|
Chính quyền Tổng thống Donald Trump áp dụng mô h́nh liên minh giao dịch, buộc các quốc gia châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc chi trả nhiều hơn cho quốc pḥng, đồng thời mở rộng các thỏa thuận đầu tư có lợi cho Mỹ.
B́nh luận trên trang web chinausfocus.com mới đây, ông Zhang Monan, Phó Giám đốc Viện Nghiên cứu châu Mỹ và châu Âu, Trung tâm Giao lưu Kinh tế Quốc tế Trung Quốc (CCIEE), cho rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump đă đảo lộn trật tự quốc tế tự do truyền thống, điều chỉnh lại quan hệ với các đồng minh và sẵn sàng tạo ra ảnh hưởng sâu sắc đến bối cảnh chiến lược toàn cầu thông qua các liên minh giao dịch.
Cụ thể, trong nhiệm kỳ đầu tiên làm tổng thống Mỹ, ông Trump đă đặt "Nước Mỹ trên hết" làm nền tảng cho chính sách đối ngoại và kinh tế của ḿnh. Giờ đây, trong nhiệm kỳ thứ hai, ông đă chuyển đổi nguyên tắc nền tảng của thương mại Mỹ từ thị trường mở sang tiếp cận có trả phí. Ông đă thay đổi các cam kết an ninh của Mỹ từ pḥng thủ tập thể sang gây áp lực chiến lược.
Sự thay đổi này đă khiến các đồng minh của Mỹ phải gánh chịu những tổn thất kinh tế và chính trị lớn hơn. Trong khi từ “liên minh” thường ám chỉ an ninh chung, các giá trị và sự phối hợp chiến lược, th́ việc Tổng thống Trump áp đặt thuế quan đối ứng lên các đối tác thương mại lớn đă phơi bày một thực tế phũ phàng: Ngay cả các đồng minh của Mỹ cũng chịu thiệt hại ngoài dự kiến trong nỗ lực theo đuổi chính sách “Nước Mỹ trên hết”. Điều này nhấn mạnh sự mất cân bằng quyền lực cố hữu và xung đột lợi ích trong cấu trúc liên minh.
Quan niệm thông thường trước đây cho rằng Mỹ giành được sự ủng hộ của các đồng minh bằng cách mang lại lợi ích công cộng, chẳng hạn như an ninh và môi trường thương mại ổn định. Kể từ Thế chiến II, trật tự quốc tế tự do do Mỹ lănh đạo đă được củng cố xung quanh thương mại tự do và an ninh tập thể. Mỹ đă thúc đẩy tự do hóa thương mại toàn cầu thông qua khuôn khổ GATT/WTO (GATT - Hiệp định chung về thuế quan và thương mại) và đảm bảo an ninh tập thể thông qua NATO, để đổi lấy sự hợp tác kinh tế và chính trị của các đồng minh châu Âu và châu Á. Mô h́nh này đă gây ra cái giá nặng nề cho Mỹ, trong khi các đồng minh được hưởng lợi từ thương mại tự do và an ninh tập thể.
Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ hai đă hoàn toàn từ bỏ thỏa thuận trên, ưu tiên các thỏa hiệp và trao đổi qua lại, coi nhẹ các cơ chế đa phương.
Về an ninh, chính quyền Tổng thống Trump tận dụng sự phụ thuộc bất cân xứng vào các bảo đảm an ninh của Mỹ và gây áp lực buộc các đồng minh phải nhượng bộ để đổi lấy các bảo đảm an ninh của Mỹ. Washington đă gây áp lực buộc các đồng minh tăng chi tiêu quốc pḥng, với yêu cầu các thành viên NATO phải đạt 5% GDP và Hàn Quốc phải trả 10 tỷ USD mỗi năm cho sự hiện diện của quân đội Mỹ.
Về mặt kinh tế, chính quyền của ông Trump đă thúc đẩy việc mở rộng tiếp cận thị trường. Các mức thuế quan đầu tiên chủ yếu nhắm vào Trung Quốc. Chúng mang tính trừng phạt và đóng vai tṛ là đ̣n bẩy đàm phán. Đến năm 2025, “thuế quan đối ứng” đă trở thành một cơ chế tiếp cận thị trường mang tính cấu trúc và phổ quát, nghĩa là thị trường Mỹ hiện yêu cầu một khoản "phí gia nhập". Bất kỳ quốc gia nào xuất khẩu sang Mỹ - dù là đồng minh hay đối thủ - đều phải trả mức thuế cơ bản để được vào thị trường. Ngay cả những đồng minh lâu năm như EU, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng phải đối mặt với mức thuế 15%.
Được dẫn dắt bởi sự nhạy bén trong kinh doanh, ông Trump từ lâu đă nhận ra rằng ḷng trung thành địa chính trị của các đồng minh không chỉ gắn liền với lợi ích an ninh mà c̣n với lợi ích kinh tế. Sự phụ thuộc kinh tế của châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc vào Mỹ đặc biệt cao. Khoảng 40% hàng xuất khẩu của EU sang Mỹ thuộc về các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao như ô tô và máy móc. Bằng cách áp đặt thuế quan và phí bảo hộ lẫn nhau, chính quyền Tổng thống Trump gây áp lực kinh tế lên các đồng minh và thu lợi cho Mỹ.
Washington cho biết theo hiệp định thương mại Mỹ - Nhật, Tokyo đă đồng ư mua hàng tỷ USD vũ khí và thiết bị quân sự do Mỹ sản xuất và đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ theo một kế hoạch mà Mỹ sẽ giữ lại 90% lợi nhuận (Nhật Bản không trực tiếp sử dụng thuật ngữ "hoàn vốn" mà thay vào đó nhấn mạnh "phân phối lợi nhuận dựa trên đóng góp và rủi ro"). Hàn Quốc cam kết đầu tư 35 tỷ USD vào Mỹ, trong đó 15 tỷ USD dành cho ngành đóng tàu để "làm cho ngành đóng tàu Mỹ vĩ đại trở lại".
Hệ quả và tương lai của trật tự toàn cầu
Các hiệp định đầu tư này bao trùm các ngành chiến lược then chốt, chẳng hạn như chất bán dẫn, thép và đóng tàu, nhấn mạnh sự chuyển dịch của hệ thống liên minh Mỹ sang an ninh giao dịch. Khi khuôn khổ liên minh giao dịch được củng cố, nó sẽ làm nảy sinh những xung đột lợi ích mang tính cấu trúc mới. Về an ninh, cam kết của Mỹ đối với việc răn đe liên minh trái ngược với nỗ lực riêng nhằm thúc đẩy các đồng minh hành động nhiều hơn, có khả năng gây bất ổn an ninh khu vực trong ngắn hạn và thúc đẩy các đồng minh t́m kiếm quyền tự chủ quốc pḥng lớn hơn về lâu dài.
Về mặt kinh tế, chính sách đơn phương và tái cấu trúc chuỗi cung ứng của chính quyền Tổng thống Trump, cùng với việc áp thuế quan lên các đồng minh trong một số lĩnh vực nhất định và yêu cầu đầu tư bắt buộc, đang thúc đẩy các đồng minh đa dạng hóa trong khi vẫn duy tŕ mối quan hệ gần gũi với Mỹ. Các hiệp định thương mại tự do khu vực, chẳng hạn như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái B́nh Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), đang ngày càng được chú ư.
Những thay đổi như vậy sẽ làm thay đổi sâu sắc cục diện toàn cầu. Trật tự truyền thống đang bị thách thức, trong khi xu hướng đa cực và khu vực hóa đang ngày càng gia tăng. Các liên minh có thể sẽ trở nên phân mảnh và dựa trên mục đích hơn. Các mối quan hệ quân sự, chính trị, kinh tế và công nghệ trong các liên minh này sẽ bị chia rẽ và phân tán, và các mối liên kết thể chế giữa các mạng lưới liên minh khác nhau sẽ suy yếu.
Trong khi đó, các khuôn khổ đa phương liên khu vực có thể bị đ́nh trệ hoặc thoái trào, khi các quốc gia có xu hướng h́nh thành liên minh hoặc tham gia cạnh tranh hoặc hợp tác dựa trên nhu cầu cụ thể, làm suy yếu sự ổn định của trật tự an ninh toàn cầu.
VietBF@ sưu tập
|
