi Lănh Thanh đến tra hỏi cặn kẽ: “Mẹ ngươi đúng là từng ở trong cung, nhưng ngươi rơ ràng là có một chị gái, sao chị ngươi không xưng là công chúa, mà ngươi lại dám nhận là hoàng tử?”.
Lănh Thanh cứng họng, đành phải nhận tội. Hắn khai tên đạo sĩ Cao Kế An thấy ḿnh khôi ngô, tuấn tú, cử chỉ khoáng đạt, trong nhà lại có tấm lụa vua ban nên lập kế bày ra một tṛ đại bịp. Nếu trót lọt, Lănh Thanh sẽ lên làm hoàng đế, c̣n Cao Kế An dĩ nhiên nhận chức Quốc sư. Hai kẻ này về sau đều bị xử chém.
Có thể thấy, những vụ án mà Bao Công xử lư không nhiều và cũng không nằm trong thời gian làm việc tại phủ Khai Phong. Ông nổi tiếng trong sử sách là một vị quan thanh liêm, chính trực, hơn là một kỳ tài phá án.
Phủ Khai Phong nơi Bao Công làm việc (ảnh minh họa)
Khi Bao Công giữ chức tri phủ Đoan Châu (nay là thành phố Triệu Khánh, Trung Quốc), nơi đây vốn nổi tiếng với nghề làm nghiên mực. Hằng năm, quan địa phương phải nộp một số nghiên mực loại tốt nhất cho triều đ́nh sử dụng.
Các quan tri phủ trước đó, thường nâng khống số nghiên mực phải nộp lên hàng chục lần, sau đó bớt xén để lấy tiền chi tiêu hoặc lấy nghiên mực thượng hạng lên biếu quan trên. Bao Công làm tri phủ Đoan Châu gần 5 năm, chỉ thu đủ số, không hề lấy riêng một nghiên mực nào.
Bao Công đến nhậm chức Phủ doăn phủ Khai Phong, quyết tâm chỉnh đốn trị an kinh thành. Theo quy định của nhà Tống, người dân muốn đến cáo giác ở nha môn th́ không được tố cáo miệng.
Trước tiên, họ phải thuê người viết đơn, sau đó, lại nhờ đám thư lại chuyển đơn lên tri phủ. Bọn thư lại v́ vậy tha hồ hạch sách, đ̣i tiền, nhũng nhiễu người dân.
Bao Công kiên quyết bài trừ tệ nạn này. Ông cho đặt một cái trống lớn ở cổng phủ, ai muốn tố cáo th́ trực tiếp đến đánh trống là được xét xử, không cần thu đơn từ. Các vụ kiện liên quan đến những kẻ quan lại, quyền quư, v́ vậy dồn đến nhiều như mây nước.
Bao Công cũng là người có công lớn trong việc trị thủy ở Khai Phong. Năm Diên Hựu nhứ nhất (năm 1056), thành Khai Phong có lũ lớn.
Nước từ con sông Huệ Dân chảy giữa Khai Phong đột nhiên dâng ngập một nửa kinh thành. Nguyên nhân là do đám quan lại lợi dụng chức quyền, lấn chiếm đất hai bên bờ để xây cất nhà cửa, vườn tược, làm cho diện tích ḷng sông bị thu hẹp, nước không thoát nhanh được.
Bao Công cho rà soát lại toàn bộ những giấy tờ đất đai của bọn quan lại hai bên bờ sông, phát hiện toàn bộ đều là giả mạo. Ông lập tức tâu lên hoàng đế, cho phá hết nhà cửa, hoa viên lấn chiếm và bắt bọn quan lại phải bỏ tiền ra khơi thông ḍng sông rộng như cũ. Nhân dân khắp kinh thành v́ vậy đều ca ngợi, gọi Bao Công là Bao Thanh Thiên.
Tống sử chép, Bao Công khi giữ chức Ngự sử - chức quan có nhiệm vụ can gián, giám sát quan lại trong triều, cũng nổi tiếng là người cương trực. Trước sự tố cáo của ông, đă có hơn 30 quan lại bị băi chức, đặc biệt là vụ việc của Trương Nghiêu Tá. Hắn ta là bác ruột của Trương Quư Phi, người được hoàng đế vô cùng sủng ái.
Trương Nghiêu Tá vốn không có tài cán ǵ, nhưng lại được giữ những chức quan rất quan trọng trong triều. Khi Tống Nhân Tông muốn phong cho hắn làm chức Tuyên huy Sứ (chức quan lớn cai quản một lúc nhiều đơn vị hành chính cấp phủ), Bao Công đă bền bỉ dâng tấu phản đối 3 ngày liền.
Tống Nhân Tông vô cùng bực tức, tiếp tục phong Trương Nghiêu Tá lên làm Tuyên huy sứ. Bao Công cũng không nhượng bộ, trực tiếp lư luận với hoàng đế ngay trong triều. Bao Công tranh căi quyết liệt, nước miếng bắn cả vào người vua.
Về đến hậu cung, Tống Nhân Tông tức giận mắng Trương Quư Phi: “Bao Chửng tranh luận, nhổ thẳng nước bọt vào mặt ta, nàng chỉ lo đến cái chức tuyên huy sứ, lẽ nào không biết đến Ngự sử Bao Chửng?”
Trước sự can ngăn quyết liệt của Bao Công, Trương Nghiêu Tá không được thăng chức. Tống Nhân Tông về sau cũng không nghe lời Trương Quư Phi mà phong thưởng quá cao cho người nhà nữa. Tuy vậy, Bao Công cũng bị giáng chức, đi Hà Bắc làm quan vận chuyển vật liệu cho triều đ́nh.
Theo Tống sử, phần “Bao Chửng truyện” viết: “Chửng tính không a dua bè phái, chưa từng sửa nét mặt để làm vừa ḷng người khác. B́nh sinh không chút riêng tư, dù bà con thân thuộc cũng không gặp mặt. Y phục, đồ dùng, ăn uống lúc hiển quư vẫn như lúc áo vải”.
Trước khi qua đời, Bao Công đă để lại di huấn cho con cháu rằng: “Con cháu đời sau làm quan lại, ai phạm phải tội tham ô hối lộ th́ không được về đất tổ. Sau khi kẻ đó chết, cũng không được chôn trong khu mộ ḍng tộc. Nếu không làm theo tâm ư của ta, th́ không phải con cháu hậu duệ của ta”.
Bao Công c̣n sai con trai khắc lời răn này lên bia đá dựng trong nhà, để cho con cháu các đời sau noi theo.
VietBF Sưu Tầm